Niedotlenienie mózgu - przyczyny. Co powoduje niedotlenienie mózgu?

Niedotlenienie mózgu może wynikać z zaburzeń pracy układów: oddechowego, krwionośnego lub nerwowego. Te trzy układy są w swoich funkcjach tak silnie ze sobą powiązane, że ustanie lub chociażby krótkotrwała dysfunkcja jednego z nich powoduje w krótkim czasie ustanie lub dysfunkcję dwóch pozostałych. Sprawdź, co powoduje niedotlenie mózgu.

Spis treści

1. Niedotlenienie mózgu - przyczyny
2. Niedotlenienie mózgu: cukrzyca
3. Niedotlenienie mózgu: niedotlenienie okołoporodowe
4. Niedotlenienie mózgu: encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna (ENN)
5. Niedotlenienie mózgu: zatrucie tlenkiem węgla
6. Niedotlenienie mózgu: zwyrodnienie kręgosłupa
7. Niedotlenienie mózgu: choroba wysokogórska (wysokościowa)
8. Niedotlenienie mózgu: choroba dekompresyjna
9. Niedotlenienie mózgu: hipotermia

Niedotlenienie mózgu to stan, gdy ilość tlenu w mózgu spada poniżej poziomu, który jest niezbędny do jego funkcjonowania. A mózg do wykonywania swoich czynności potrzebuje dużo tlenu (mózg zużywa tlen w ilości 20 procent całkowitego zapotrzebowania organizmu) i jest bardzo wrażliwy na jego niedobór. Wystarczy naprawdę krótka przerwa w dostawie tlenu, by mózg uległ ciężkim uszkodzeniom, a nawet obumarł. Na brak tlenu szczególnie wrażliwa jest kora mózgu. Jego niedobór w warunkach normalnej temperatury powoduje obumarcie kory już po 3-4 minutach. Zniszczenie kory mózgu, odpowiedzialnej za świadomość człowieka, prowadzi do trwałej, nieodwracalnej jej utraty, chociażby inne części mózgu, odporne na niedotlenienie, udało się uratować. Czas tolerancji całego mózgu na niedotlenienie nie jest długi, np. rdzeń przedłużony, w którym znajdują się m.in. ośrodki sterujące oddychaniem, ulega obumarciu po 20-30 minutach.

W terminologii medycznej wyróżnia się kilka rodzajów niedotlenienia mózgu:

• niedokrwienne (całkowite), inaczej zawał mózgu - następuje po zatrzymaniu przepływu krwi w całym mózgowiu lub w obszarze zaopatrywanym przez jedną tętnicę. To właśnie niedokrwienie jest podstawową przyczyną niedotlenienia mózgu. Po około 2 minutach zatrzymania krążenia stężenie tlenu w tkankach mózgu spada do zera. W tym czasie dochodzi do kumulacji szkodliwych metabolitów, takich jak adenozyna i kwas mlekowy, oraz do wytworzenia się dużej ilości wolnych rodników, które powodują postępujące niszczenie komórek;
• oligemiczne (częściowe) - ma miejsce w uogólnionym lub regionalnym zmniejszeniu przepływu krwi;
• anoksyczne - spowodowane zmniejszeniem prężności tlenu w krwi tętniczej;
• hipoksemiczne - spowodowane obniżonym ciśnieniem cząstkowym tlenu we krwi tętniczej;
• anemiczne - wywołane niedoborem nośnika tlenu - hemoglobiny;
• histotoksyczne - stanowiące następstwo zablokowanie układów enzymatycznych, uczestniczących w przemianach energetycznych komórek nerwowych;

Niedotlenienie mózgu - przyczyny

Do najczęstszych przyczyn niedotlenienia mózgu należą:

• zatrzymanie układu krążenia, m.in. w przebiegu zawału mięśnia sercowego, migotania komór, nagłego krwotoku;
• niewydolność układu krążenia: kardiomiopatia, ciężkie zapalenie mięśnia sercowego;
• spadek ciśnienia tętniczego krwi, np. spowodowanego wstrząsem krwotocznym, anafilaktycznym, septycznym, pourazowym lub bólowym (np. przy oparzeniach dużej powierzchni ciała);
• niedrożności tętnic szyjnych w wyniku miażdżycy, zakrzepicy, zatoru, tętniaka rozwarstwiającego;
• ciężka niedokrwistość (anemia);
• choroby układu oddechowego: ciężkie zapalenie płuc, ciężki atak astmy, rozedma płuc, krwotok do opłucnej, odma opłucnowa, POChP, zespół bezdechu sennego;

Niedotlenienie mózgu: cukrzyca

W przebiegu cukrzycy może dojść do makroangiopatii, czyli patologicznych zmian w dużych naczyniach krwionośnych, czego skutkiem może być choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu czy miażdżyca zarostowa kończyn dolnych.

Niedotlenienie mózgu: niedotlenienie okołoporodowe

Niedotlenienie okołoporodowe to niewydolność oddechowa u noworodka spowodowana niewystarczającą ilością tlenu przed, w trakcie lub po porodzie. Przyczynami niedotlenienia okołoporodowego mogą być niedotlenienie dziecka przed porodem, ucisk pępowiny w czasie porodu, poród przedwczesny lub złożony, a także podanie ciężarnej środka znieczulającego. Z kolei skutkami mózgowe porażenie dziecięce, padaczka czy upośledzenie umysłowe.

Niedotlenienie mózgu: encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna (ENN)

Encefalopatia niedotlenieniowo-niedokrwienna (ENN) należy do chorób okresu noworodkowego, której konsekwencje wynikają z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Na wystąpienie choroby ma wpływ wiele czynników, takich jak m.in.  infekcja wewnątrzmaciczna, zaburzenia przepływu mózgowego, niedojrzałość płodu. Odległymi konsekwencjami choroby u dziecka w  wieku rozwojowym może być wystąpienie mózgowego porażenia dziecięcego, zaburzeń neurorozwojowych, trudności w nauczaniu, padaczki, niedowidzenia i zaburzeń słuchu.

Niedotlenienie mózgu: zatrucie tlenkiem węgla

Zatrucie tlenkiem węgla czy wdychanie dymu (np. podczas pożaru) działa depresyjnie na ośrodek oddechowy w pniu mózgu - wówczas oddech staje się niewydolny.

Niedotlenienie mózgu: zwyrodnienie kręgosłupa

Zwyrodnienie kręgosłupa może doprowadzić do zaburzeń krążenia w tętnicy kręgowej (która doprowadza krew do mózgu), a w konsekwencji do niedotlenienia mózgu.

Niedotlenienie mózgu: choroba wysokogórska (wysokościowa)

Choroba wysokościowa to zespół objawów, które są wynikiem niedostosowania się organizmu do przebywania na bardzo dużej wysokości (powyżej 2500 m n.p.m), gdzie, ze względu na rozrzedzenie atmosfery, jest niska zawartość tlenu w powietrzu. Jednym z najgroźniejszych powikłań choroby wysokogórskiej jest obrzęk płuc, który doprowadza do niedotlenienia mózgu.

Niedotlenienie mózgu: choroba dekompresyjna

Choroba dekompresyjna to zespół objawów dotykających osobę wystawioną na zbyt szybko zmniejszające się ciśnienie zewnętrzne. Jeśli na skutek długiego lub głębokiego nurkowania we krwi nurka znajdzie się duża ilość azotu, bezpośrednie wynurzenie na powierzchnię może spowodować powstanie we krwi pęcherzyków azotu, które mogą spowodować zatory i niedotlenienie mózgu.

Niedotlenienie mózgu: hipotermia

Hipotermia, czyli obniżenie temperatury wewnętrznej organizmu poniżej normy, może być spowodowana zbyt długim przebywaniem w zbyt zimnej wodzie lub na zimnym powietrzu. Największe zagrożenie stanowi przebywanie w zimnej wodzie, która przewodzi ciepło znacznie lepiej i ochładza organizm 25 razy szybciej niż powietrze. Przedłużenie takiego stanu powoduje spadek temperatury ciała i niedotlenienie mózgu.

Innymi przyczynami choroby mogą być utonięcie, uduszenie, utkwienie ciała obcego w drogach oddechowych, stwardnienie zanikowe boczne (SLA), które doprowadza do paraliżu mięśni oddechowych, i choroby zwyrodnieniowe nerwów. Niedotlenienie może być także powikłaniem znieczulenia ogólnego czy wynikiem przedawkowania narkotyków.

Bibliografia: Drobik L., Wewnętrzne mechanizmy ochrony mózgowia przed niedotlenieniem, "Neuroskop" 1999, tom I, nr 1.

Monika Majewska