Migotanie komór: przyczyny, objawy, leczenie

Migotanie komór (VF) z łac. fibrillatio ventriculorum to zagrażające życiu zaburzenie rytmu serca. Charakteryzuje się występowaniem nieuporządkowanych, nieskoordynowanych pobudzeń w komórkach mięśnia sercowego - kardiomiocytach. Jakie są przyczyny i objawy migotania komór? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Migotanie komór - jak rozpoznać?
2. Prawidłowa praca serca - fizjologia
3. Migotanie komór - patofizjologia. Jak powstaje migotanie komór?
4. Migotanie komór, przyczyny
5. Migotanie komór - objawy
6. Migotanie komór - jak leczymy?

Migotanie komór (VF) z łac. fibrillatio ventriculorum to zagrażające życiu zaburzenie rytmu serca, charakteryzujące się występowaniem nieuporządkowanych, nieskoordynowanych pobudzeń w komórkach mięśnia sercowego - kardiomiocytach. Skutkuje to bardzo dużą częstotliwością skurczów serca, które niestety nie są efektywne.

Zaburzona zostaje tym samym główna funkcja serca - pompowanie krwi do naczyń krwionośnych i jej krążenie w naszym organizmie. Migotanie komór może wystąpić np. wtórnie do zawału serca lub być związane z porażeniem prądem elektrycznym. Nieleczone migotanie komór prowadzi do śmierci.

Migotanie komór - jak rozpoznać?

Podstawowym narzędziem służącym do diagnostyki zarówno migotania komór jak i innych zaburzeń rytmu serca jest elektrokardiografia (EKG). Migotanie komór w tym badaniu charakteryzuje się falą migotania o częstotliwości od 300 do 800/min. Fala ta ma kształt sinusoidy o nieregularnym kształcie i zmiennej amplitudzie.

Prawidłowa praca serca - fizjologia

Aby poznać przyczyny migotania komór, należy poznać nieco bliżej zasadę działania naszego serca. Skurcze serca są powodowane przez skurcze pojedynczych komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego, te natomiast są pobudzane przez system bodźcotwórczo-przewodzący serca.

System ten pełni nadrzędną rolę w pobudzaniu serca do pracy. Składają się na niego wyspecjalizowane komórki serca, które posiadają zdolność do spontanicznego wytwarzania impulsów elektrycznych, a także ich dalszego rozprowadzania, czego końcowym efektem jest skurcz komórek mięśnia sercowego.

Nadrzędnym ośrodkiem (pierwszorzędowym) jest w tym przypadku węzeł zatokowo-przedsionkowy, wytwarzający średnio ok. 72 takich impulsów na minutę. Liczba ta odpowiada ilości skurczów serca u statystycznego dorosłego człowieka, którą możemy zaobserwować np. w postaci tętna mierzonego na tętnicy promieniowej czy udowej.

Niższym ośrodkiem (drugorzędowymi), który również posiada zdolność wytwarzania potencjałów jest węzeł przedsionkowo-komorowy. Generuje on impulsy o mniejszej częstotliwości - około 50 pobudzeń na minutę. Kolejnymi strukturami, posiadającymi tę zdolność są włókna Purkiniego.

Ostatnim ośrodkiem, który może pobudzić serce do skurczu, w przypadku nie zadziałania ośrodków nadrzędnych, są kardiomiocyty czyli komórki mięśnia sercowego. W tym przypadku częstotliwość pracy serca będzie najniższa i może wynosić ok 30 skurczów na minutę.

Podsumowując, w trakcie fizjologicznej pracy serca impulsy elektryczne przebiegają od miejsca powstania, wzdłuż konkretnych włókien układu stymulującego, do komórek mięśnia sercowego.

Lokalizacja węzła zatokowo-przedsionkowego w ścianie prawego przedsionka powoduje, że najpierw dochodzi do skurczu przedsionków, które wtłaczają krew do komór. W kolejnych etapie dochodzi do skurczu komór a krew wtłaczana do naczyń przemieszcza się po całym organizmie. Jeżeli na którymkolwiek etapie powstawania lub przewodzenia impulsów dojdzie do zaburzeń tej fizjologii możemy rozpoznać arytmię serca.

Migotanie komór - patofizjologia. Jak powstaje migotanie komór?

Rytm zatokowy to rytm odpowiadający prawidłowej pracy serca. Powstające potencjały przemieszczają się wzdłuż dróg układu bodźcotwórczo-przewodzącego od miejsca powstania, czyli od węzła zatokowo-przedsionkowego, poprzez komórki znajdujące się w przedsionkach serca, węzeł przedsionkwo-komorowy, włókna Purkiniego, aż do komórek mięśnia sercowego, budujących komory serca i powodujących ich skurcz. Następnie dochodzi do wyciszenia potencjałów i komórki są gotowe na przyjęcie kolejnego pobudzenia.

W trakcie migotania komór dochodzi do zakłócenia przewodzenia i krążenia impulsu w sercu. Rozprzestrzeniające się pobudzenie trafia na komórki, które przed chwilą pobudzone, są w stanie przyjąć kolejny impuls i przekazać go dalej.

Dochodzi do tak zwanego zjawiska re-entry - zjawiska fali nawrotnej. Impulsy krążą wzdłuż pobudzanych tkanek w postaci fal z bardzo dużą częstotliwością, uniemożliwiając tym samym skoordynowanie skurczu serca. Serce zaczyna się kurczyć bardzo szybko, ale w sposób chaotyczny.Ze względu na krótki okres rozkurczu krew nie napływa do komór w wystarczającej ilości a tym samym tylko niewielka jej ilość jest tłoczona do aorty. Gdy dojdzie do zerowego wyrzutu serca, mamy do czynienia z zatrzymaniem krążenia. W efekcie krew nie może być rozprowadzana po organizmie - dochodzi do niedotlenienia, a w następstwie do martwicy niedotlenionych tkanek.

Migotanie komór, przyczyny

Jako jedną z głównych przyczyn doprowadzających do migotania komór, należy rozpatrywać bardzo często występującą chorobę przewlekłą (noszącą obecnie znamiona epidemii), czyli chorobę niedokrwienną serca. Nieleczona może doprowadzić do zawału serca. Zamknięte naczynia wieńcowe nie dostarczają niezbędnego do życia komórek tlenu, dochodzi do śmierci kardiomiocytów, a tym samym uszkodzona zostaje cała struktura serca - zarówno mięśniowa jak i związana z systemem bodźcotwórczo-przewodzącym. Patologia ta zwiększa istotnie możliwość wystąpienia zaburzeń rytmu serca, w tym migotania komór.

Warto dodać, że zdecydowana większość pacjentów, u których wystąpiło migotanie komór, zmagało się wcześniej z chorobami serca (przebyty zawał; ciężka wada zastawkowa). Przebyty w przeszłości zawał serca lub napad migotania komór, znacząco zwiększa ryzyko powtórnego epizodu tej arytmii.

Innymi czynnikami, które należy wymienić byłyby:

• wszelkiego rodzaju kardiomiopatie, również te wtórne do innych zaburzeń pracy serca
• wady wrodzone serca, powodujące jego nieprawidłową budowę (również w zakresie układu bodźcotwórczo-przewodzącego)
• zespół Brugadów - rzadka, genetycznie uwarunkowana choroba związana z nieprawidłową budową kanałów jonowych, której pierwsze objawy mogą pojawić się dopiero w wieku dorosłym i od razu doprowadzić do zgonu
• zespół wydłużonego QT- pokrótce wyjaśniając tę enigmatyczną nazwę, odstęp QT to fragment zapisu EKG, pozwalający na ocenę depolaryzacji i repolaryzacji mięśni komór. Gdy jego wartość jest zbyt duża (czas odstępu mierzony w milisekundach wynosi zbyt wiele), możemy spodziewać się predyspozycji pacjenta do wystąpienia u niego groźnych zaburzeń rytmu serca
• zaburzenia metaboliczne
• zaburzenia hormonalne
• zaburzenia elektrolitowe, zwłaszcza potasu (hipokaliemia) oraz magnezu (hipomagnezemia)
• działanie niektórych leków (m.in. amiodaron, niektóre antybiotyki jak klarytromycyna, erytromycyna, trimetoprym, leki przeciwdepresyjne:amitryptylina, escitalopram czy leki przeciwpsychotyczne takie jak haloperidol, kwetiapina). Ich zdolność do wywołania migotania komór przy przedawkowaniu jest związana z wpływem na kanały potasowe w sercu oraz wydłużaniem odstępu QT
• narkotyki takie jak kokaina lub metaamfetamina

Wyróżnić możemy także idiopatyczny częstoskurcz komorowy, czyli częstoskurcz, którego mechanizmu powstania nie jesteśmy w stanie wyjaśnić.

Migotanie komór może być skutkiem innej, wcześniej występującej arytmii, tzw. trzepotania komór. Jest to stan, w którym częstość akcji serca mieści się w granicach 200-300/ min. Powodem takiego stanu rzeczy jest powstawanie impulsów elektrycznych w komorach serca zamiast w węźle zatokowo-przedsionkowym.

Migotanie komór - objawy

Objawy migotania komór to m.in.:

• nagłe omdlenie, które może pojawić się także w sytuacjach niepoprzedzonych wysiłkiem fizycznym
• zawroty głowy
• uczucie kołatania serca

Objawy, zwłaszcza na początku, mogą być bardzo niecharakterystyczne, a samo migotanie komór może w rzadkich przypadkach samoistnie ustąpić. Dlatego tak ważne jest, aby nie lekceważyć niepokojących objawów i jak najszybciej zgłosić się do lekarza, celem rozpoczęcia diagnostyki ewentualnych, możliwych przyczyn złego samopoczucia.

W dalszym etapie objawy migotania komór są już objawami nagłego zatrzymania krążenia. W takim przypadku osoba traci świadomość - nie reaguje na głos czy dotyk, potrząsanie, nie oddycha lub jej oddech jest nieprawidłowy (agonalny), a na dużych tętnicach nie jesteśmy w stanie wyczuć tętna.

Migotanie komór - jak leczymy?

Podstawowy sposób leczenia migotania komór w pierwszym etapie pomocy przedmedycznej jest identyczny, jak w przypadku leczenia innych przyczyn NZK (nagłe zatrzymanie krążenia). Standardem jest podjęcie natychmiastowej resuscytacji krążeniowo-oddechowej, czyli zespołu czynności, które umiejętnie przeprowadzone, zwiększają znacząco szanse na przeżycie. Z tego względu tak ważne jest, aby rozpowszechniać w społeczeństwie umiejętność postępowania wg podstawowych zasad udzielania pierwszej pomocy. Coraz częściej różnego rodzaju instytucje organizują szkolenia z zakresu pierwszej pomocy, a szkoły wzbogacają swój program o tego typu zajęcia by już najmłodsi obywatele byli w stanie pomóc w sytuacji zagrożenia życia.

Podejmując resuscytację, należy kierować się Międzynarodowymi Wytycznymi, utworzonymi przez Europejską Radę Resuscytacji (ERC). Najnowsze wytyczne pochodzą z 2015 roku. Działania te, wykonane poprawnie, umożliwiają podtrzymanie wentylacji oraz pracy serca w okresie oczekiwania na przyjazd wykwalifikowanego personelu medycznego.

Dzięki temu, możliwe jest nieprzerwane zaopatrywanie w tlen organów kluczowych, takich jak mózg, serce czy nerki. Po przybyciu na miejsce Zespół Ratownictwa Medycznego podejmuje decyzje o dalszym leczeniu - defibrylacji oraz podaniu leków (adrenaliny, amiodaronu).Podczas defibrylacji dochodzi do silnego wyładowania prądem elektrycznym, który powoduje jednoczasowe pobudzenie wszystkich komórek mięśnia sercowego. W ten sposób, pobudzenia ponownie zaczynają przemieszczać się w sposób prawidłowy, po swoich wyznaczonych torach. Jest to jedyna metoda umożliwiająca przywrócenie prawidłowego rytmu serca. Im szybciej przeprowadzona zostanie defibrylacja, tym szanse na przeżycie stają się większe.

Szanse na przeżycie podczas NZK znacząco wzrastają także, dzięki pojawiających się w przestrzeni użyteczności publicznej AED (Automatyczne Defibrylatory Zewnętrzne). Urządzenia te, za pomocą poleceń słownych i wizualnych, są w stanie w sposób łatwy do zrozumienia, poprowadzić każdego przez procedurę bezpiecznej defibrylacji.

Urządzenia te możemy znaleźć obecnie zarówno na dworcach jak i w galeriach handlowych, kinach, teatrach, w miejscach, gdzie ze względu na dużą ilość ludzi, prawdopodobieństwo wystąpienie NZK jest wyższe. Aparaty przeznaczone są do użycia przez każdą osobę będącą świadkiem takiego zdarzenia.

W dalszym etapie leczenia, oprócz farmakoterapii, możliwe jest wszczepienie kardiowertera – defibrylatora, a przede wszystkim podjęte zostaje leczenie choroby podstawowej.