Pępowina: budowa i rola pępowiny

Pępowina to jedyny w swoim rodzaju sznur, łączący łożysko z płodem, a tym samym jedyna bezpośrednia (wraz z łożyskiem) droga między mamą a dzieckiem. Począwszy od 8. tygodnia ciąży w pępowinie przebiegają naczynia krwionośne: dwie tętnice i żyła. To za pośrednictwem pępowiny dziecko otrzymuje od matki tlen i pożywienie. Ale zdarzają się też sytuacje, gdy sznur pępowinowy może stanowić zagrożenie.

Spis treści

1. Budowa pępowiny
2. Jak działa pępowina?
3. Niebezpieczne zaciśnięcie pępowiny
4. Długość pępowiny ma znaczenie
5. Niezwykła krew pępowinowa

Pępowina dostarcza dziecku wszystkie potrzebne mu do życia substancje odżywcze i tlen. Jak to się odbywa? Sprawdź, co trzeba wiedzieć o budowie i roli pępowiny. Jakie problemy mogą się pojawić, gdy budowa pępowiny jest nieprawidłowa?

Budowa pępowiny

Początkowo sznur pępowinowy składa się z czterech naczyń krwionośnych, ale jedna żyła zanika około 8. tygodnia ciąży. Od tego momentu pępowina składa się z trzech owijających się wokół siebie dużych naczyń krwionośnych: dwóch tętnic i żyły (wcześniej są cztery naczynia, ale jedna żyła zanika we wczesnym okresie życia płodowego). Naczynia, otoczone galaretowatą, sprężystą substancją, są zawieszone w dość twardej, ale elastycznej tubie. Dzięki temu pępowina jest odpowiednio napięta, co umożliwia swobodny przepływ krwi, nawet podczas uciskania naczyń przez rozwijający się płód. Jeden koniec pępowiny łączy się z brzuchem dziecka, drugi powinien znajdować się w centrum łożyska. W miejscu umocowania do łożyska naczynia pępowinowe dzielą się na liczne coraz drobniejsze gałęzie, aż do mikroskopijnych naczyń włosowatych, które oplatają łożysko gęstą siecią.

Jak działa pępowina?

Krew matki, zawierająca składniki odżywcze i tlen, dociera do łożyska. Tam wszystkie te cenne substancje przenikają do krwi w żyle pępowinowej, która odprowadza je do płodu, odżywiając go w ten sposób i umożliwiając oddychanie. Z kolei w drugą stronę wraz z krwią usuwane są z ustroju dziecka produkty przemiany materii i odprowadzane przez tętnice pępowinowe. Dostarczają one krew do łożyska i tu następuje przenikanie tych produktów odpadowych do krwiobiegu mamy (skąd są wydalane przez nerki). W prawidłowo przebiegającej ciąży krew mamy nigdy nie miesza się z krwią dziecka. Tę wspaniałą symbiozę kończy dopiero poród. Wraz z pierwszym oddechem noworodka pępowina przestaje być potrzebna. Gdy ustanie pulsowanie, lekarz lub położna zaciska ją w dwóch miejscach klamrami, a następnie przecina.

Niebezpieczne zaciśnięcie pępowiny

Każde zagięcie czy załamanie pępowiny sprawia, że biegnące przez nią naczynia krwionośne stają się mniej drożne, a wtedy do dziecka gorzej dociera krew. By temu zapobiec, naczynia są otoczone galaretowatą substancją, która sprawia, że pępowina jest sztywna i jej pełne zaciśnięcie (z zamknięciem światła naczynia) jest praktycznie niemożliwe. Mimo tych zabezpieczeń, niekiedy pępowina zapętla się lub tworzy wewnątrz macicy supeł. Kiedy owinie się wokół ciała dziecka, znacznie utrudnia przebieg porodu, a gdy zaciśnie się wokół szyi, dziecku grozi niedotlenienie. Lekarze potrafią sobie jednak radzić z tym problemem, więc nie panikuj, gdy coś takiego przydarzy się twojemu dziecku (20–30 proc. dzieci rodzi się z pępowiną na szyi). Ważne jest jednak, by obserwować pępowinę podczas ciąży i porodu, aby jak najszybciej zareagować, gdyby działo się coś niepokojącego.

Długość pępowiny ma znaczenie

Pępowina pod koniec ciąży osiąga długość ok. 60 cm. Jeśli jest zbyt długa, istnieje większe ryzyko, że owinie się wokół ciała dziecka (nawet kilka razy), utrudniając dopływ tlenu. Z kolei pępowina zbyt krótka w trakcie ruchów dziecka pociąga łożysko, sprzyjając jego przedwczesnemu odklejaniu się, co także zagraża ciąży. W rzadkich przypadkach może też nastąpić tzw. wypadnięcie pępowiny. Dochodzi do tego, gdy po pęknięciu błon płodowych pępowina pojawi się w kanale rodnym, zanim wstawi się w nim główka czy inna część ciała dziecka. Wtedy podczas obniżania się części przodującej następuje ucisk pępowiny, a w efekcie przerwanie przepływu krwi w naczyniach pępowinowych. Może to prowadzić do niedotlenienia. W takich sytuacjach szybko przeprowadza się cesarskie cięcie. Wypadnięciu pępowiny sprzyjają nadmiar wód płodowych i pośladkowe lub poprzeczne ułożenie płodu.

Niezwykła krew pępowinowa

Podczas ciąży pobrana z pępowiny krew płodowa może posłużyć do zdiagnozowania licznych chorób i zaburzeń. Natomiast po urodzeniu krew pępowinową można – na życzenie rodziców – pobrać i przechowywać na wypadek, gdyby dziecko zachorowało w przyszłości np. na białaczkę. Krew ta jest źródłem komórek macierzystych, które wykorzystuje się w nowoczesnych terapiach.