Mózgowe porażenie dziecięce - choroba Little'a. Przyczyny, objawy i leczenie

Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) nazywane jest także, od nazwiska angielskiego lekarza, Williama Johna Little'a, chorobą Little'a. Mózgowe porażenie dziecięce przebiegać może bardzo różnie – wśród dolegliwości, które mogą być z nim związane, wymienia się m.in. zaburzenia ruchu, nieprawidłowości w zakresie napięcia mięśniowego oraz zaburzenia postawy. Jakie mogą być przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego i jakie leczenie proponowane jest tym pacjentom, u których wystąpi ta jednostka?

Mózgowe porażenie dziecięce (w skrócie MPD, ang. cerebral palsy) to jednostka znana ludzkości od wieków – odnajdywano wielokrotnie różne starożytne dzieła, na których upamiętniono wizerunki ludzi z charakterystycznymi dla MPD nieprawidłowościami. Choć schorzenie to istnieje już od dawna, dokładnie opisano je jednak dopiero w XIX wieku, kiedy to angielskiego pochodzenia medyk, John William Little, opublikował swoje prace na temat mózgowego porażenia dziecięcego. Od jego nazwiska mózgowe porażenie dziecięce znane jest także jako choroba Little'a. Od publikacji medyka minęło sporo czasu, podczas którego zrozumiana została patogeneza problemu, odkryto związane z nim trudności oraz nowe możliwości jego leczenia.

Różne są statystyki dotyczące częstości występowania MPD. Ogólnie szacuje się, że cierpi na nie 1,5 do 3 na 1000 żywo urodzonych dzieci. Według szacunków każdego roku w Polsce na świat przychodzić może ponad 1000 dzieci, u których stwierdzone zostanie ostatecznie mózgowe porażenie dziecięce.

Spis treści

1. Mózgowe porażenie dziecięce: przyczyny
2. Mózgowe porażenie dziecięce: objawy
3. Mózgowe porażenie dziecięce: rodzaje
4. Mózgowe porażenie dziecięce: diagnostyka
5. Mózgowe porażenie dziecięce: leczenie
6. Mózgowe porażenie dziecięce: rokowania

Mózgowe porażenie dziecięce: przyczyny

Do mózgowego porażenia dziecięcego dochodzi wtedy, gdy nastąpi jakiegoś rodzaju uszkodzenie rozwijającego się układu nerwowego we wczesnym okresie życia. Ogólnie problemy, które mogą skutkować MPD, mogą mieć miejsce zarówno w okresie prenatalnym, jak i okołoporodowym czy nawet już po przyjściu na świat.

W okresie ciąży rozmaitego rodzaju czynniki mogą mieć związek z późniejszym pojawianiem się MPD u dziecka. Mogą do nich należeć:

• stosowanie przez ciężarną substancji psychoaktywnych (narkotyków, alkoholu) oraz palenie przez nią papierosów,
• infekcje w okresie ciąży (szczególne ryzyko mózgowego porażenia dziecięcego związane jest z chorowaniem przez ciężarną na toksoplazmozę i różyczkę, groźne są również zakażenia cytomegalowirusem),
• konflikt serologiczny,
• niedożywienie matki,
• stany zagrożenia poronieniem (takie jak np. przedwczesne oddzielenie się łożyska, łożysko przodujące).

Duże znaczenie w patogenezie mózgowego porażenia dziecięcego mają także różne komplikacje, które zachodzą w okresie okołoporodowym. W tym przypadku jako możliwe przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego wymienić można:

• encefalopatię niedotlenienowo-niedokrwienną,
• krwawienia śródczaszkowe,
• wcześniactwo,
• nasiloną hiperbilirubinemię,
• urazy okołoporodowe.

Czasami pewne zdarzenia, które ostatecznie skutkują wystąpieniem MPD, zachodzą już po przyjściu dziecka na świat. Tutaj można wspomnieć o takich problemach, jak:

• urazy głowy,
• zakażenia ośrodkowego układu nerwowego,
• wodogłowie.

Konieczne jest także podkreślenie, że pewien wpływ na występowanie mózgowego porażenia dziecięcego mają uwarunkowania genetyczne. Czasami wspomina się również o tym, że zwiększone ryzyko MPD mają dzieci z ciąży mnogich, mające niską masę ciała przy urodzeniu oraz te, które bezpośrednio po porodzie otrzymały niski wynik w skali Apgar. 

Mózgowe porażenie dziecięce: objawy

MPD miewa bardzo różny obraz kliniczny – to, jakie dolegliwości pojawią się u danego pacjenta, zależne jest od tego, w jakim dokładnie rejonie jego ośrodkowego układu nerwowego wystąpią jakieś uszkodzenia. Ogólnie jako możliwe objawy mózgowego porażenia dziecięcego wymienić można:

• nieprawidłowości dotyczące napięcia mięśniowego (może być ono zarówno wzmożone, jak i osłabione),
• opóźnienie rozwoju mowy, trudności z artykulacją,
• opóźnione przekraczanie kolejnych rozwojowych kamieni milowych (takich jak np. siadanie, raczkowanie czy chodzenie),
• ataksję,
• ruchy mimowolne,
• zaburzenia chodu,
• trudności z utrzymaniem właściwej postawy ciała,
• problemy z przeżuwaniem pokarmów,
• ślinienie się.

Warto tutaj podkreślić, że część objawów MPD widoczna jest krótko po urodzeniu, inne zaś stają się wyraźnie zauważalne dopiero wtedy, gdy dziecko osiągnie wiek kilku lat. Rodzice zazwyczaj są wtedy bardzo zaniepokojeni, ponieważ wydaje im się, że stan ich pociechy się pogarsza.

Prawda jest w tym przypadku jednak taka, że mózgowe porażenie dziecięce wywoływane jest przez niepostępujące uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, a do tego część dolegliwości może być zauważona dopiero w pewnym etapie rozwojowym – np. zaburzeń chodu nie zaobserwuje się u dziecka dopóty, dopóki nie zacznie ono chodzić.

Mózgowe porażenie dziecięce: rodzaje

Ze względu na – jak to wspomniano powyżej – możliwy różny przebieg MPD, wyróżnia się kilka jego odmiennych postaci. Jedną z nich jest obustronne porażenie kurczowe, w którego przypadku nieprawidłowości dotyczą przede wszystkim kończyn dolnych.

U chorych obserwowane mogą być wzmożenie napięcia mięśniowego i wzmożenie odruchów ścięgnistych w obrębie kończyn (szczególnie dolnych), charakterystyczne jest tutaj również to, że podczas pełzania po podłożu dziecko ciągnie za sobą obie nogi wyprostowane.

Porażenie połowicze – kolejna postać MPD – rozpoznawane jest zwykle wcześnie, zazwyczaj około 4.-5. miesiąca życia dziecka. Gdy malec próbuje się przewracać z brzuszka na plecy, rodzice mogą zaobserwować u niego asymetrię obrotu. Związane z tym typem mózgowego porażenia dziecięcego może być także wzmożenie odruchów ścięgnistych po jednej stronie ciała.

Obustronne porażenie połowicze związane jest z porażeniem czterokończynowym i uznawane jest ono za najcięższą postać MPD. Zazwyczaj niedowład bardziej nasilony jest w obrębie kończyn górnych. Ze względu na zaburzenia postawy chodzenie, jak i stanie mogą nie być możliwe. Często spotykane są problemy z karmieniem dziecka, a później zaburzenia artykulacji.

Postać móżdżkowa MPD występuje rzadko i związana ona jest z występowaniem ataksji, obustronnym porażeniem kończyn oraz obniżeniem napięcia mięśniowego. Kolejną rzadko postacią schorzenia jest postać pozapiramidowa, dla której najbardziej charakterystyczne jest występowanie ruchów mimowolnych (takowymi ruchami mogą być ruchy dystoniczne, pląsawicze, ale i atetotyczne).

Wyróżnia się także postacie mieszane, w których występować mogą kompilacje objawów wcześniej opisanych postaci MPD – najczęściej wspomina się w tym przypadku o mózgowym porażeniu dziecięcym z niezbornością oraz o mózgowym porażeniu dziecięcym ze sztywnością.

Mózgowe porażenie dziecięce: diagnostyka

Rozpoznanie mózgowego porażenia dziecięcego stawiane jest zazwyczaj na podstawie stwierdzonych w badaniu neurologicznym, charakterystycznych dla tej jednostki nieprawidłowości oraz wywiadu, w którym wykryte może zostać narażenie dziecka na czynniki ryzyka MPD (takie jak np. niedotlenienie okołoporodowe).

Czasami wykonywane są badania obrazowe, takie jak np. USG przezciemiączkowe, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy (dzięki nim wykryte mogą zostać jakieś uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego).

Warto tutaj podkreślić, że stwierdzenie mózgowego porażenia dziecięcego prowadzi do konieczności objęcia dziecka wielospecjalistyczną opieką – i to nie tylko we wczesnych, ale i w późniejszych latach życia. U wielu chorujących na tę jednostkę pacjentów rozwijać się może padaczka, dość częste bywają również u nich zaburzenia widzenia czy zaburzenia słuchu.

Zdarza się, że MPD powiązane jest z niepełnosprawnością intelektualną, a także z różnymi wadami postawy (np. skoliozą). Ze względu na wymienione wyżej, a także i inne jeszcze zagrożenia, mały pacjent z mózgowym porażeniem dziecięcym powinien być pod opieką m.in. neurologa, okulisty, ortopedy, ale i psychologa czy logopedy.

Mózgowe porażenie dziecięce: leczenie

U chorych na mózgowe porażenie dziecięce najistotniejsza jest fizykoterapia – regularna rehabilitacja ma na celu umożliwić dziecku uzyskanie maksymalnej sprawności, oprócz tego im wcześniej jest ona wdrożona, tym większe są szanse na to, że nie dojdzie do różnych powikłań MPD (takich jak np. utrwalone przykurcze stawowe).

Czasami u pacjentów z MPD wykorzystywane jest leczenie farmakologiczne – stosowane np. u chorych z nasiloną spastycznością mogą być iniekcje toksyny botulinowej. W rzadkich przypadkach w leczeniu mózgowego porażenia dziecięcego wykorzystuje się leczenie zabiegowe.

Warto tutaj raz jeszcze podkreślić, że dzieci z MPD wymagają wielospecjalistycznej opieki. Istotna jest u nich – w razie występowanie zaburzeń mowy – terapia mowy z udziałem logopedy, ale i korygowanie ewentualnych wad wzroku czy słuchu.

Mózgowe porażenie dziecięce: rokowania

Mózgowe porażenie dziecięce, niestety, jest chorobą nieuleczalną. Dobrą wiadomością jest jednak to, że tak jak w przeszłości długość życia chorujących na nie osób była krótsza niż ludzi z populacji ogólnej, tak jednak obecnie – dzięki postępowi w medycynie – jest ona zasadniczo podobna do długości życia innych osób.

Czytaj też:

• Dystrofia mięśniowa - rodzaje dystrofii mięśniowych i ich objawy
• Porażenie mózgowe - rodzaje mózgowego porażenia dziecięcego
• Mioklonie (ruchy mimowolne): przyczyny, objawy, leczenie