Niedotlenienie okołoporodowe (hipoksja okołoporodowa)

Hipoksja okołoporodowa (niedotlenienie okołoporodowe) to termin, którym określamy objawy, będące konsekwencją nieodpowiedniej dystrybucji tlenu w I i/lub II okresie porodu. Niedotlenienie okołoporodowe, zaliczane do najczęstszych przyczyn zgonu w okresie okołoporodowym, stanowi poważny problem neonatologiczny. Jakie są przyczyny i konsekwencje hipoksji okołoporodowej?

Spis treści

1. Czynniki ryzyka niedotlenienia okołoporodowego
2. Objawy niedotlenienia okołoporodowego
3. Diagnoza niedotlenienia okołoporodowego
4. Profilaktyka niedotlenienia okołoporodowego

Hipoksja okołoporodowa, czyli niedotlenienie okołoporodowe to konsekwencja dwóch stanów rzeczy. Z jednej strony jest to efekt niewystarczającej ilości tlenu we krwi, nieadekwatnej do aktualnego zapotrzebowania. Termin, który określa taką sytuację to hipoksemia. Zdarza się, że stężenie tlenu, czyli tzw. prężność jest dobra, ale pojawiają się problemy z dystrybucją do wszystkich tkanek. To z kolei w mianownictwie medycznym nazywane jest ischemią.

Warto podkreślić, że narządy mają różną tolerancję na niedotlenienie. Najbardziej wrażliwy jest mózg płodu. W związku z tym każdy epizod hipoksji ma swoje przełożenie w funkcjonowaniu układu nerwowego. Oczywiście podobnie jak w przypadku dorosłych niezwykle istotny jest czas, w którym tkanki płodu pozostają bez odpowiedniego natlenowania. Zakłada się, że najbardziej newralgiczne są 3 minuty. Po tym czasie często dochodzi do nieodwracalnych zmian, czego skutkiem może być: padaczka, upośledzenie słuchu/wzroku, mózgowe porażenie dziecięce.

Biorąc pod uwagę mechanizm niedotlenienia, dochodzi do powstania wolnych rodników tlenowych, które działają destrukcyjnie na komórki układu nerwowego.

Czynniki ryzyka niedotlenienia okołoporodowego

Aby odpowiednio wcześnie podjąć adekwatne działania, należy znać czynniki ryzyka niedotlenienia okołoporodowego, co pozwala na wyselekcjonowanie grupy pacjentek, które należy objąć szczególną opieką. Etiologia hipoksji może wynikać z chorób matki, płodu czy może być związana z okresem okołoporodowym. Ze strony matki schorzenia, zwiększające prawdopodobieństwo omawianej patologii to:

• nadciśnienie tętnicze
• choroby układu krążenia
• cukrzyca w okresie ciąży
• uzależnienie od leków/alkoholu

Ze strony płodu:

• obrzęk płodu
• zakażenie wewnątrzmaciczne
• niedokrwistość u płodu

Czynniki skorelowane bezpośrednio z porodem to: przedłużający się poród, poród zabiegowy, np. kleszczowy, ciąża mnoga. Dużą rolę w etiopatogenezie hipoksji okołoporodowej odgrywają patologie w obrębie łożyska: zwłóknienia w obrębie łożyska, niedorozwój czy przedwczesne odklejanie się łożyska. Wypadnięcie sznura pępowiny czy owinięcie pępowiny wokół szyi, zwłaszcza wielokrotne to kolejna z przyczyn nieprawidłowego natlenowania tkanek.

Objawy niedotlenienia okołoporodowego

Podstawowym objawem świadczącym o nieprawidłowym natlenowaniu tkanek to wszelkiego rodzaju zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego. Zakres nieprawidłowości jest skorelowany z czasem zmniejszonej dystrybucji tlenu. Ponadto pojawiają się inne objawy tj. zaburzenia oddychania, niewydolność nerek, martwicze zapalenie jelit czy upośledzenie procesów metabolicznych, których głównym źródłem jest wątroba. W odniesieniu do optymalnego czasu diagnozowania pacjentów z hipoksją trudno dać jednoznacznie odpowiedź, U niektórych noworodków symptomy pojawiają się bezpośrednio po porodzie, u innych dopiero później podczas diagnostyki przesiewowej. Przykładem takich badań jest USG przezciemiączkowe.

Diagnoza niedotlenienia okołoporodowego

Rozpoznanie niedotlenienia okołoporodowego stawia się na podstawie punktacji Apgar przyznawanej noworodkom. Maksymalna punktacja w ww. skali to 10. Punkty przyznawane są w trzech momentach: bezpośrednio po porodzie, w 5 minucie oraz 10. O ciężkim niedotlenieniu świadczą 3 punkty. Poza tym, tak jak zostało podkreślane powyżej niezwykle istotny jest czas nieodpowiedniej prężności tlenu. Niekiedy objawy niedotlenienia okołoporodowego pojawiają się dopiero u kilkumiesięcznego dziecka. Można to wówczas rozpoznać, po nieprawidłowym, odbiegającym od normy rozwoju psychoruchowym.

Hipoksja okołoporodowa skorelowana jest ponadto z nieprawidłowym wynikiem w teście pH krwi pępowinowej. Wynik poniżej 7, a więc kwasica świadczy o nieadekwatnej dystrybucji tlenu do tkanek organizmu. Innymi wykładnikami są: podwyższone stężenie kreatyniny, aminotransferaz wątrobowych, niskie stężenie płytek krwi i zwiększone erytrocytów.

Profilaktyka niedotlenienia okołoporodowego

Obserwuje się duży postęp w zakresie neonatologii. Dotyczy to również opieki nad noworodkiem z niedotlenieniem okołoporodowym. Najbardziej skuteczną metodą jest hipotermia, czyli działanie niską temperaturą. Wykonuje się specjalne czepki, zakładane na główkę dziecka, które mają za zadanie zmniejszyć temperaturę mózgu o około 2-2,5 st. C. Pozwala to na zmniejszenie produkcji wolnych rodników, które są najbardziej destruktywnym elementem, niszczącym tkankę nerwową. Poza taką formą terapii doskonale sprawdza się: stosowanie erytropoetyny (EPO) – hormon krwiotwórczy, który działa protekcyjnie na mózg. Zapobieganie hipoksji okołoporodowej sprowadza się tak naprawdę do selekcji pacjentek z grupy podwyższonego ryzyka. Pozawala to relatywnie szybko wychwycić zagrożenie i podjąć odpowiednie interwencje, a przede wszystkim zwiększa czujność lekarza.