Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - działanie i skutki uboczne stosowania

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to grupa leków o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbólowch i przeciwgorączkowych. Ich szerokie działanie oraz dostępność większości z nich bez recepty sprawia, że NLPZ są jednymi z najczęściej stosowanych leków. Jakie jest działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania? Jakie jest dawkowanie? Jakie skutki uboczne mogą powodować?

Spis treści

1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - podział
2. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - działanie
3. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - wskazania
4. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - przeciwwskazania
5. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - skutki uboczne
6. NLZP - objawy przedawkowania

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to grupa leków o właściwościach przeciwzapalnych, przeciwbólowch i przeciwgorączkowych. Ich szerokie działanie oraz dostępność większości z nich bez recepty sprawia, że NLPZ są jednymi z najczęściej stosowanych leków. Niestety, często sięga się po nie niegodnie z zaleceniami - np. w zbyt dużych dawkach, łącznie z innymi lekami z grupy NLPZ - co może mieć niebezpieczne skutki zdrowotne.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - podział

Niesteroidowe leki przeciwzapalne dzieli się na:¹

• pochodne kwasu salicylowego - kwas acetylosalicylowy (i jego estry), salicylan choliny, amid kwasu salicylowego, diflunisal
• pochodne kwasu fenylooctowego - diklofenak, aklofenak, fenklofenak

NLPZ różnią się między sobą siłą działania.

Obecnie najczęściej stosowanymi NLPZ są pochodne kwasu propionowego - ibuprofen, naproksen, flurbiprofen, ketoprofen.

• pochodne alifatyczne i heterocykliczne - indometacyna, sulindak, tolmetyna, acemetacyna
• pochodne kwasu propionowego - ibuprofen, naproksen, flurbiprofen, ketoprofen, kwas tiaprofenowy
• pochodne kwasu antranilowego - kwas flufenamowy, kwas niflumowy, kwas mefenamowy, kwas neklofenamowy
• pochodne pirazolu - oksyfenbutazon, fenylbutazon, azapropazon, aminofenazon, noramidopiryna (metamizol)
• pochodne benzotiazyny - piroksykam, meloksykam, sudoksykam, izoksykam
• pochodne naftyloketonów - nabumeton
• tzw. koksyby - celekoksyb, rofekoksyb

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - działanie

Działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych polega na hamowaniu aktywności enzymu cyklooksygenazy (COX). Wyróżnia się dwa rodzaje tego enzymu - COX-1 i COX-2. Oba biorą udział w syntezie prostaglandyn - przekaźników, które pobudzają receptory bólowe, a także przyczyniają się do powstawania gorączki i obrzęków. NLPZ hamując aktywność cyklooksygenazy, doprowadzają do zmniejszenia wytwarzania prostaglandyn, co powoduje zmniejszone odczuwanie bólu, a także zmniejszenie obrzęków i gorączki. Jednak COX-1 dodatkowo bierze udział w syntezie prostaglandyn, które odpowiadają za prawidłową pracę układu pokarmowego i nie tylko. W związku z tym hamowanie aktywności COX-1 powoduje zmniejszenie wytwarzania prostaglandyn nasilających proces zapalny i równoczesne także tych o działaniu ochronnym na układ pokarmowy, co skutkuje m.in. uszkodzeniem błony śluzowej przewodu pokarmowego. Stąd część działań niepożądanych po przyjęciu NLPZ.

NLPZ różnią się miedzy sobą siłą działania. Na przykład, diklofenak wykazuje stosunkowo silne działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe przy umiarkowanym działaniu przeciwgorączkowym. Natomiast do leków o umiarkowanie silnym działaniu przeciwzapalnym, przeciwbólowym, jak i przeciwgorączkowym należy aspiryna. Z kolei najsilniejszym lekiem przeciwbólowym jest metamizol.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne wykazują jeszcze inne działanie, m.in. hamują syntezę czynnika reumatoidalnego (piroksykam), aktywności enzymów degradujących tkankę łączną (diklofenak, kwas acetylosalicylowy), syntezę wolnych rodników (indometacyna, piroksykam) oraz zapobiegają zlepianiu się płytek krwi (kwas acetylosalicylowy, indometacyna).

Wyniki ostatnich badań wskazują, że NLPZ mogą także zapobiegać powstawaniu raka jelita grubego i działać ochronnie w chorobie Alzheimera.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - wskazania

Ból różnego pochodzenia o nasileniu słabym do umiarkowanego, w tym:

• bóle głowy (w tym bóle migrenowe)
• bóle zębów
• bóle mięśniowe
• bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej
• bóle kostne i stawowe
• bolesne miesiączkowanie

Inne wskazania do stosowania NLPZ to gorączka (między innymi w przebiegu grypy, przeziębienia lub innych chorób zakaźnych) i schorzenia reumatyczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, osteoporozy). Poza tym NLPZ stosuje się doraźnie w zawale serca i niestabilnej dusznicy bolesnej, a także przy zapobieganiu zakrzepom czy udarom.

Nie należy łączyć kilku NLPZ jednocześnie.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - przeciwwskazania

• wiek - poniżej 12 lat
• choroby układu pokarmowego (zwłaszcza choroba wrzodowa żołądka i (lub) dwunastnicy) oraz przewlekle zapalne choroby jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego i Crohna).
• nadciśnienie tętnicze i (lub) zaburzenie rytmu serca

• zaburzenia krzepnięcia krwi
• ciężka niewydolność: wątroby, nerek lub serca
• zaburzenia czynności nerek, wątroby
• przyjmowanie jednocześnie innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w tym inhibitorów COX-2
• skaza krwotoczna
• ciąża (zwłaszcza jej III trymestr) i okres karmienia
• toczeń rumieniowaty oraz mieszana choroba tkanki łącznej
• objawy reakcji alergicznych po przyjęciu kwasu acetylosalicylowego
• przyjmowanie innych leków (szczególnie przeciwzakrzepowych, moczopędnych, nasercowych, kortykosteroidów)

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) - skutki uboczne

Po przyjęciu NLPZ mogą się pojawić zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, biegunki lub zaparcia, podrażnienie błony śluzowej żołądka, wrzody żołądka, niedokrwistość (wynikająca z przewlekłego krwawienia), krwawienie z przewodu pokarmowego, owrzodzenia w jelicie cienkim, zaburzenia wchłaniania.

Może również dojść do śródmiąższowego zapalenia nerek, zmniejszenia przesączania kłębuszkowego, zaburzenia czynności cewek nerkowych.

NLPZ nasilają objawy niewydolności krążenia u osób w podeszłym wieku. Mogą także zwiększać podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.

NLPZ mogą powodować także zaburzenia strony układu nerwowego, takie jak: bóle głowy, zaburzenia świadomości, obniżenie nastroju, drżenia mięśni, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zawroty głowy, neuropatia, szum w uszach, zaburzenia osobowości.

Przyjmowanie niektórych NLPZ może być związane z niewielkim zwiększeniem ryzyka ataku serca lub udaru. Ryzyko to zwiększa długotrwale przyjmowanie dużych dawek leku. W związku z tym nie należy stosować większych dawek i dłuższego czasu leczenia niż zalecane.

Do rzadkich działań niepożądanych stosowania NLPZ należą: zapalenie naczyń krwionośnych, zapalenie osierdzia i mięśnia sercowego, niedokrwistość aplastyczna, zmniejszenie liczby płytek krwi, niedokrwistość hemolityczna, jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, błoniaste zapalenie jelita cienkiego. Rzadko dochodzi także do toksycznego uszkodzenia wątroby.

Bardzo rzadko występują ciężkie reakcje skórne, niektóre z nich śmiertelne, złuszczające zapalenie skóry, zespól Stevensa-Johnsona i martwica toksyczno-rozpływna naskórka.

U osób z czynną lub przebytą astmą oskrzelową lub chorobami alergicznymi zastosowanie NLPZ może wywołać skurcz oskrzeli.

NLPZ mogą niekorzystnie wpływać na płodność u kobiet. Jednak działanie to ustępuje po zakończeniu przyjmowania leków.

NLZP - objawy przedawkowania

Po przyjęciu większej od zalecanej dawki, mogą się pojawić objawy, takie jak: nudności, wymioty, ból w nadbrzuszu lub rzadziej biegunka. Mogą tez wystąpić szumy uszne, ból głowy i krwawienia z przewodu pokarmowego. Ciężkie zatrucie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy i objawia się bezsennością, a bardzo rzadko pobudzeniem, dezorientacją lub śpiączką. Bardzo rzadko mogą się pojawić drgawki. Przedawkowanie może doprowadzić do niewydolności wątroby, nerek.

Źródła:

1. Puszczewicz M., Niesteroidowe leki przeciwzapalne, "Przewodnik Lekarza" 2007, nr 3

Monika Majewska