Zapalenie osierdzia może być powikłaniem powszechnych chorób wirusowych

Zapalenie osierdzia to stan zapalny zewnętrznej warstwy serca - tzw. worka osierdziowego. Zapalenie osierdzia może być powikłaniem powszechnych chorób wirusowych, np. grypy, a nieleczone może doprowadzić m.in. do zagrażającej życiu tamponady serca. Jakie są inne przyczyny i objawy zapalenia osierdzia? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Czym jest zapalenie osierdzia?
2. Zapalenie osierdzia – przyczyny
3. Zapalenie osierdzia – objawy
4. Zapalenie osierdzia – diagnoza
5. Zapalenie osierdzia – leczenie
6. Zapalenie osierdzia - powikłania

Czym jest zapalenie osierdzia?

Zapalenie osierdzia to stan zapalny cienkiej, gładkiej błony otaczającej serce - swego rodzaju worka (tzw. worek osierdziowy), w którym znajduje się serce. Między wewnętrzną a zewnętrzną warstwą worka osierdziowego znajduje się wąska przestrzeń (jama osierdzia), która jest wypełniona niewielką ilością płynu.

Jego zadaniem jest zmniejszanie tarcia podczas pracy serca. Poza tym worek osierdziowy zapobiega nadmiernemu rozszerzaniu się jam serca w czasie jego rozkurczu oraz umożliwia zachowanie właściwej pozycji serca w śródpiersiu. Jednak co najważniejsze - dzięki temu, że osierdzie szczelnie pokrywa całe serce, stwarza barierę ochronną przed urazem czy szerzeniem się procesu zapalnego.

W przebiegu stanu zapalnego zwykle dochodzi do zgromadzenia się w worku osierdziowym zwiększonej ilość zapalnego płynu wysiękowego. W terminologii medycznej to wysiękowe zapalenie osierdzia.

Rzadko dochodzi do zapalenia jedynie samego osierdzia. Zwykle stan zapalny rozszerza się także na inne warstwy serca, dlatego stanowi zapalnemu osierdzia może towarzyszyć zapalenie serca (mięśnia sercowego) lub zapalenie wsierdzia. Stan zapalny może się rozprzestrzenić także na inne części ciała.

Zapalenie osierdzia – przyczyny

Przyczyny zapalenia osierdzia to najczęściej:

• infekcje - najczęściej wirusy (np. enterowirusy, wirus HIV czy wirus grypy), bakterie, grzyby, pasożyty (rzadko wywołują zapalenie osierdzia i zwykle u osób z osłabioną odpornością, np. u chorych na AIDS)
• zawał serca – jak wynika z amerykańskich badań, zapalenie osierdzia występuje u około 10 procent osób po zawale
• choroby nowotworowe
• choroby układowe tkanki łącznej – na zapalenia osierdzia są narażeni zwłaszcza chorzy na twardzinę układową, toczeń i reumatoidalne zapalenie stawów
• przewlekła niewydolność nerek (w zaawansowanej fazie) – może doprowadzić do mocznicowego zapalenia osierdzia
• niedoczynność tarczycy
• promieniowanie jonizujące

Zapalenie osierdzia może być również powikłaniem po operacji na sercu, cewnikowaniu serca, oraz, rzadko, skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków, np. diuretyków.

Jednak w większości przypadków nie udaje się odnaleźć przyczyny zapalenia osierdzia. Wówczas mowa o idiopatycznym zapaleniu osierdzia.

Zapalenie osierdzia – objawy

Początkowo, gdy w worku osierdziowym nie znajduje się jeszcze tak dużo płynu, dominującym objawem stanu zapalnego jest ból w klatce piersiowej, który:

• może mieć formę ostrego bólu lub ucisku
• zlokalizowany jest po jej lewej stronie, za mostkiem lub w okolicy przedsercowej
• może promieniować do brzucha, pleców, barku, a nawet szyi
• nasila się zazwyczaj przy kaszlu, poruszaniu się i połykaniu, a często także w pozycji leżącej
• ulega osłabieniu w pozycji siedzącej i pochylonej do przodu

W późniejszym okresie, gdy w worku osierdziowym płyn gromadzi się w znacznej ilości i dochodzi do ucisku na serce, pojawiają się suchy kaszel, duszność, szybsze niż zwykle męczenie się, przyspieszony rytm serca.

Objawami współtowarzyszącymi są wysoka gorączka, dreszcze i ogólne osłabienie.

Zapalenie osierdzia – diagnoza

Po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem, lekarz osłuchuje go stetoskopem. W przypadku zapalenia osierdzia słyszy się charakterystyczne tarcie osierdziowe.

Ponadto zlecane jest badanie EKG i ECHO serca. Pomocne są także zdjęcie RTG klatki piersiowej i badania krwi (przy zapaleniu osierdzia stwierdza się wzrost stężenia białka C-reaktywnego i przyspieszony OB).

Poza tym zwykle wykonuje się badanie płynu osierdziowego, które pozwala na ustalenie przyczyn zapalenia osierdzia.

Zapalenie osierdzia – leczenie

Pacjentowi podaje się leki przeciwzapalne – kwas acetylosalicylowy i/lub kolchicynę. W  przypadkach nasilonego stanu zapalnego niezbędne mogą być sterydy. Terapia obejmuj również inne leki (w zależności od tego, co jest przyczyną choroby). Na przykład, przy bateryjnym zapaleniu osierdzia podaje się antybiotyki.

Jeśli doszło do nagromadzenia się dużej ilości płynu w worku osierdziowym, konieczne jest wykonanie perikardiocentezy, czyli zabiegu, podczas którego nakłuwa się worek osierdziowy w celu uwolnienia znajdującego się w nim płynu. W przeciwnym razie może dojść do tamponady serca.

Początkowo leczenie powinno się odbywać w szpitalu. Dalsza rekonwalescencja może być prowadzona w domu.

W przypadku zaciskającego zapalenia osierdzia może być potrzebna perikardiektomia, czyli chirurgiczne usunięcie osierdzia. Jednak w tym przypadku śmiertelność okołooperacyjna wynosi 6-12 proc. Wiąże się to z trudnościami w oddzieleniu przerośniętego osierdzia od mięśnia sercowego w zaawansowanych przypadkach choroby.

Monika Majewska