Choroba wysokościowa: przyczyny, objawy, leczenie

2018-06-25 11:22

Choroba wysokościowa jest skutkiem braku adaptacji organizmu do warunków panujących w górach. Może być ona bardzo groźna, zwłaszcza jeśli w porę się jej nie rozpozna i nie udzieli pomocy. Brak podstawowej wiedzy na temat tego zagrożenia może mieć bardzo poważne skutki, w tym zagrożenie zdrowia i życia. Warto dowiedzieć się jak uchronić się przed chorobą wysokościową oraz jakie są jej objawy.

Autor: Thinkstockphotos.com Choroba wysokościowa: przyczyny, objawy, leczenie

Spis treści

Choroba wysokościowa: czynniki ryzyka
Ostra choroba wysokogórska
Wysokościowy obrzęk mózgu
Wysokościowy obrzęk płuc
Choroba wysokościowa: profilaktyka
Choroba wysokościowa: leczenie
Stany towarzyszące i powikłania choroby wysokościowej
Inne zagrożenia związane z przebywaniem w wysokich górach

Choroba wysokościowa jest zespołem objawów, których przyczyną jest przebywanie na dużej wysokości, gdzie atmosfera jest rozrzedzona, ciśnienie atmosferyczne niskie, a co za tym idzie mniejsza ilość tlenu w powietrzu.

Oczywistym jest więc, że mniej będzie go również w pęcherzykach płucnych, skutkiem czego dochodzi do hipoksemii, czyli niedoboru tlenu we krwi, to z kolei powoduje wystąpienie hipoksji, czyli stanu, w którym stężenie tlenu w tkankach jest zbyt małe w stosunku do ich potrzeb.

Choroba (do pewnego poziomu) nie jest spowodowana wysokością samą w sobie, ale szybkim pokonywaniem dużej różnicy wzniesień.

To właśnie hipoksja odpowiada za rozwój objawów, wynikają one najpierw z próby adaptacji organizmu do nowych warunków, a następnie z uszkodzenia tych narządów, które są najbardziej wrażliwe na brak tlenu, czyli np. mózgu.

Normalnymi reakcjami będącymi przejawem przystosowania jest najpierw przyspieszenie bicia serca - reakcja ta ma na celu zwiększenie przepływu krwi i skompensowanie małej ilości tlenu częstszym jego dostarczaniem.

Następnie przyspieszeniu i pogłębieniu ulega oddech, a przy długotrwałym przebywaniu na dużej wysokości dochodzi do zwiększenia produkcji erytropoetyny przez niedotlenione nerki, hormon ten pobudza szpik kostny do produkcji czerwonych krwinek.

Niestety nie możemy przewidzieć u kogo i z jakim nasileniem pojawią się objawy.

Kiedy się to stanie oraz jak szybko będzie postępować zależy między innymi od wysokości nad poziomem morza, stanu zdrowia (np. występowania nadciśnienia płucnego) oraz szybkości wspinaczki.

Należy pamiętać, że na chorobę wysokościową narażony jest każdy, kto przemieszcza się na dużą wysokość, dotyczy więc ona nie tylko himalaistów, ale też np. narciarzy.

Niestety, choroba ta zdarza się pomimo zachowania ostrożności, nawet u osób doświadczonych, nasze działania mogą jednak znacznie zmniejszyć jej nasilenie.

Uważa się, że poniżej 2500m n.p.m. choroba nie występuje, choć można zauważyć pewne zmiany w funkcjonowaniu człowieka.

Między 2500, a 3500m n.p.m. choroba zdarza się rzadko, a przy szybkim pokonywaniu wysokości ma najczęściej łagodny przebieg.

Groźniej choroba wysokościowa przebiega na wysokościach powyżej 3500m n.p.m., może wtedy dochodzić do obrzęku płuc i mózgu, zwłaszcza przy szybkiej wspinaczce, a powyżej 5800m n.p.m. tlenu w powietrzu jest tak mało, że nie ma możliwości skutecznej aklimatyzacji i choroba ta występuje powszechnie.

Choroba wysokościowa: czynniki ryzyka

Podstawowym czynnikiem ryzyka jest brak rozwagi, rzetelnej oceny swoich umiejętności i stanu zdrowia. Uważa się, że podatność na chorobę jest indywidualna, ale zagrożenie tą chorobą jest większe jeżeli:

osiągnięto dużą wysokość
ignoruje się potrzebę aklimatyzacji
proces aklimatyzacji przeprowadza się niewłaściwie
zbyt szybko zdobywa się wysokość
ignoruje się wczesne objawy choroby wysokościowej
ignoruje się konieczność właściwego nawodnienia
osoba przebyła wysokościowy obrzęk płuc lub mózgu lub choruje na choroby przewlekłe
osoby po 50 roku życia

W ramach pojęcia "choroba wysokościowa" zawierają się trzy główne rozpoznania:

ostra choroba wysokogórska
wysokościowy obrzęk płuc
wysokościowy obrzęk mózgu

Ostra choroba wysokogórska

Pojawia się u osób, które niezaaklimatyzowane szybko osiągają dużą wysokość, pokonując ponad 1800 m, może na nią zapaść nawet do 40% osób na wysokości powyżej 2500 m n.p.m., w tym przebywający w ośrodkach narciarskich.

Przebieg może być łagodny, umiarkowany lub ciężki, u każdego przebiega inaczej w zależności od własnych predyspozycji oraz przygotowania.

Objawy ostrej choroby wysokogórskiej pojawiają się w ciągu doby od zmiany wysokości, są bardzo zróżnicowane i należą do nich między innymi:

bóle głowy (zwłaszcza po wysiłku, pulsujące)
osłabienie
zmęczenie
zawroty głowy
nudności
wymioty
trudności ze snem

Można je pomylić z innymi stanami, jak: wyczerpanie, odwodnienie, wychłodzenie.

Diagnostykę ułatwia skala Lake Louise AMS, obejmuje ona nasilenie objawów: bóle głowy, zawroty głowy, dolegliwości żołądkowe, zmęczenie, kłopoty ze snem. Dolegliwości ustępują w miarę adaptowania organizmu, co trwa kilka dni, maksymalnie tydzień.

Wysokościowy obrzęk mózgu

Pojawia się on jako kolejny etap choroby wysokościowej, gdy pomimo objawów ostrej choroby wysokogórskiej, wspinacz kontynuuje wyprawę.

Do początkowo niegroźnych dolegliwości dołączają:

zaburzenia koordynacji ruchowej, czyli problemy z utrzymaniem równowagi
wiotkość mięśni
brak płynności ruchów
drżenia
zaburzenia świadomości

Te ostatnie mogą mieć postać utrudnionego kontaktu, senności, spowolnienia psychoruchowego, zaburzenia orientacji czasu i przestrzeni, omamów, urojeń i w końcu śpiączki.

Nieprawidłowa funkcja mózgu może także powodować napady padaczkowe, czy objawy neurologiczne.

Zwykle obrzęk mózgu występuje razem z obrzękiem płuc, co dodatkowo pogarsza stan chorego.

Wysokościowy obrzęk mózgu może prowadzić do śmierci przez porażanie czynności oddechowej, gdy dojdzie do wklinowania.

Wysokościowy obrzęk płuc

Objawy obrzęku płuc pojawiają się przy pokonywaniu większych wysokości niż w przypadku ostrej choroby wysokogórskiej, tzn. około 2400 m n.p.m. u osób niezaaklimatyzowanych i odpowiednio wyższej u osób przygotowanych.

W przebiegu obrzęku płuc, w pęcherzykach płucnych gromadzi się płyn przesiękowy, utrudnia on wymianę gazową i powoduje niewydolność oddechową.

Hipoksja (niedobór tlenu w pęcherzykach) powoduje zwiększenie przepływu krwi przez płuca, na skutek czego zwiększa się ciśnienie w naczyniach płuc i dochodzi do nadciśnienia płucnego, a następnie uszkodzenia ściany drobnych naczyń i przenikania płynu do światła pęcherzyków.

Objawy obrzęku płuc to:

duszność
ucisk w klatce piersiowej
mokry kaszel
osłabienie
zasinienie skóry
przyspieszenie czynności serca i oddechu

Obrzęk płuc w przebiegu choroby wysokościowej jest tak groźny, że może spowodować zgon nawet w ciągu kilku godzin od pojawienia się pierwszych objawów, dzięki szybkiej pomocy lekarskiej stan ten można całkowicie wyleczyć, bez trwałych następstw.

Choroba wysokościowa: profilaktyka

Choroby wysokościowej na ekstremalnych wysokościach - powyżej 5800 m n.p.m. praktycznie nie da się uniknąć, ale w przypadku mniejszych wysokości można znacznie zmniejszyć jej uciążliwość, a czasem wręcz zapobiec pojawieniu się objawów.

Przed każdym wejściem na duże wysokości - powyżej 2500 m n.p.m., a zwłaszcza przy ekstremalnie dużej wysokości przygotowanie jest niezbędne, ponieważ może zapewnić ono nie tylko większy komfort, ale często wręcz przeżycie w górach.

Odpowiednia profilaktyka poza oczywistym przygotowaniem fizycznym do wyprawy, opiera się na aklimatyzacji, którą zapewnia stopniowe, rozłożone w czasie zwiększanie wysokości (do 1000 m na dobę), odpowiednie spożywanie płynów izotonicznych (powyżej 3 l na dobę), unikanie picia alkoholu oraz konsumpcja posiłków o dużej zawartości węglowodanów.

Ponadto należy unikać bezpośredniego przemieszczania się z nizin powyżej 2750 m n.p.m., a przed wyruszeniem w góry należy spędzić przynajmniej jedną noc na wysokości 2000-2500 m n.p.m.

Istotne jest również właściwe zaplanowanie noclegów - powyżej 3000 m n.p.m. obozy powinno się zakładać maksymalnie co 600 m.

Czasem w ramach profilaktyki choroby wysokościowej zaleca się pobieranie acetazolamidu przed rozpoczęciem wyprawy, a w prewencji jej następstw kwasu acetylosalicylowego.

Ponadto nie można lekceważyć pojawiających się dolegliwości, a w razie ich wystąpienia nie zwiększać wysokości i pozwolić na aklimatyzację.

Choroba wysokościowa: leczenie

Najprostsze zasady dotyczące choroby wysokościowej mówią o tym, że przyczyną złego samopoczucia na wysokości jest choroba wysokościowa, chyba że udowodniono inaczej.

Należy pamiętać, że u każdego, kto szybko (w ciągu jednej doby) pokonał różnicę wysokości powyżej 1800 m i tam przebywa, trzeba wziąć pod uwagę wystąpienie objawów ostrej choroby wysokogórskiej.

W przypadku podejrzenia ostrej choroby wysokogórskiej, najważniejsze działanie trzeba podjąć w górach - przestać zwiększać wysokość przez przynajmniej 24 godziny, ograniczyć wysiłek fizyczny, w razie potrzeby pobierać leki przeciwbólowe, jeśli to nie pomaga konieczne może być przerwanie wyprawy i zejście do miejsca, gdzie objawy nie występowały.

Zwykle nie jest to konieczne, ponieważ choroba jest samoograniczająca.

Natychmiastowa ewakuacja i leczenie w szpitalu jest natomiast niezbędne w przypadku obrzęku płuc i mózgu, ponieważ stanowią one poważne zagrożenie życia, oczekując na pomoc trzeba sprowadzić chorego możliwie najniżej, można podać mu tlen, acetazolamid i nifedypinę (jeśli są dostępne) i posadzić go.

W szpitalu poza leczeniem farmakologicznym, podejmuje się leczenie tlenem, w tym w komorze hiperbarycznej.

Stany towarzyszące i powikłania choroby wysokościowej

Poza wspomnianym wcześniej konsekwencjami nieleczenia choroby wysokościowej, może ona także współistnieć z następującymi dolegliwościami:

oddychanie okresowe – są to zaburzenia oddychania w czasie snu prowadzące częstych wybudzeń w nocy, a co za tym idzie do senności i zmęczenia w ciągu dnia, ponieważ sen nie daje odpoczynku; w tym wypadku występują naprzemiennie epizody bezdechów (spowodowane osłabieniem aktywności ośrodka oddechowego) oraz hiperwentylacji
obrzęki obwodowe – wynikają z zaburzenia produkcji moczu, ponieważ z powodu niskiego ciśnienia mniej krwi przepływa przez nerki, obrzęki lokalizują się w obwodowych częściach ciała, nie niosą one zagrożenia dla życia
krwawienia do siatkówki – jest to narząd bardzo wrażliwy na niedotlenienie; w przypadku hipoksji mechanizm kompensacyjny powoduje zwiększenie ilości krwi docierającej do siatkówki, w skutek tego naczynka pękają; krwawienia najczęściej są bezobjawowe i jeśli nie występują w pobliżu plamki nie powodują pogorszenia widzenia
zmiany zakrzepowo-zatorowe - zatorowość płucna, zakrzepica żył głębokich, przyczyną jest głównie zaburzenie przepływu krwi
osłabienie odporności i spowolnienie gojenia ran

Inne zagrożenia związane z przebywaniem w wysokich górach

Należy także pamiętać, że przebywanie w górach wiąże się z innymi zagrożeniami, jak niska temperatura i wietrzna pogoda, których wynikiem mogą być:

hipotermia - spadku temperatury ciała poniżej 35 st. C, objawia się ona dreszczami, sennością, zaburzeniami widzenia, spowolnieniem czynności serca, utratą przytomności
odmrożenia - najczęściej dotyczą one palców, nosa, uszu i policzków, w przypadku ciężkiego uszkodzenia tkanek głębokich zmiany są nieodwracalne i mogą skończyć się amputacją, skóra odmrożonych części jest szara lub woskowa, niekiedy z pęcherzami, swędzi i piecze
odmroziny - czyli powierzchowne zapalenie skóry, skóra jest czerwona, napięta, bolesna
stopa okopowa - występuje na skutek działania niskiej temperatury i dużej wilgotności powietrza; skóra jest wilgotna, występują drętwienia, ból, mogą powstawać pęcherze.
zapalenie górnych dróg oddechowych

Podstawą zapobiegania wszystkim skutkom niskiej temperatury jest noszenie ciepłej, suchej odzieży, unikanie styczności skóry z zimnymi przedmiotami, stosowanie kremów ochronnych, ogrzewanie i osuszanie ciała, aktywność fizyczna.

Ponadto należy dbać o regularne spożywanie ciepłych, wysokoenergetycznych posiłków oraz napojów. W przypadku ran natomiast odpowiednia higiena - przemywanie i zmiana opatrunku.

Kolejnym niebezpieczeństwem z jakim spotykają się wspinacze wysokogórscy jest promieniowanie słoneczne, w górach jest ono wyjątkowo silne nie tylko przez brak pokrywy chmur, ale też ze względu na efekt odbicia promieni od śniegu i lodu. Schorzenia będące skutkiem promieniowania to np.:

oparzenie słoneczne
ślepota śnieżna – jest ona skutkiem pochłaniania promieni UV przez spojówki i rogówkę. Objawia się bólem gałek ocznych, zapaleniem spojówek, niekiedy nawet okresową utratą wzroku.

Ochrona przed tymi niebezpieczeństwami to oczywiście kremy z filtrem UV, odzież szczelnie zakrywająca skórę oraz okulary lub gogle przeciwsłoneczne z filtrem UV.

Ekstremalne warunki wysokogórskie mogą także spowodować nasilenie problemów zdrowotnych przebiegających dotychczas bezobjawowo, przykładem chorób, które mogą ujawnić się podczas ekstremalnych warunków wyprawy są:

Dlatego przed wyjazdem należy bezwzględnie zadbać o swój stan zdrowia, wyleczyć wszystkie, nawet banalne choroby i wykonać podstawowe badania.

Osoby z niestabilną chorobą niedokrwienną serca, zaburzeniami rytmu i niewydolnością serca nie powinny decydować się na wyprawy górskie, ponieważ mogą być one zagrożeniem życia nie tylko ich samych ale i towarzyszy.

Z drugiej strony w stabilnym okresie wielu chorób serca można podróżować na średnie wysokości, podobnie stabilna astma nie jest z reguły przeciwwskazaniem do przebywania na dużych wysokościach.

Zagrożenie związane dobrze wyrównaną cukrzycą dotyczy niewłaściwego rozpoznania hipoglikemii, którą pomylić można z wysokogórskim obrzękiem mózgu.

Wyjazd i ewentualne zalecenia na czas wyprawy należy skonsultować z lekarzem specjalizującym się w medycynie sportowej oraz lekarzem, który zajmuje się przewlekłymi chorobami osoby panującej podróż (kardiolog, pulmonolog, diabetolog).

Wyjazd w wysokie góry wiąże się z dużym obciążeniem dla organizmu, dlatego aby nie był on poważnym zagrożeniem życia musi odbyć się w czasie optymalnego samopoczucia i pełnego zdrowia.