Gruźlica układu nerwowego: przyczyny, objawy, leczenie

Gruźlica układu nerwowego to najgroźniejsza postać gruźlicy, zwykle o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Na szczęście – w Polsce bardzo rzadka. Jakie objawy daje gruźlica układu nerwowego? Jak wygląda diagnostyka choroby?

Spis treści

1. Na czym polega gruźlica układu nerwowego
2. 1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
3. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: rokowania
4. 2. Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe
5. 3. Gruźlica rdzenia kręgowego

Gruźlica układu nerwowego to jedna z odmian gruźlicy – chorobę wywołują prątki (Mycobacterium tuberculosis), zwane prątkami Kocha. Bakterie te zwykle atakują płuca, ale czasem także ośrodkowy układ nerwowy, układ krwionośny, układ limfatyczny, kostno-stawowy, układ moczowo-płciowy, a także skórę, śledzionę, wątrobę i inne narządy. Są to wyjątkowo niebezpieczne drobnoustroje, trudne do zwalczenia ze względu na wysoką oporność na wiele czynników środowiskowych, takich jak np.: bardzo wysoka lub bardzo niska temperatura, wysokie lub niskie pH, wysuszenie. Gruźlica układu nerwowego to najcięższa postać gruźlicy, z wysoką śmiertelnością.

Na czym polega gruźlica układu nerwowego

O tej postaci choroby mówimy, gdy chorobotwórcze prątki dostaną się do mózgu i rdzenia kręgowego, gdzie tworzą się podkorowo lub na oponach ogniska zapalne (ogniska Richa) – gruzełki (stąd nazwa). Najczęstszą postacią tej choroby jest gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Czasem dochodzi do tworzenia się gruźliczaków wewnątrzczaszkowych i gruźlicy rdzenia kręgowego.

1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Ta odmiana gruźlicy zaczyna się w chwili, gdy zawartość gruzełka dostanie się do przestrzeni podpajęczynówkowej. Może to się stać w okresie od kilku tygodni do kilku lat od zakażenia. W tym momencie rozwija się zapalenie, najsilniejsze na podstawie mózgu. Tam zaczyna się gromadzić gęsty, galaretowaty wysięk. Reakcja zapalna uszkadza nerwy czaszkowe, hamuje krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego (prowadząc do wodogłowia). Obejmuje także naczynia krwionośne prowadząc do zawału mózgu. Pierwsze objawy występują 2-8 tygodni od zakażenia.

• Objawy gruźliczego zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Przeważnie chory przewieziony zostaje do szpitala w momencie, gdy już jest nieprzytomny. Rzadko reaguje się wcześniej, gdyż objawy są niejednoznaczne, mogą świadczyć o wielu innych dolegliwościach. Objawy początkowe:

• podwyższona temperatura
• senność
• apatia lub nadmierne pobudzenie
• bóle głowy
• nudności, wymioty

Z upływem czasu pojawiają się:

• sztywność karku
• drgawki (szczególnie u dzieci)
• podwójne widzenie, światłowstręt
• zaburzenia mowy
• niedowłady kończyn
• zaburzenia świadomości

Przede wszystkim należy podkreślić, że rozpoznanie gruźlicy o lokalizacji pozapłucnej jest trudniejsze niż w przypadku gruźlicy płuc. Tę pozapłucną postać choroby można podejrzewać u chorych, u których występuje:

Gruźlica pozapłucna jest przeważnie wtórna do gruźlicy płuc. Dlatego podstawowym badaniem diagnostycznym jest RTG klatki piersiowej i rezonans magnetyczny. U połowy dorosłych i większości dzieci pokazują one zmiany, do których doprowadziła gruźlica. Wykonuje się także próbę tuberkpinową, jednak wynik ujemny nie wyklucza gruźlicy. Zaleca się również badanie dna oka, dzięki któremu można zlokalizować gruzełki gruźlicze. Trzeba także wykonać pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: rokowania

Nieleczone gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zawsze prowadzi do śmierci. By temu zapobiec, przy samym tylko podejrzeniu tego zakażenia (bez czekania na wyniki badań) podaje się leki przeciwprątkowe, gdyż czas gra tu decydującą rolę. Wśród tych leków można wymienić: izoniazyd (INH), ryfampicynę (RMP), pirazynamid (PZA) oraz streptomycynę (SM). W bardziej zaawansowanych stadiach choroby dodaje się glikokortykosteroidy (prednizon lub deksametazon), czasem przeprowadza się także operacje chirurgiczne, w celu zmniejszenia wodogłowia.Jeśli chodzi o rokowania, wszystko zależy od stadium choroby, w którym podjęto leczenie, a także od nasilenia zaburzeń świadomości. U dzieci i osób w podeszłym wieku te rokowania zwykle są gorsze. Śmiertelność u chorych nieprzytomnych wynosi 50-70%. Połowa wyleczonych osób mimo wszystko ma trwałe uszkodzenia układu nerwowego. Pozostałością po gruźlicy może być utrata pamięci, otępienie, wodogłowie, padaczka, ślepota, głuchota, porażenia nerwów czaszkowych. Powikłaniem gruźliczego zapalenia opon w dzieciństwie bywa także upośledzenie intelektu.

2. Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe

Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe mogą występować odrębnie lub łącznie z gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Gruźliczaki tworzą się z gruzełków wewnątrzczaszkowych, które powiększyły się, ale nie pękły do przestrzeni podpajęczynówkowej. Objawy są uzależnione od wielkości i umiejscowienia gruźliczaków oraz nacisku, jaki wywierają na sąsiednie struktury. Mogą to być:

• bóle głowy
• drgawki
• niedowłady
• zmiany osobowości

• Diagnostyka i leczenie gruźliczaków

Jeśli jednocześnie z gruźliczakami nie występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, płyn mózgowo-rdzeniowy może być prawidłowy. Do wykrycia gruźliczaków służy rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa. Trzeba dodać, że w obrazie gruźliczaki nie różnią się od guzów nowotworowych. Dlatego do rozpoznania konieczne jest wykonanie biopsji (po usunięciu chirurgicznym zmiany). Gruźliczaki leczy się izoniazydem i ryfampicyną przez dwa lata.

3. Gruźlica rdzenia kręgowego

Bardzo rzadka postać gruźlicy układu nerwowego. Wśród objawów znajdują się:

• bóle korzonkowe
• parestezje
• porażenia
• zaburzenia czynności pęcherza
• zaniki mięśniowe.

Leczenie podobne do opisanego wyżej.