Skóra człowieka - budowa, funkcje i właściwości

Skóra szczelnie cię otula, broni przed wpływem środowiska, zimnem, promieniami słonecznymi, chorobotwórczymi drobnoustrojami. Skóra jest skomplikowanym systemem, przekazującym informacje ze świata zewnętrznego do organizmu. W trosce o nasze zdrowie i dobre samopoczucie ważne jest utrzymanie skóry w jak najlepszej kondycji, gdyż jej wygląd świadczy o nas. Poznaj budowę skóry i jej funkcje.

Skóra współczesnego człowieka codziennie znosi wiele niedogodności. Stres, niewłaściwa dieta, kontakt ze sztucznymi tworzywami i chemikaliami - jeżeli odpowiednio o skórę nie zadbamy, nie pokona wszystkich przeciwności. Osłabieniu ulegnie jej naturalna warstwa ochronna, tzw. płaszcz wodno-lipidowy. A gdy zrobi się on cieńszy, skóra stanie się bardziej wrażliwa, podatna na infekcje, szybciej się zestarzeje i wreszcie poważnie zachoruje.

Skóra, przy swoich ok. 2 m2 powierzchni i grubości 1-4 mm, jest jednym z naszych największych organów. Odporna na upał i mróz. Niestraszna jej woda, a także kwasy i zasady, o ile nie mają zbyt wysokich stężeń. Pozostaje miękka, elastyczna i odporna na rozciąganie nawet wtedy, gdy przez długie lata jest wystawiana na niekorzystne działanie warunków atmosferycznych czy przesuszana w klimatyzowanych wnętrzach.

Jej wytrzymałość sprawia, że doskonale chroni wewnętrzne tkanki i narządy. Za pomocą skomplikowanego systemu czujników dostarcza do mózgu szczegółowych informacji o otoczeniu i dba, by ciało dostosowało się do warunków panujących na zewnątrz.

Spis treści

1. Budowa skóry
2. Funkcje skóry
3. Właściwości skóry
4. Skóra jako narząd zmysłów

Budowa skóry

Ogólna powierzchnia skóry dorosłego człowieka zależy od jego budowy i wzrostu. Średnio przyjmuje się jednak, że jest jej od 1,5 do 2 m². Grubość skóry waha się od 0,5 do 4 mm, choć osoby pracujące w trudnych warunkach mogą mieć na dłoniach skórę znacznie grubszą, nawet do 10 mm. Skóra zbudowana jest z naskórka oraz skóry właściwej, która z tkankami leżącymi głębiej łączy się za pomocą tkanki podskórnej.

Naskórek utworzony jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego, który nie posiada naczyń krwionośnych, dlatego rogowacieje, czyli obumiera, i systematycznie się złuszcza. A zrogowaciałe komórki zastępowane są przez nowe. Naskórek ma bowiem głęboką warstwę rozrodczą. Osadzone są w niej komórki barwnikowe (melanocyty), tam zachodzi synteza barwnika (melaniny), od którego zależy nasza karnacja.

Kolor skóry zależy nie tylko od melaniny, ale i karotenu i hemoglobiny. Melanina - o barwie od czerwieni do brązu, a nawet czerni - powstaje w melanocytach, komórkach leżących w dolnej warstwie naskórka. Wszyscy ludzie niezależnie od rasy i koloru skóry mają tyle samo melanocytów. Ale melanocyty osób ciemnoskórych wytwarzają więcej melaniny.

Karoten jest pomarańczowym barwnikiem wchłanianym np. z warzyw takich jak marchew. Odkłada się on w zewnętrznej warstwie naskórka i jest najbardziej widoczny na dłoniach i podeszwach. Hemoglobina znajdująca się w naczyniach krwionośnych skóry nadaje jej różowe zabarwienie, szczególnie wtedy, gdy w skórze znajduje się niewielka ilość melaniny.

Zdolność podziału (rozrodu), czyli tworzenia nowych struktur, posiadają komórki walcowate - i to one stanowią podstawową warstwę naskórka.

Komórki naskórka znajdują się również w otoczeniu brodawek włosów oraz wokół tylnych i bocznych części płytek paznokciowych. Dzięki gruczołom potowym i łojowym wraz z wydzielinami skóry - potem i łojem (sebum) - szkodliwe produkty przemiany materii są usuwane, a skóra może pełnić funkcję ustrojowego termostatu.

Skóra właściwa ma dwie warstwy: brodawkowatą i siateczkowatą. Pierwsza graniczy z naskórkiem i łączy się z nim niewielkimi wypustkami (brodawkami). Brodawki układają się w tzw. listewki skórne, co jest szczególnie dobrze widoczne na palcach dłoni. To nasze linie papilarne. Warstwa brodawkowata przechodzi w drugą warstwę skóry właściwej - warstwę siateczkowatą. Tu mogą się pojawiać komórki tłuszczowe.

W tkance podskórnej znajdują się włókna kolagenowe oraz sprężyste. Jest ona unaczyniona i unerwiona, a dzięki luźnej budowie może się przesuwać z miejsca na miejsce. W wolnych przestrzeniach chętnie gromadzą się komórki tłuszczowe, tworząc podściółkę tłuszczową.

Włókna kolagenowe tworzą elastyczną sieć o grubych oczkach. Pełni ona funkcję rusztowania skóry. Dlatego właśnie, gdy około 40. roku życia włókna te zaczynają zanikać, w najbardziej spracowanych miejscach, np. na twarzy, w talii, na dłoniach, pojawiają się pierwsze, nieodwracalne zmarszczki.

Oprócz włókien kolagenowych w skórze właściwej znajdują się włókna sprężyste (ich pochodzenie i funkcja nie są jeszcze dokładnie poznane; prawdopodobnie nadają skórze sprężystość) oraz pojedyncze komórki krwi i komórki odpornościowe. Na tym poziomie w niektórych okolicach ciała, np. wokół brodawek sutkowych i ich otoczek oraz w mosznie, występują również skupiska mięśni gładkich, które wzmagają nasze doznania erotyczne.

W skórze znajdują się naczynia włosowate (naczynia krwionośne), które ulegają zwężeniu lub rozszerzeniu w zależności od warunków fizycznych (ciepło, zimno) lub psychicznych. Oziębienie lub strach powoduje zwężenie naczyń i tym samym zblednięcie skóry, natomiast wzrost temperatury, zawstydzenie lub pozytywne emocje rozszerzają naczynia, a to powoduje jej zaczerwienienie.

Funkcje skóry

Skóra jest powłoką ochronną dla całego organizmu.

Podstawowym zadaniem skóry jest ochrona przed czynnikami zewnętrznymi oraz regulacja temperatury ciała. Na sprostanie mu pracuje wiele elementów: grzebień skóry, włos, naskórek, gruczoł potowy, gruczoł łojowy, mieszek włosowy, korzeń włosa, skóra właściwa, żyła, tętnica.

Skóra pełni też rolę termoregulatora, dzięki czemu organizm może dobrze funkcjonować w różnych warunkach otoczenia.

Skóra ściśle współpracuje z układem odpornościowym. Po szczepieniu wstrzyknięte w skórę antygeny wywołują odczyn miejscowy. W ten sposób organizm zapamiętuje wroga. Przy kolejnym zetknięciu się z antygenem natychmiast podejmuje walkę. Ta zdolność przydaje się podczas robienia testów alergicznych.

Przez skórę można podawać także ważne leki (np. środki przeciwbólowe czy hormony). Tak stosowane nie drażnią żołądka, docierają do organizmu w stałym stężeniu i przez długi czas, bo wolniej się wchłaniają. Dzięki właściwościom skóry możemy także skutecznie oczyścić organizm z toksyn. Skóra bowiem samodzielnie oddycha, wydala i wchłania różne substancje. Dlatego np. podczas głodówki lub kuracji oczyszczającej przez pory w skórze wydostają się szkodliwe dla organizmu związki. Najlepszym dowodem na jej ciężką pracę jest wtedy nieprzyjemny zapach potu. Podobnie będzie się zachowywała, gdy zjemy dużo czosnku, cebuli i gdy palimy papierosy.

Właściwości skóry

Skóra narządem zmysłów? Jak najbardziej! Świata nie odbieramy tylko poprzez uszy, oczy, nos czy język. Co więcej, skóra - do pewnego czasu - świetnie się regeneruje. 

Zdolność do szybkiej regeneracji

Choć nie zrzucamy skóry tak radykalnie jak np. stawonogi czy węże, które "zdejmują" ją niczym za ciasne ubranie, to jednak nasza skóra cały czas się odnawia. Stare komórki naskórka, złuszczając się, ustępują miejsca nowym. Z wiekiem ten proces się spowalnia (nie trwa już 28 dni, ale 35, a nawet 50).

Niezłuszczone komórki pozostają na powierzchni, przez co skóra staje się szorstka i ma nieładny koloryt. Nocą skóra pracuje intensywniej niż w ciągu dnia – pozbywa się wszelkich zanieczyszczeń, które wędrują do układu limfatycznego. Regenerują się włókna elastyny, wyrównuje poziom wody w tkankach skóry, odbudowuje się warstwa lipidowa znajdująca się na powierzchni naskórka.

Substancje czynne kosmetyków nałożonych przed snem wchłaniają się najlepiej. Efektem nocnego wypoczynku są dotlenione i odżywione tkanki skóry. Krótko mówiąc – piękniejemy.

Kiedy zostanie przerwana ciągłość skóry (naskórka i skóry właściwej), zaczyna się proces gojenia. Do rany przedostaje się krew, a obecne w niej płytki krwi zlepiają się w czop, który nie pozwala na dalszy wypływ krwi. Dzięki uruchomieniu czynników odpowiedzialnych za krzepnięcie krwi tworzy się skrzep, który skleja brzegi rany.

Następnie przy udziale komórek tkanki łącznej (fibroblastów i makrofagów) rana oczyszcza się z bakterii i rozpoczyna się synteza kolagenu. Tworzy się strup, który jest naturalnym opatrunkiem. Gdy odpadnie, na skórze zostaje ślad w postaci blizny.

Skóra jako narząd zmysłów

Pod skórą właściwą mieści się tkanka podskórna, w skład której wchodzą zraziki tłuszczowe. Przedziela je zbita tkanka łączna z włóknami kolagenowymi, zwanymi kolagenem typu III. Pomiędzy nimi znajdują się naczynia krwionośne i zakończenia nerwowe.

Skóra ma bardzo rozgałęzioną sieć nerwową. Jej liczne zakończenia są rozmieszczone nieregularnie na całym ciele. Oplatają mieszki włosowe, gruczoły potowe i łojowe. Ich zadaniem jest rejestrowanie wrażeń dotyku oraz bólu. Mają zdolność odczuwania bodźców w promieniu od 1 do 12 mm.

Do receptorów dotyku należą m.in. łąkotki dotykowe Merkela, odpowiedzialne za dokładną lokalizację bodźca, i ciałka dotykowe Meissnera. Im gęściej są rozmieszczone, tym większa jest nasza wrażliwość na ucisk.

Niedościgłe pod tym względem są jednak miejsca nieowłosione, np. opuszki palców, wargi oraz czubek nosa, a najmniej wrażliwe - ramiona, uda, a także grzbiet. Chcąc wywołać reakcję w skórze na czubku nosa, wystarczy delikatnie ją uszczypnąć (z siłą zaledwie 2 g/mm²).

Ale już po to, żeby spowodować podobny efekt na skórze ramion czy ud, trzeba ucisnąć te miejsca aż 20 razy mocniej. Receptory przekazują odbierane bodźce do mózgu (a właściwie do wzgórza oraz kory czuciowej), dostarczając w ten sposób informacji o doznaniach czuciowych. Najprościej mówiąc, poprzez skórę czujemy dotyk, temperaturę i ból. Objawia się to na różne sposoby.

W mózgu sygnały są analizowane. I tak np. wrażenie wilgotności powstaje poprzez pobudzenie receptorów dotyku i zimna. Na ich podstawie mózg decyduje o stopniu kurczliwości naczyń i uwalnianiu histaminy, która pośredniczy m.in. w rozwoju stanów zapalnych. Receptory odpowiedzialne za odczucia dotykowe informują też o wrażeniu swędzenia, zmianach temperatury i o bólu.

Jego pojawienie się jest zwykle wynikiem uszkodzenia tkanek. Narastająca siła bodźca powoduje, że uczucie dotyku, ucisku, ciepła lub zimna przeradza się w wyraźny ból. Mechanizm jego odczuwania ma charakter chemiczny.

Z uszkodzonych tkanek uwalniają się bowiem mediatory - związki chemiczne, które oddziałując na zakończenia nerwowe, wywołują w nich reakcje prowadzące do powstania impulsu elektrycznego.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz