Badanie dna oka - wskazania i przebieg badania

Badanie dna oka dostarcza informacji nie tylko o tym, w jakiej kondycji są nasze oczy, ale również wiele mówi na temat funkcjonowania całego organizmu. Wczesne wykrycie zmian na dnie oka pozwala monitorować rozwój takich chorób jak cukrzyca, miażdżyca lub nadciśnienie.

Spis treści

1. Kiedy należy zrobić badanie dna oka?
2. Badanie dna oka: przygotowanie do badania
3. Trzy sposoby badania dna oka
4. Angiografia - badanie naczyń krwionośnych dna oka

Badanie dna oka pozwala zdiagnozować wiele chorób, a także monitorować zmiany na dnie oka, wynikające z postępu chorób ogólnoustrojowych, takich jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Wczesne wykrycie zmian może zapobiec rozwojowi trudnych do leczenia postaci choroby.

Zlecają je zarówno okuliści, jak i lekarze innych specjalności (diabetolodzy, kardiolodzy, interniści), aby ocenić stan zdrowia pacjenta lub sprawdzić, czy terapia jest dobrze prowadzona. Badanie jest całkowicie bezbolesne.

Kiedy należy zrobić badanie dna oka?

W przypadku chorób ogólnoustrojowych podstawowymi wskazaniami do badania dna oka są wszystkie choroby naczyniowe, czyli nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, miażdżyca, oraz choroby neurologiczne, np. udar mózgu, podejrzenie guza wewnątrzgałkowego. W przypadku chorób ocznych wskazaniem do  badania są ubytki w polu widzenia (centralnym lub obwodowym), nagłe osłabienie ostrości wzroku i zaburzenia widzenia barw.

Również każde widzenie dziwnych obrazów, np. krzywienie się linii, widzenie różnej wielkości przedmiotów jednym okiem mniejszych, a drugim większych, uczucie braku widzenia z jednej strony, widzenie nasilonych błysków światła czy czarnych punktów jest wskazaniem do badania dna oczu.

Specjaliści zalecają także, aby przed czterdziestką wykonywać to badanie raz na 3 lata, pomiędzy 40. a 50. rokiem życia raz na dwa lata, a po pięćdziesiątce raz w roku. Jeżeli w rodzinie występowała jaskra, należy się przebadać po 35. roku życia, w przypadku krótkowzroczności powyżej 3,5 dioptrii warto zbadać dno oka, zwłaszcza obwód siatkówki, w celu zbadania predyspozycji do odwarstwienia się siatkówki.

Badanie dna oka: przygotowanie do badania

Wykonanie badania nie wymaga szczególnych przygotowań. Żeby dno oka było dobrze widoczne - źrenicę rozszerza się kroplami z atropiną (nie wolno ich stosować, u osób cierpiących na jaskrę). Warto więc pójść na nie z osobą towarzyszącą, bo przez kilka godzin po nim gorzej się widzi, w szczególności z bliska. Nie wolno też prowadzić samochodu. Dobrze mieć z sobą okulary przeciwsłoneczne, bo po zakropleniu kropli rozszerzających źrenicę pojawia się przejściowa nadwrażliwość na światło. Przed badaniem dna oka okulista zbiera wywiad. Pyta m.in. o wiek, zawód (chodzi o możliwość odklejenia siatkówki pod wpływem wysiłku), przyjmowane leki, sposób odżywiania, przebyte choroby oraz przewlekłe i aktualne dolegliwości. Kto ma kłopoty z zapamiętaniem nazw przyjmowanych leków, powinien przygotować sobie ich spis. Ważną informacją dla lekarza jest też to, na co chorujemy i czy nie jesteśmy uczuleni na jakieś preparaty. Chorzy na jaskrę muszą przynieść tzw. książeczkę jaskrową lub wszystkie poprzednie badania, zwłaszcza pola widzenia, badanie nerwu wzrokowego. W przypadku jaskry wąskiego kąta – badanie będzie wykonane bez podania kropli, gdyż te mogłyby spowodować groźny wzrost ciśnienia śródgałkowego. Trzeba uprzedzić lekarza, jeśli ktoś w bliskiej rodzinie choruje na jaskrę.

Trzy sposoby badania dna oka

Po rozmowie z pacjentem i zebraniu wywiadu lekarz zakrapla krople rozszerzające źrenice. Teraz trzeba odczekać kwadrans lub dłużej, aby źrenice dobrze się rozszerzyły. Dzięki temu okulista będzie mógł obejrzeć większą powierzchnię dna oka. Badanie odbywa się w zaciemnionym pokoju. Specjalista ma do dyspozycji 3 metody.

• Najczęściej ogląda dno oka za pomocą wziernika ocznego – oftalmoskopu. Korzystając z aparatu, lekarz wpuszcza do oka pacjenta snop światła. Przechodzi on przez soczewkę i ciało szkliste i oświetla dno oka. Obraz dna oka pozwala ocenić stan siatkówki, naczyń krwionośnych i tarczy nerwu wzrokowego. Badanie umożliwia też rozpoznanie chorób plamki żółtej (AMD) czy błony naczyniowej. Lekarz może zobaczyć także zmiany, które świadczą o miażdżycy, cukrzycy i nadciśnieniu tętniczym.

• Dno oka może być również badane metodą oftalmoskopii pośredniej przy użyciu soczewki skupiającej o dużej sile. Kierując światło na źrenicę, lekarz obserwuje z pewnej odległości odwrócony i powiększony obraz dna oka (wielkość powiększenia zależy od mocy soczewki), który powstaje w płaszczyźnie soczewki trzymanej przed okiem badanego.

• Najnowszym urządzeniem do oceny stanu dna oka jest funduskamer Non-Mydriatic. Metoda ta u większości pacjentów nie wymaga rozszerzania źrenic. Na podstawie wykonanego w wysokiej rozdzielczości kolorowego zdjęcia dna oka okulista może zdiagnozować wiele schorzeń. Warunkiem badania jest szerokość źrenicy nie mniejsza niż 2,5 mm. Należy również pamiętać, że zdjęcie dna oka pokazuje wycinek części centralnej siatkówki, bez obwodu siatkówki ani ciała szklistego. Dlatego stosuje się je głównie do badań przesiewowych.

Angiografia - badanie naczyń krwionośnych dna oka

Czasem okulista zleca badania uzupełniające, np. kontrastowe badanie naczyń krwionośnych dna oka, czyli angiografię fluoresceinową. Po podaniu do żyły łokciowej roztworu soli sodowej fluoresceiny wykonuje się kamerą serię zdjęć dna oka. Podanie kontrastu umożliwia dokładniejszą ocenę krążenia w siatkówce. Ujawnia zmiany patologiczne, np. nowotworowe, stany zapalne, obrzęki, zatory, zakrzepy, naczyniaki. Badanie trwa ok. godziny.

U niektórych osób kontrast wywołuje nudności, dlatego lepiej przyjść na badanie na czczo. Istnieje też możliwość wystąpienia uczulenia na podawany kontrast, dlatego należy powiedzieć lekarzowi, czy cierpimy na alergię.

Badanie dna oka pomaga zdiagnozować:

• choroby siatkówki (odklejenie, krwotoki do siatkówki, choroby plamki)
• choroby błony naczyniowej (zapalenia, nowotwory)
• choroby nerwu wzrokowego (np. zapalenie)
• nadciśnienie tętnicze
• cukrzycę
• miażdżycę
• choroby układu krwiotwórczego (białaczka, niedokrwistość, skazy krwotoczne)
• wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego, np. przy guzie mózgu

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: dr n. med. Piotr Fryczkowski