Amyloidoza (skrobiawica): przyczyny, objawy, leczenie

Amyloidoza (skrobiawica, betafibryloza) jest schorzeniem, w którym w organizmie gromadzone są białka. W zależności od tego, gdzie złogi te się lokalizują, u pacjentów występują różne objawy – np. w przypadku zajęcia nerek może wystąpić białkomocz, a gdy białka gromadzą się pomiędzy komórkami mięśnia sercowego - zaburzenia rytmu serca czy niewydolność serca. Jakie jeszcze mogą być objawy amyloidozy? Na czym polega leczenie skrobiawicy i jakie są rokowania chorych, u których wystąpi ta choroba?

Amyloidoza (skrobiawica, betafibryloza) to nie jedna, a tak naprawdę grupa chorób, których wspólnym mianownikiem jest gromadzenie się depozytów białek pomiędzy komórkami różnych tkanek organizmu.

Białka ta określane są mianem amyloidu, choroby związane z jego odkładaniem bywają charakteryzowane nie tylko wyżej wspomnianym mianem, ale i nazywane są one skrobiawicami - druga nazwa wzięła się stąd, że po potraktowaniu depozytów białka jodyną - podobnie, jak to ma miejsce w przypadku skrobi - przybierają one niebieskawą barwę.

Amyloidoza – ze względu na to, jak wiele problemów może doprowadzić do jej wystąpienia - rozwijać się może u pacjentów będących w różnym wieku, typowo jednak schorzenie to spotykane jest u osób po 40. roku życia.

Amyloidoza (skrobiawica): przyczyny

Podstawowym problemem, do którego dochodzi w przebiegu amyloidozy, jest gromadzenie się białek w przestrzeniach zewnątrzkomórkowych - sytuacja ta jest niekorzystna, ponieważ ostatecznie zaburza funkcjonowanie tych tkanek, w których znajdą się takie depozyty białka.

Różne bywają jednak bezpośrednie przyczyny amyloidozy: część skrobiawic zasadniczo można uznawać za choroby wrodzone, wynikające z różnych mutacji genetycznych, inne z kpei amyloidozy są nabywane już w trakcie życia i powiązane są z różnymi schorzeniami.

Amyloidoza (skrobiawica): objawy

Przez nawet dość długi czas od zachorowania na skrobiawicę pacjent może w ogóle nie być tego świadomy - objawy amyloidozy, zwłaszcza na wczesnym etapie choroby, bywają bardzo ciężkie do uchwycenia.

To, jakie będą dokładne objawy amyloidozy, zależne jest od tego, w jakim narządzie pojawią się nagromadzenia nieprawidłowych białek.

Wraz jednak z gromadzeniem się coraz większych ilości depozytów białkowych pomiędzy różnymi komórkami organizmu dochodzi do występowania coraz większych zaburzeń ich funkcji i przez to u chorych pojawiać się mogą coraz to kolejne dolegliwości.

Jednym z objawów, który może pojawiać się jako pierwszy, jest powiększenie wątroby (rzadziej dochodzi do powiększenia śledziony).

Dość często w przebiegu amyloidozy dochodzi do zajęcia nerek - w takim przypadku u pacjentów pojawiać się może białkomocz (który może występować jako izolowany problem lub wchodzić w skład zespołu nerczycowego), a ostatecznie dochodzić może nawet do niewydolności nerek.

Jeżeli zaś depozyty białkowe nagromadzą się w obrębie serca, to wtedy objawami amyloidozy mogą być zaburzenia rytmu serca, a także dolegliwości związane z postępującą niewydolnością serca.

Ogólnie w przebiegu amyloidozy pojawiać się mogą jeszcze:

• powiększenie języka (objaw uznawany za dość charakterystyczny dla amyloidozy)
• biegunki
• spadek masy ciała
• osłabienie, zmęczenie
• podbiegnięcia krwawe w różnych rejonach ciała (czyli tzw. siniaki)
• zasinienia wokół oczu
• zaburzenia czucia w obrębie rąk i stóp
• objawy zespołu cieśni nadgarstka

Amyloidoza (skrobiawica) - rodzaje

Najczęstszym typem skrobiawicy jest amyloidoza pierwotna (AL - amyloidosis light-chain). W jej przypadku depozyty białkowe zbudowane są z łańcuchów lekkich immunoglobulin monoklonalnych i rozwija się ona w przebiegu chorób zaliczanych do gammapatii monoklonalnych (jako ich przykład można podać szpiczaka mnogiego).

Jako inne rodzaje amyloidozy pojawiają się:

• amyloidoza wtórna (AA - amyloidosis A, nazywaną również reaktywną) - w jej przypadku dochodzi do odkładania białka, którego prekursorem jest SAA - białko ostrej fazy;
  
  skrobiawica wtórna rozwija się w związku z różnymi schorzeniami, w których przebiegu występuje stan zapalny - tutaj chorobami, które mogą przyczynić się do wystąpienia amyloidozy, są np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy czy choroba Leśniowskiego-Crohna,
  
  jednostka może się rozwijać również i w związku z różnymi zakażeniami (szczególnie utrzymującymi się przez dłuższy czas; istnieje możliwość wystąpienia amyloidozy również i u narkomanów stosujących narkotyki dożylnie - choroba może się u nich rozwijać w związku z infekcjami stanowiącymi następstwo iniekcji narkotyków)
  
  
• amyloidoza dializacyjna (Aβ2M - beta-2-microglobulin amyloidosis) - rozwija się ona w związku z przewlekłą dializoterapią, w jej przypadku prekursor amyloidu stanowi β2-mikroglobulina
  
  
• amyloidoza rodzinna - rzadka, uwarunkowana genetycznie postać skrobiawicy; występować może wskutek mutacji różnych genów (np. genów dla transtyretyny - białka transportującego tarczycową tyroksynę - wtedy chorobę określa się w skrócie jako ATTR – transthyretin amyloidosis)

Oprócz już wymienionych, z odkładaniem się złogów amyloidu związane są również i inne schorzenia, takie jak chociażby choroba Alzheimera, choroby prionowe czy mózgowa angiopatia amyloidowa oraz rodzinna amyloidoza rogówki.

Amyloidoza (skrobiawica): diagnostyka

Obraz choroby jest wyjątkowo niecharakterystyczny i ciężko ją rozpoznać. Z tego względu osoby, które chorują na jednostki, które potencjalnie mogą być związane ze skrobiawicą (np. na RZS), powinny informować swojego lekarza prowadzącego o wszelkich nowych dolegliwościach, które to u siebie zaobserwują - możliwe wtedy jest rozpoczęcie diagnostyki, która potwierdzi lub wykluczy amyloidozę.

Przy podejrzeniu amyloidozy wstępnie wykonywane są przede wszystkim badania laboratoryjne (np. badanie moczu z oceną stężenia w nim białka czy badania stężeń białek monoklonalnych i łańcuchów lekkich immunoglobulin w surowicy krwi lub moczu).

Ostateczne jednak potwierdzenie, że pacjent cierpi właśnie na amyloidozę, uzyskać można dopiero po wykonaniu biopsji, poddaniu materiału z niej uzyskanego badaniom mikroskopowym i zaobserwowaniu depozytów białkowych.

Wstępnie biopsję pobiera się z tkanek łatwo dostępnych (np. z tkanki tłuszczowej), dopiero w sytuacji, kiedy staje się to bezwzględnie konieczne, pobiera się materiał z innych narządów, np. z nerek lub wątroby.

Amyloidoza (skrobiawica): leczenie

Sposób leczenia amyloidozy zależny jest od tego, jaka dokładnie postać choroby wystąpiła u danego pacjenta. W przypadku, gdy pacjent cierpi na skrobiawicę pierwotną, wykorzystanie znajdują przede wszystkim chemioterapia oraz zabiegi przeszczepiania szpiku.

• Jak działa chemioterapia?
• Transplantacja (przeszczep) szpiku kostnego: wskazania, przebieg, powikłania

Jeżeli zaś u chorego wystąpiła amyloidoza wtórna, związana z jakimś innym schorzeniem, to wtedy przede wszystkim konieczne jest leczenie związanego z nim stanu zapalnego i możliwie maksymalne opanowanie przebiegu tej choroby.

Pomocniczo możliwe jest podawanie chorym leku, który zmniejsza gromadzenie się depozytów białkowych -kolchicyny.

Podejmowane są również próby wykorzystywania w leczeniu amyloidozy środków przeciwzapalnych i immunosupresyjnych - redukowanie natężenia stanu zapalnego w tym przypadku miałoby prowadzić do zmniejszenia produkcji substancji prekursorowych dla amyloidu, dotychczas jednak nie udało się jednoznacznie potwierdzić skuteczności takiej terapii.

Dodatkowo - w zależności od zajętych narządów - u chorych wdrażane jest leczenie skierowane bezpośrednio ku istniejącym u nich zaburzeniom.

Przykładowo u pacjentów z amyloidozą serca, która doprowadziła do niewydolności tego narządu, stosowane mogą być leki moczopędne czy preparaty należące do inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACEI).

Amyloidoza (skrobiawica): rokowanie

Podobnie jak leczenie, tak i rokowanie w przypadku amyloidozy zależne jest do typu choroby istniejącego u pacjenta. W przypadku amyloidozy pierwotnej - przy braku leczenia - chorzy umierają zwykle w ciągu roku od wystąpienia choroby.

Lepsze są rokowania pacjentów z amyloidozą wtórną - średnio od wystąpienia schorzenia przeżywają oni około dekady.

Dokładne rokowania zależne są od uzyskanych efektów leczenia amyloidozy, a także (w przypadku skrobiawicy wtórnej) od rezultatów leczenia choroby podstawowej.

Ogólnie amyloidoza jest niestety chorobą nieuleczalną, możliwe jest jednak spowolnienie jej przebiegu, a także podawanie pacjentowi leków, które złagodzą związane ze schorzeniem objawy.

Źródła:

1. Interna Szczeklika 2016/2017, red. P. Gajewski, wyd. Medycyna Praktyczna
2. Zdrojewski Z., Amyloidoza w chorobach reumatycznych, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, 2010, 56, Suppl. 1, 7-15
3. Olesińska M. et al., Amyloidoza pierwotna AL z zajęciem serca, Folia Cardiologica Excerpta 2012, tom 7, nr 4, 194-200
4. Robert O Holmes, Amyloidosis, Medscape, May 2018; dostęp on-line: https://emedicine.medscape.com/article/335414-overview