Jelito grube – budowa i rola

Jelito grube (łac. intestinum crassum) to ostatni odcinek układu pokarmowego. W tym miejscu niestrawione resztki pokarmu formowane są w kał, po czym zostają usuwane na zewnątrz. Ale to nie wszystko. Jelito grube pełni jeszcze inne, bardzo ważne funkcje. To tu żyją drobnoustroje, które wytwarzają witaminy, ale także dbają o dobrą kondycję całego organizmu. Dowiedz się, jak zbudowane jest jelito grube i jakie dokładnie procesy w nim zachodzą.

Spis treści

1. Budowa jelita grubego
2. Co się dzieje w jelicie grubym?
3. Jakie bakterie są w jelicie grubym?
4. Defekacja, czyli koniec jelita grubego

Jelito grube (łac. intestinum crassum) to jest końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego o długości 1,3 do 1,5 m. Można powiedzieć, że otacza jamę brzuszną dookoła, więc jeśli czujemy jakieś ruchy, np. przesuwające się gazy, po prawej lub lewej stronie brzucha, to dzieje się to właśnie w jelicie grubym.

Budowa jelita grubego

Połączenie jelita cienkiego i grubego nazywa się zastawką krętniczo-kątniczą (in. zastawka Bauhina). Zaraz za nią zaczyna się już jelito grube.

Jego pierwszy odcinek, i zarazem najgrubszy - w momencie rozkurczu może mieć 8 cm średnicy - to kątnica.

W tym miejscu także znajduje się wyrostek robaczkowy (tzw. ślepa kiszka - narząd mierzący 8-10 cm, leżący w prawym podbrzuszu).

Przyjęło się określać go narządem szczątkowym, jednak wcale nie jest tak zbędny, jak jeszcze do niedawna sądzono, choć, rzeczywiście, można żyć po wycięciu wyrostka.

Jednak warto wiedzieć, że zbudowany jest on z tkanki limfatycznej, podobnie jak migdałki, przez co nazywany jest czasem migdałkiem jelitowym, i pełni istotną rolę w układzie odpornościowym.

Tak jak migdałki, zajmuje się zbieraniem różnych odpadów, m.in. wychwytuje groźne bakterie, stanowi więc w organizmie rodzaj filtra bakteryjnego.

Ponadto jest magazynem tzw. pożytecznych bakterii, a także wytwarza krwinki białe chroniące organizm przed szkodliwymi wirusami i bakteriami.

Dalej za kątnicą, rozpoczyna się kolejny fragment jelita grubego zwany okrężnicą. Pierwsza jej część to wstępnica. Przebiega po prawej stronie brzucha w górę, w kierunku wątroby.

Tu zagina się i kolejna jej część, biegnąca poziomo, nazywa się poprzecznicą. Natomiast gdy znów skręci, tym razem w dół wzdłuż lewej strony brzucha, nazywa się zstępnicą. Kończy się ona esicą, która ma około 15 cm długości i jest położona wzdłuż kości krzyżowej.

Dalej jest już tylko odbytnica i odbyt, czyli koniec układu pokarmowego i zarazem wrota do środowiska zewnętrznego. W odbycie znajduje się bardzo ważny mięsień, zwany zwieraczem, który sprawia, że możemy kontrolować wypróżnianie i w razie czego zatrzymać stolec.

Wzdłuż okrężnicy, od wyrostka robaczkowego aż do odbytnicy biegną trzy taśmy okrężnicy - swobodna, krezkowa i sieciowa - zbudowane z tkanki mięśniowej. Są one krótsze od jelita grubego o ok. 1/6 w związku z czym powodują jego pofałdowanie.

Taka budowa jelit powoduje m.in. to, że woda z treści jelitowej odprowadzona jest w sposób maksymalny (ściskanie i rozluźnianie).

Ściana jelita grubego nie ma już kosmków jelitowych, tak jak ściana jelita cienkiego. Zbudowana jest natomiast z czterech warstw. Są to:

• błona surowicza

• błona mięśniowa właściwa, odpowiadająca za czynność skurczową ściany jelita

• błona podśluzowa

• błona śluzowa pokryta nabłonkiem walcowatym zbudowanym z komórek kubkowych wydzielających śluz

Jelito grube jest silnie unaczynione. Doprowadzana jest tutaj krew tętnicza przy pomocy dwóch tętnic - krezkowej górnej i krezkowej dolnej.

Górna unaczynia poprzecznicę, wstępnicę i okolice zastawki Bauhina, a dolna zstępnicę i górną część odbytnicy.

Pozostała część odbytnicy unaczyniana jest przez tętnicę odbytniczą środkową odchodzącą od tętnicy biodrowej wewnętrznej i odbytniczą dolną odchodzącą od tętnicy sromowej wewnętrznej. Układ żylny odpowiada układowi tętniczemu.

Co się dzieje w jelicie grubym?

Na tym odcinku układu trawiennego niestrawione resztki pokarmu formowane są w kał, czemu służą ruchy perystaltyczne jelit, ale także następuje zwrotne wchłanianie wody.

Jelito grube jest w stanie odzyskać do 90% wody zawartej w treści pokarmowej, która do niego dociera. To dlatego treść (prawidłowa) stolca jest zwarta i dość twarda, w przeciwieństwie do płynnej treści jelita cienkiego.

Poza wodą, z jelita grubego, organizm jest jeszcze w stanie odzyskać nieco elektrolitów i soli mineralnych. Średnio jest to od 1 do 2 litrów płynu na dobę oraz około 200mEq sodu i chloru.

Jednak takie procesy jak trawienie i wchłanianie na tym odcinku praktycznie już nie zachodzą.

Natomiast żyją tu bakterie jelitowe, wśród których dominują beztlenowce z rodzaju Bacteroides fragilis i Clostridium sp. Główną bakterią tlenową jest natomiast Escherichia coli.

Bakterie pełnią w jelicie niesłychanie ważne funkcje, o czym dopiero w ostatnich latach zaczynamy się przekonywać.

Jakie bakterie są w jelicie grubym?

Mikroorganizmy, których łączna masa to 1,5-2 kg, zasiedlające jelito grube, odpowiedzialne są za produkcję witamin B i K, rozkładają także białka – to właśnie produktom ich rozkładu zawdzięczamy zapach stolca.

Przeprowadzają też fermentację, co przyczynia się do powstawania czegoś w rodzaju żelu, którego zadaniem jest zmiękczanie kału i ułatwianie jego pasażu przez przewód pokarmowy.

Bakterie pełnią również funkcje ochronne. Uniemożliwiają rozwój potencjalnie szkodliwym mikroorganizmom, które mogłyby doprowadzić do powstania niektórych chorób zakaźnych.

Ogół mikroorganizmów żyjących w jelicie określamy nazwą mikrobiota lub mikrobiom, przy czym to ostatnie odnosi się bardziej do ich genów. Liczba tych mikroorganizmów przewyższa liczbę komórek ludzkiego ciała!

Czasem określa się je wręcz dodatkowym organem, przy czym skład mikrobioty każdego człowieka jest inny, niepowtarzalny jak linie papilarne.

Dziecko w łonie matki ma zupełnie jałowy przewód pokarmowy. Zapełnia się on mikroorganizmami stopniowo, by w drugim roku życia osiągnąć stan porównywalny już z tym u człowieka dorosłego.

Zmienność mikrobioty zależna jest więc od wieku, ale też od płci, genów oraz warunków środowiskowych. Np. każda przebyta antybiotykoterapia poważnie zaburza jej skład, dlatego tak ważne jest, by pamiętać o diecie bogatej w naturalne probiotyki, takie jak kiszone warzywa, zakwas buraczany, czy fermentowane napoje mleczne.

Między składem mikrobioty a występowaniem rożnych chorób panuje ścisła zależność. Nieprawidłowa flora bakteryjna jelit zaburza funkcjonowanie całego układu pokarmowego, ale nie tylko.

Przypuszcza się, że powoduje także występowanie alergii, cukrzycy typu 2, otyłości, nowotworów, autyzmu i schorzeń psychicznych. W końcu, jeżeli silne emocje mogą doprowadzić do biegunki, to czemu ta zależność nie miałaby też przebiegać w odwrotnym kierunku?

Defekacja, czyli koniec jelita grubego

Wydalanie kału regulowane jest przez szereg czynników, wśród których do najważniejszych należą: czynność perystaltyczna jelit, emocje, ilość, jakość i objętość spożywanych posiłków.

Odbytnica zwykle jest pusta. Gdy jednak nastąpi przesunięcie masy stolca w ten obszar, spowodowane np. zjedzeniem kolejnego posiłku, odbytnica rozszerza się – przy jednoczesnym zaciśnięciu zwieraczy odbytu.

Człowiek odczuwa wówczas parcie i dąży do wypróżnienia. Ponieważ może kontrolować pracę tych mięśni, czynność defekacji nie odbywa się spontanicznie. W odpowiednich warunkach mięśnie zwieracza odbytnicy rozluźniają się i następuje wydalenie stolca.

Marta Uler