Kiła układu nerwowego: objawy i leczenie

Kiła układu nerwowego przebiegać może różnie, czasami jej rozpoznanie bywa trudne - pierwotnie u pacjenta z kiłą układu nerwowego może być podejrzewany np. zespół otępienny. Kiła OUN daje się skutecznie leczyć, terapię należy jednak wdrażać szybko – powstałych zmian w układzie nerwowym nie da się bowiem cofnąć.

Spis treści

1. Kiła OUN: rodzaje
2. Kiła OUN: objawy
3. Kiła OUN: diagnostyka
4. Kiła OUN: leczenie
5. Kiła OUN: rokowanie

Kiła układu nerwowego (kiła OUN) pojawia się zwykle po 10-20 latach trwania nieleczonej choroby. Tak jest najczęściej, jednakże do kiłowego zajęcia struktur układu nerwowego dojść tak naprawdę może w dowolnym momencie od zakażenia krętkiem bladym. Istnieją czynniki, które przyspieszają wystąpienie kiły OUN – za jeden z głównych takich aspektów uznaje się jednoczesne chorowanie przez pacjenta na AIDS lub zakażenie wirusem HIV.Wydawać by się mogło, że kiła obecnie nie jest już często spotykana – nic bardziej mylnego. Zarówno od neurologów, jak i od dermatologów usłyszeć można to, że obecnie odnotowuje się wręcz coraz większą ilość przypadków zachorowań na kiłę.Kiła jest chorobą bakteryjną, którą wywołuje krętek blady (Treponema pallidum). Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktów płciowych i rzeczywiście – pierwsze objawy tej choroby zwykle umiejscowione są w obrębie narządów rozrodczych, jednakże nie zawsze tak jest. Kiła – szczególnie nieleczona – miewa tendencję do zajmowania różnych układów organizmu, w tym również układu nerwowego.

Kiła OUN: rodzaje

Kiłowe zakażenie układu nerwowego przebiegać może całkowicie bezobjawowo. W takiej sytuacji odchylenia mogą co prawda być wykrywane w badaniach laboratoryjnych, jednakże pacjenci z bezobjawową kiłą OUN nie doświadczają w tym czasie żadnych dolegliwości. Ten rodzaj choroby rozwija się zwykle w ciągu kilku pierwszych tygodni od zakażenia krętkiem bladym.

Inną postacią kiły OUN jest kiła oponowa. W jej przebiegu dochodzi do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, któremu towarzyszą zwykle ogniskowe objawy neurologiczne (jak np. ataksja czy porażenia nerwów czaszkowych). Kiła oponowa rozwija się po kilku tygodniach, a czasami po kilku latach infekcji krętkowej. Ogólnie szacuje się, że ta postać kiły OUN występować może u nawet 30% nieleczonych pacjentów z kiłą. Groźniejsza odmiana tej postaci schorzenia, czyli kiła oponowo-naczyniowa, statystycznie rozwija się u około 10% pacjentów z kiłą OUN. Zagrożenie związane z kiłą oponowo-naczyniową wynika z tego, że pacjenci z tym problemem znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia udaru mózgu.

Znacznie później niż powyżej wymienione problemy, bo po nawet 20-30 latach chorowania na kiłę, pojawiać się mogą inne rodzaje kiłowego zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, czyli wiąd rdzenia i porażenie postępujące. Wiądem rdzenia określa się stan, w którym dochodzi do degeneracji oraz demielinizacji w obrębie sznurów tylnych rdzenia kręgowego oraz w obrębie korzeni nerwowych. Pacjenci z wiądem rdzenia borykają się z takimi problemami, jak silne i napadowe bóle (określane jako strzelające), ataksja oraz zaburzenia czucia. Porażenie postępujące jest z kolei stanem, do którego doprowadza przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, skutkujące zaburzeniami czynności kory mózgowej. W przebiegu porażenia postępującego dochodzi do zmian zachowania pacjentów (mogą oni stawać się apatyczni lub odwrotnie, wyjątkowo euforyczni), oprócz tego u chorych pojawiać się mogą również urojenia czy też cechy sugerujące rozwój jakiegoś zaburzenia otępiennego.

Kiła OUN: objawy

Ogólny zarys objawów, który może pojawiać się w różnych typach kiły OUN, przedstawiono powyżej. W każdym z nich chorzy doświadczać mogą jednak również i innych objawów kiły OUN, którymi mogą być:

• bóle głowy
• zawroty głowy
• zaburzenia słuchu
• zmiany osobowości
• zaburzenia zachowania
• osłabienie odruchów
• zaburzenia nastroju (w postaci jego obniżenia czy podwyższenia)
• nietrzymanie moczu czy nietrzymanie stolca
• hipotonia (zmniejszenie napięcia mięśniowego)
• zanik nerwu wzrokowego i związane z nim zaburzenia widzenia
• napady drgawkowe
• zaniki mięśniowe
• sztywność karku
• nudności
• wymioty
• dezorientacja
• zaburzenia koncentracji
• drżenia
• przykurcze mięśniowe

Kiła OUN: diagnostyka

W diagnostyce kiły OUN wykorzystywane są przede wszystkim badania laboratoryjne służące do wykrywania zakażenia krętkiem bladym. Oznaczenia wykonywane mogą być zarówno na drodze badania krwi pacjenta, jak i drogą oceny (pozyskanego poprzez punkcję lędźwiową) płynu mózgowo-rdzeniowego. Wykorzystywane są zarówno odczyny niespecyficzne (czyli takie badania, jak VDRL czy USR), a także specyficzne testy w kierunku kiły (którymi są FTA-ABS, TPHA czy TPI).

Zanim jednak pacjent zostanie skierowany na badania laboratoryjne, najpierw przeprowadzane jest badanie neurologiczne. Jak już wspominano, kiła OUN może rozwijać się nawet po kilku dekadach od pierwotnej infekcji, dlatego też właściwe rozpoznanie tego schorzenia może po prostu stwarzać trudności. Poza wspomnianymi już wcześniej odchyleniami neurologicznymi, u pacjentów z kiłą OUN spotykany może tzw. objaw Argylla-Robertsona. Nie jest to odchylenie specyficzne dla kiły (spotykane może być ono bowiem również u chorych na stwardnienie rozsiane czy na neuroboreliozę), może ono jednak naprowadzać lekarzy ku rozpoznaniu kiłowego zajęcia układu nerwowego. Objaw Argylla-Robertsona polega na tym, że źrenice pacjenta są wąskie, reagują one prawidłowo na zbieżność i nastawność, nie występuje jednak jeden z fizjologicznych odruchów, czyli reakcja źrenic na światło.

W diagnostyce kiły OUN wykorzystanie znajdują również badania obrazowe. Zazwyczaj pacjenci kierowani są na tomografię komputerową czy na badania metodą rezonansu magnetycznego. Dzięki takim badaniom obrazowym wykrywane mogą być np. zaniki tkanki nerwowej czy też ogniska niedokrwienne.

Przy podejrzeniu kiły OUN diagnostyka bywa niezwykle rozległa, co wynika m.in. z konieczności wykluczenia innego możliwego podłoża występujących u pacjenta objawów. Diagnostyka różnicowa może przebiegać u różnych chorych odmiennie, najczęściej kiłę OUN należy jednak różnicować ze schorzeniami psychiatrycznymi (np. z otępieniami czy ze schizofrenią), ze stwardnieniem rozsianym i neuroboreliozą.

Kiła OUN: leczenie

W leczeniu kiły OUN stosowane są antybiotyki z grupy penicylin. Podawane są one zwykle domięśniowo, czas trwania kuracji standardowo wynosi 10-14 dni. Czasami pacjentom z kiłowym zajęciem układu nerwowego podaje się również inne preparaty, takie jak np. ceftriakson czy probenecyd.

Kiła OUN: rokowanie

Nie u każdego pacjenta z kiłą dochodzi do zajęcia układu nerwowego. Największe ryzyko wystąpienia takiego zjawiska występuje wtedy, kiedy u pacjenta nie jest wdrożone leczenie kiły. Jeżeli jednak u chorego dojdzie do kiły OUN, to kluczowe znaczenie ma czas – w przypadku chociażby kiły oponowej szybkie rozpoczęcie podawania pacjentowi antybiotyków może pozwolić na uniknięcie wystąpienia utrwalonych powikłań neurologicznych infekcji krętkowej. Niektóre problemy, takie jak wiąd rdzenia czy porażenie postępujące, rozwijają się po wielu latach chorowania na kiłę. U pacjentów z takimi problemami leczenie antybiotykami również jest wdrażane, jednakże nie jest możliwe doprowadzenie do cofnięcia się zmian w układzie nerwowym, do których doszło na skutek kiły OUN.

Najgorsze rokowania dotyczą pacjentów cierpiących jednocześnie na kiłę OUN i na zakażenie wirusem HIV lub na AIDS. W ich przypadku do zajęcia układu nerwowego w przebiegu kiły dochodzić może zdecydowanie szybciej, oprócz tego odnotowywano już przypadki takich pacjentów, u których odpowiedź na leczenie penicylinami była mniejsza niż u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym.