Zespół jelita opioidowego

Zespół jelita opioidowego to zaburzenia jelitowe, będące jednym z działań niepożądanych opioidów - leków przeciwbólowych, bez których trudno sobie obecnie wyobrazić leczenie bólu bez opioidów. Jakie są objawy zespołu jelita opioidowego i jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Opioidy - co to takiego?
2. Zespół jelita opioidowego - leczenie

Zespół jelita opioidowego, czyli opioidowe zaburzenia jelitowe, są najczęstszym niepożądanym objawem stosowanie leków opioidowych. Opioidy działają na różne piętra układu pokarmowego. Hamują kinetykę żołądka, prowadząc do zwiększenia czasu jego opróżniania. W przypadku jelita cienkiego następuje hamowanie skurczy propulsywnych, ze światła jelita wchłania się więcej wody, a sam pasaż treści pokarmowej zostaje wydłużony. Jelito grube narażone jest na hamowanie perystaltyki propulsywnej, a co więcej, napięcie w zwieraczu odbytu zwiększa się, przy jednoczesnym zmniejszeniu wrażliwości odbytnicy na rozciąganie. Skutkiem wspomnianych działań jest wydłużenie czasu pasażu i zwiększenie wchłaniania wody, co z kolei prowadzi do powstawania twardego stolca i zbyt małej ilości wypróżnień, a sama ich potrzeba jest zmniejszona. Są to główne objawy zespołu jelita opioidowego. Zaburzenia te, wywołane lekami opioidowymi, dotyczą najczęściej terapii paliatywnej i dotykają 70-90 proc. pacjentów z problemami onkologicznymi, którym podawane są wcześniej wspomniane leki. Zespół jelita opioidowego najczęściej towarzyszy leczeniu morfiną, choć podczas przyjmowania innych opioidów należy traktować je w taki sam sposób – jako typowe niepożądane działanie.

Opioidy - co to takiego?

Opium to substancja występująca naturalnie w przyrodzie, otrzymywana z wysuszonego soku mlecznego, który jest produkowany przez niedojrzałe makówki maku lekarskiego. W skład opium wchodzą związki - alkaloidy. Ich dalszy podział doprowadzi nas do nazw takich, jak m.in. morfina, kodeina, czy narkotyna, które już od dawna z powodzeniem wykorzystywane są w lecznictwie. Opioidy są przede wszystkim grupą leków przeciwbólowych. Ich działanie oparte jest na oddziaływaniu w odpowiedni sposób na receptory opioidowe. Pobudzenie wszystkich receptorów powoduje efekt analgetyczny, czyli przeciwbólowy, ale prowadzi także do działań, które są niepożądane dla naszego organizmu. Głównymi działaniami, których wystąpienia w tym przypadku wolelibyśmy uniknąć są: senność, analgezja, zmiana nastroju, depresja oddychania, nudności oraz najczęstsze z nich - osłabienie motoryki przewodu pokarmowego.

Zespół jelita opioidowego - leczenie

W przypadku leczenia opioidami już od samego początku należy wprowadzać działania zapobiegające zaparciom. Leczenie zespołu jelita opioidowego sprowadza się w głównej mierze do leczenia zaparć spowodowanych przez czynniki inne niż leki opioidowe.

Podstawowym działaniem przeciw zaparciowym jest zbilansowana dieta obfita w błonnik. Błonnik, który utrzymuje wodę w świetle jelita, uczestniczy w tworzeniu masy kałowej i pobudza perystaltykę, znajdziemy m.in. w warzywach, owocach, czy ciemnym pieczywie. Istotnym jest także, aby spożywać odpowiednią ilość płynów. Tutaj sprzyjającymi będą: woda, soki (oprócz grejpfrutowego), a także jogurt oraz kefir.

Kolejnym czynnikiem wspomagającym pracę naszych jelit jest aktywność fizyczna. Niestety leczenie przy pomocy opioidów zazwyczaj dotyczy osób unieruchomionych, bądź ograniczonych ruchowo, dlatego zaleca się ruch (jeśli tylko to możliwe).

Innym sposobem walki z opioidowymi zaburzeniami jelitowymi są leki przeczyszczające. Możemy wyróżnić tutaj kilka rodzajów:

• środki o działaniu osmotycznym – powodują przyspieszenie pasażu jelitowego, zwiększoną objętość masy kałowej docierającej do okrężnicy i jej rozciąganie, a w dalszym stopniu przyspieszenie defekacji. Efekt leczniczy pojawia się po 2-3 dniach, ale należy uważać na tzw. efekt tolerancji oraz pojawienie się kolki, czy biegunki;
• środki zmiękczające kał – zwiększają objętość masy jelitowej przy jej jednoczesnym zmiękczeniu, co skutkuje ułatwionym wydaleniem;
• środki o działaniu drażniącym – wzmagają perystaltykę jelit dzięki pobudzeniu zwojów śródściennych i zwiększają wydzielanie wody oraz elektrolitów poprzez błonę śluzową jelita. W przypadku leczenia opioidami skuteczność leków przeczyszczających jest ograniczona. Preferuje się przyjmowanie jednocześnie leków drażniących i zwiększających objętość mas kałowych.

Kolejną metodą walki z zespołem jelita opioidowego są leki poślizgowe, które pokrywają ściany jelita parafiną, a także lewatywa – doodbytnicza aplikacja wlewki powodująca efekt wypróżnienia.

Są to jedne z najpowszechniejszych metod walki z zespołem jelita opioidowego. W przypadku ich nieskuteczności konieczne jest ręczne usunięcie kału, które jest zabiegiem bolesnym, wymagającym podania wcześniej środków przeciwbólowych.

Zespół jelita opioidowego jest istotnym problemem dla pacjentów głównie onkologicznych, których leczenie opiera się o leki opioidowe. Ma to wpływ na ich jakość życia, a niestety często nie jest uwzględniane. Diagnostyka zaparć winna opierać się na wzięciu pod uwagę wszystkich możliwych przyczyn i ich dalszym leczeniu. Zespół jelita opioidowego zwalczać powinno się tradycyjnymi metodami przy jednoczesnym uwzględnieniu antagonistów receptorów opioidowych.