Łysienie bliznowaciejące: przyczyny, objawy, leczenie

Łysienie bliznowaciejące to grupa chorób, w których dochodzi do nieodwracalnej utraty włosów na skutek zastąpienia mieszków włosowych przez tkankę łączną włóknistą i zeszkliwiały kolagen. Jakie są przyczyny i objawy łysienia bliznowaciejącego? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Łysienie bliznowaciejące: przyczyny i patogeneza
2. Łysienie bliznowaciejący: objawy i przebieg
3. Rozpoznanie łysienia bliznowaciejącego
4. Łysienie bliznowaciejące: diagnostyka różnicowa
5. Leczenie łysienie bliznowaciejącego
6. Jak radzić sobie z łysieniem bliznowaciejącym?

Łysienie bliznowaciejące jest stosunkowo "młodą chorobą", opisaną zaledwie dwadzieścia lat temu. Od tamtej pory opisano tak wiele przypadków tego typu łysienia, że niektórzy uważają łysienie bliznowaciejące za jeden z najczęstszych powodów zgłaszania się chorych z powodu utraty włosów. Łysienie bliznowaciejące przez niektórych jest uznawane za rzadki wariant innej choroby dermatologicznej, jaką jest liszaj płaski mieszkowy. Łysienie bliznowaciejące przeważnie występuje u kobiet w wieku pomenopauzalnym, jednakże obserwuje się wzrastającą częstość występowania u obu płci w każdym wieku.

Łysienie bliznowaciejące: przyczyny i patogeneza

Łysienie bliznowaciejące może być pierwotne lub wtórne. Pierwotne łysienie bliznowaciejące jest wówczas, gdy choroba od razu atakuje mieszki włosowe, natomiast wtórne łysienie bliznowaciejące to takie, gdzie do utraty włosów dochodzi w wyniku innych procesów chorobowych, które toczą się w skórze właściwej i wskutek tego uszkadzają mieszki włosowe. Do takich chorób należą między innymi infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze.

Patogeneza łysienia bliznowaciejącego nie została do końca poznana. Uważa się jednak, że kluczową rolę w zachorowaniu odgrywają między innymi czynniki autoimmunologiczne, za czym przemawia współwystępowanie łysienia bliznowaciejącego wraz z innymi chorobami na tym tle. Mowa tu na przykład o toczniu rumieniowatym, twardzinie skóry lub liszaju płaskim. Fakt, że jest to choroba spotykana szczególnie u kobiet w wieku pomenopauzalnym przemawia za tym, że czynniki hormonalne również muszą odgrywać tutaj znaczącą rolę, jednak nie udało się do tej pory tego udowodnić.

Do czynników, które mogą wywoływać łysienie bliznowaciejące możemy zaliczyć urazy, na przykład oparzenia termiczne, chemiczne, odmrożenia, napromienianie.

Przez niektórych autorów łysienie bliznowaciejące jest ściśle wiązane z niektórymi wadami rozwojowymi, wśród których możemy wymienić rozszczep kręgosłupa, wodogłowie czy wady serca.

Wykazano, że występują pewne predyspozycje rodzinne do zachorowania na łysienie bliznowaciejące, jednak dotychczasowe badania nie wskazują na żaden mechanizm ani określony gen, który może być związany z tą chorobą.

• Co powoduje, że łysienie bliznowaciejące jest procesem trwałym i nieodwracalnym?

Należy przypomnieć tutaj budowę mieszka włosowego. Mieszek włosowy jest wąskim "kanałem", w którym powstaje i rośnie włos. Na dnie mieszka włosowego znajduje się opuszka, w której zaczyna się wzrost włosa. Nieco wyżej znajduje się przewężenie, które stopniowo się rozszerza tworząc lejek. Na poziomie przewężenia znajduje się struktura nazywana wybrzuszeniem, a w niej komórki macierzyste, które poprzez liczne podziały i różnicowanie się umożliwiają regenerację włosa w kolejnych cyklach wzrostu. W innych typach łysienia procesy zapalne "atakują" przede wszystkim opuszkę włosa, w wyniku czego włos wypada. W łysieniu bliznowaciejącym jednak naciek komórek zapalnych obejmuje również pozostałe struktury mieszka, także wybrzuszenie. Zniszczenie komórek macierzystych, które się w nim znajdują powodują nieodwracalną utratę możliwości regeneracji i wzrostu włosa. Zarówno to jak i proces włóknienia, który atakuje mieszek włosowy powodują trwałą utratę owłosienia.

Łysienie bliznowaciejący: objawy i przebieg

Częstymi objawami zgłaszanymi przez pacjentów są:

• uczucie pieczenia i swędzenia skóry głowy
• ból odczuwany podczas dotykania włosów (tak zwana trichodynia)

We wczesnej fazie występują charakterystyczne zmiany rumieniowe i rogowacenie, które są zlokalizowana okołomieszkowo. W obszarach, w którym pojawiają się takie zmiany zapalne dochodzi jednoczasowo do utraty włosów, będących w różnej fazie wzrostu. Choroba obejmuje przede wszystkim okolice czołowo-skroniowe, rzadziej towarzyszą jej zmiany za uszami a także o lokalizacji ciemieniowo-potylicznej.

W około 80 procentach przypadków łysienie bliznowaciejące dotyczy również brwi, a w niecałych 20 procentach - rzęs.

Szacuje się, że u co czwartej osoby dochodzi do utraty włosów w innych okolicach ciała niż głowa, rzadko może obejmować całe ciało. Łysienie bliznowaciejące jest przewlekłą chorobą, a jego rokowanie jest ciężkie do oceny. Najczęściej utrata włosów przebiega dosyć powoli. Rzadziej choroba przebiega bardziej agresywnie, piorunująco, i wtedy głównie obejmuje wiele okolic ciała.

Rozpoznanie łysienia bliznowaciejącego

Kluczową rolę w diagnostyce łysienia bliznowaciejącego odgrywa badanie podmiotowe i przedmiotowe pacjenta. Podczas badania lekarz powinien ocenić wygląd miejsc, z których wypadają włosy.

Pomocne może być w tym wypadku użycie dermatoskopu. Dla łysienia bliznowaciejącego charakterystyczny będzie brak widocznych ujść mieszków włosowych w wyniku ich zarośnięcia (bliznowacenie), może pojawić się także rumień i nadmierne rogowacenie. Zachowanie ujść mieszków włosowych przemawia raczej za łysieniem o charakterze niebliznowaciejącym, na przykład za łysieniem plackowatym.

Ostatecznie "zdanie" w rozpoznaniu łysienia bliznowaciejącego ma badanie histologiczne. W tym celu wykonuje się biopsję fragmentu skóry, najlepiej takiego, który wykazuje wyraźne cechy zapalenia. Badanie może potwierdzić zanik i bliznowacenie mieszków włosowych oraz ujawni proces zapalny, który toczy się w głębszych warstwach.

Łysienie bliznowaciejące: diagnostyka różnicowa

Łysienie bliznowaciejące powinno być różnicowane w pierwszej kolejności z łysieniem typu androgenowego, które również często pojawia się u kobiet w okresie pomenopauzalnym w wyniku zmian hormonalnych. W łysieniu androgenowym jednak w badaniu dermatoskopem można uwidocznić ujścia mieszków włosowych, a także obszary meszku włosowego.

Łysienie z pociągania jest chorobą, w której włóknienie mieszków włosowych następuje na skutek urazu mechanicznego (pociągania włosów) a nie procesu zapalnego. Nie widzimy tutaj również zmian rumieniowych oraz nadmiernego rogowacenie okołomieszkowego. W diagnostyce różnicowej łysienia bliznowaciejącego powinno się także uwzględnić łysienie plackowate, które również może mieć związek z procesami autoimmunologicznymi, jednak nie objawia się ono włóknieniem mieszków włosowych.

Leczenie łysienie bliznowaciejącego

Jeśli mieszki włosowe zostaną zastąpione przez tkankę włóknistą, utrata włosów jest nieodwracalna i nie ma szans na ich ponowny wzrost.

Czasem choroba ulega samoograniczeniu i wypadanie włosów zostaje zahamowane, jednakże najczęściej ulega ona stopniowej progresji.

Obecnie prawie wszystkie salony kosmetyczne mają w swojej ofercie zabiegi mające na celu odtworzenie utraconych brwi czy rzęs. Może się to wiązać z wysokim kosztem, jednak dla niektórych kobiet odzyskanie pewności siebie jest warte każdej ceny.

Wczesne wdrożenie leczenia może zatrzymać proces łysienia i "uratować" mieszki włosowe, które jeszcze nie zostały objęte procesem włóknienia. Niestety nie określono schematów leczenia łysienia bliznowaciejącego, których skuteczność byłaby w 100% potwierdzona, ale skojarzone leczenia kilkoma preparatami w różnej postaci może dać zadowalające efekty.

Jednym ze sposobów terapii jest stosowanie glikokortykosteroidów w postaci maści, żelów czy liotonów. Czasem stosuje się także zastrzyki miejscowe z użyciem tych leków, gdy proces chorobowy obejmuje niewielki fragment skóry, jednak może to prowadzić do atrofii skóry w miejscu iniekcji. Leczenie miejscowe jednak nie cieszy się dobrymi wyniki terapeutycznymi i najczęściej jest stosowane pomocniczo w skojarzeniu z leczeniem systemowym. Do leków stosowanych doustnie możemy zaliczyć:

• glikokortykosteroidy – nawet krótki kurs terapeutyczny daje dobre wyniki leczenia przeciwzapalnego, jednak przy dłuższym stosowaniu należy liczyć się z możliwością wystąpienia licznych działań ubocznych;
• tetracykliny – antybiotyki te są uznaną grupą leków w leczeniu przeciwzapalnym, mają niewiele działań niepożądanych, nie wymagają intensywnego monitorowania i mogą być bez obaw stosowane nawet przez ponad 6 miesięcy;
• hydroksychlorochina – jest lekiem przeciwmalarycznym, lecz może być przydatna w terapii łysienia bliznowaciejącego, należy jednak kontrolować czynność wątroby oraz wykonywać regularne badanie wzroku, gdyż może ona mieć szkodliwy wpływ na oba te aspekty;
• mykofenolan mofetylu – jest silnym lekiem immunosupresyjnym, stosowanym do osłabienia odporności pacjenta. Wykazuje się dużą skutecznością, jednak należy uważać na jakiekolwiek infekcje w czasie terapii, a także liczyć się z takimi działaniami niepożądanymi jak nudności, wymioty czy biegunka. Konieczne są także regularne badania kontrolne krwi;
• inhibitory 5-alfa-reduktazy – te leki antyandrogenne nie są przypisane do leczenia łysienia bliznowaciejącego, jednak są stosowane w innych jego typach, więc niektórzy lekarze przy braku innych opcji terapeutycznych posiłkują się tymi preparatami, czasem osiągając widoczny efekt terapeutyczny.

W niektórych przypadkach można rozważyć przeszczep skóry owłosionej czy bezpośrednią transplantację włosów, jednak nie u wszystkich pacjentów jest to możliwe. Takie rozwiązanie można brać pod uwagę tylko w przypadku, gdy choroba przez dłuższy czas jest stabilna i dobrze kontrolowana. Należy jednak wiedzieć, że nie wykazano zadowalających efektów tego typu terapii.

Jak radzić sobie z łysieniem bliznowaciejącym?

Leczenie farmakologiczne to postępowanie, które zawsze należy wdrożyć, jeśli nie jest na to za późno. Jest ono możliwe we wczesnych etapach choroby, gdy będzie ona rozpoznana jeszcze zanim zaatakuje duże obszary skóry.

Co jednak zrobić, gdy utrata włosów jest już nieodwracalna? Nie trzeba nikogo przekonywać o tym, że trwała utrata włosów, zwłaszcza u kobiet jest przykrym doświadczeniem. Menopauza jest ciężkim okresem dla każdej z nich, a jeśli dodatkowo towarzyszy jej łysienie, może stać się przyczyną znacznego pogorszenia nastroju.

Na szczęście obecnie istnieje wiele metod zamaskowania łysienia, które chociaż w jakimś stopniu mogą pomóc chorej (bo mowa tu głównie o kobietach) uporać się z tym doświadczeniem. Jest wiele sklepów, fundacji czy stron internetowych, na których można dostać peruki wykonywane z naturalnych włosów. Są one wykonane tak precyzyjnie, że niczego nieświadoma osoba nie pomyśli o tym, że mogą być to "sztuczne" włosy. Dla pacjentów przekonanie się do peruk może być początkowo dosyć kłopotliwe, ale z czasem większość osób jest bardzo zadowolona z takiego rozwiązania.