Ciężki przewlekły wyprysk rąk - przyczyny, objawy i leczenie

Ciężki przewlekły wyprysk rąk to choroba, której objawy zlokalizowane są na tej części ciała, która jest widoczna i niezbędna do codziennego funkcjonowania. Ciężki przewlekły wyprysk rąk powoduje duży dyskomfort związany z bólem, bezsennością, świądem i uczuciem pieczenia, często wykluczając z życia osobistego, społecznego oraz zawodowego. Lęk przed spotkaniem, uściskiem dłoni, odrzuceniem czy utratą pracy – to typowe obawy występujące u osób z ciężkim przewlekłym wypryskiem rąk.

Spis treści

1. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - przyczyny, typy
2. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - grupy ryzyka
3. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - objawy
4. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - diagnostyka
5. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - leczenie
6. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - skutki społeczne
7. Ciężki przewlekły wyprysk rąk - skutki ekonomiczne

Ciężki przewlekły wyprysk rąk oporny na leczenie glikokortykosteroidami (ang. srvere refractory chronic hand eczema, SR-CHE) to przetrwały (trwający powyżej 3 miesięcy lub nawracający 2 lub więcej razy w roku), niezwiązany z zakażeniem, stan zapalny skóry rąk.

Obejmuje przypadki o dużym nasileniu zmian chorobowych, z obecnością nacieku zapalnego, lichenifikacji (pogrubienie, ściemnienie skóry, pogłębione bruzdowania) i pęknięć naskórka, zajmuje dużą powierzchnię oraz - jak już wspomniano - jest oporny na leczenie miejscowymi glikokortykosteroidami.

Aby wyprysk rąk był uznany za oporny leczenie, terapia bardzo silnymi kortykosteroidami stosowanymi miejscowo musi trwać 1 miesiąc.

SR-CHE jest najbardziej zaawansowaną postacią wyprysku rąk (ang. hand eczema, HE) i stanowi 5-7 proc. wszystkich przypadków HE.¹

W oparciu o wskaźniki epidemiologiczne pochodzące z 2017 roku, szacuje się, że w Polsce żyje ok. 2 490 osób dorosłych z SR-CHE.¹

W świetle powyższego oszacowania, jedyne dostępne w Polsce dane, opublikowane przez Instytutu Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi, najprawdopodobniej są niedoszacowane. Zaproponowana przez IMP liczba pacjentów z zawodową chorobą skóry wynosi 65 w 2016 roku.¹

Średni wiek pacjentów z SR-CHE wynosi 49 lat, przy czym choroba jest diagnozowana średnio w wieku 46 lat. Zdaniem ekspertów 61% pacjentów stanowią kobiety (zakres od 50% do 70%).

Choroba trwa zwykle od 3 do 7 lat, jednak od wystąpienia pierwszych objawów do postawienia prawidłowej diagnozy mija średnio 4 lata (od roku do 8 lat).¹

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - przyczyny, typy

Ta choroba skóry może być wywołana:

1. uszkodzeniem skóry z podrażnienia (kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia)

Zawodowa lub domowa ekspozycja skóry na warunki wilgotne, nadmierny kontakt z wodą lub częstym czynnikami drażniącymi, takimi jak detergenty, rozpuszczalniki organiczne lub ciecze obróbkowe, predysponuje do rozwoju choroby. Czynnikiem drażniącym może być również pot.

Wyprysk rąk uwarunkowany jest czynnikami genetycznymi, środowiskowymi (alergizującymi i drażniącymi) i atopią. Przyczyny te mogą współistnieć lub też zmieniać się wraz z przebiegiem choroby.

2. alergią kontaktową (alergiczne kontaktowe zapalenie skóry)

Istotnymi alergenami w rozwoju choroby są metale, gumy, kleje, konserwanty, barwniki lub alergeny roślinne cechujące się zdolnością penetracji przez skórę. Również lateks lub białka pokarmowe są istotne w rozwoju alergicznego kontaktowego zapalenia skóry.

3. atopią (atopowy wyprysk rąk)

Atopia jest uważana za główny osobniczy czynnik ryzyka rozwoju i utrzymywania się przewlekłego wyprysku rąk oraz może występować u około jednej trzeciej do połowy zmagających się z tą chorobą.²

Warto wiedzieć, że za nowe kryterium rozróżniające podtypy CHE uważane jest zajęcie stóp. Jeśli zajęcie stóp było obserwowane u pacjentów bez alergii kontaktowej, atopii lub uszkodzenia spowodowanego podrażnieniem na podeszwach, było kryterium rozpoznania idiopatycznego CHE (czyli o nieznanej przyczynie), niezależnie od ekspozycji rąk na czynniki drażniące w wywiadzie.

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - grupy ryzyka

Najwyższą zachorowalność roczną obserwuje się wśród osób zajmujących się zawodowo sprzątaniem (21,3%) oraz pracowników medycznych (15,9%). Decydująca jest długość ekspozycji na wodę, detergenty, środki chemiczne i dezynfekcyjne.¹

Ponad 60% stanowią pacjenci obecnie pracujący (zwłaszcza fryzjerzy, kosmetyczki, pracownicy biurowi, pracownicy gastronomii, pielęgniarki oraz pozostałe osoby pracujące w ochronie zdrowia, hutnicy, elektrycy i mechanicy).¹

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - objawy

Przewlekły wyprysk rąk to schorzenie, którego typowymi objawami są:

Przewlekłym wypryskiem rąk NIE można się zarazić, np. przez podanie dłoni osobie chorej.

• rumień
• naciek zapalny
• złuszczanie
• obrzęk
• pęcherzyki
• hyperkeratoza (nadmierne rogowacenie naskórka)
• nadżerki
• pęknięcia naskórka

Zmiany skórne mogą powodować świąd, ból, bezsenność.

Ciężki przewlekły wyprysk rąk oporny na leczenie glikokortykosteroidami - jak już wspominano - obejmuje przypadki o dużym nasileniu zmian, z obecnością nacieku zapalnego, lichenifikacji i pęknięć naskórka, zajmuje dużą powierzchnię (ponad 30%).

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - diagnostyka

Do postawienia dokładnego rozpoznania potrzebny jest wywiad (z uwzględnieniem ewentualnej ekspozycji na substancje drażniące, alergeny czy skłonności do atopii) oraz badania laboratoryjne - wyniki testów skórnych płatkowych i punktowych, stężenie IgE, zajęcie stóp oraz obraz kliniczny zmian.

• TESTY ALERGICZNE - kiedy zrobić testy alergiczne i jaki rodzaj testu alergicznego wybrać

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - leczenie

Podstawą postępowania jest próba eliminacji przypuszczalnego czynnika wywołującego. Najważniejsze, aby czynnik ten został jak najwcześniej wykryty, a co za tym idzie - leczenie jak najszybciej rozpoczęte.

Jednak ze względu na wieloczynnikową, nie do końca poznaną etiologię często jest to trudne lub niemożliwe, a choroba przyjmuje przewlekły i nawrotowy przebieg.²

Pacjenta należy poinformować o istotnej roli emolientów i ochrony skóry rąk przed czynnikami drażniącymi.

Trudność w diagnozowaniu choroby jest też spowodowana w dużej mierze wstydem pacjentów.

Istnieje wiele opcji terapeutycznych w leczeniu. W pierwszej kolejności stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy (I linia leczenia).

Jeśli one nie pomogą, stosuje się m.in. inhibitory kalcyneuryny, fototerapię, leki immunosupresyjne. Jest leczenie często jest niesatysfakcjonujące ze względu na brak zadowalającego rezultatu lub skutki uboczne.²

Poza tym polscy pacjenci z ciężką postacią przewlekłego wyprysku rąk mają ograniczony dostęp do skutecznej terapii ze względu na jej koszt, w przeciwieństwie do innych państw, gdzie leki dla pacjentów z egzemą rąk nieodpowiadającą na leczenie są refundowane z budżetu państwa.

Długotrwałe zmagania z chorobą i jej nawracający charakter powodują częstsze przebywanie na zwolnieniach chorobowych, a ostatecznie – nawet utratę pracy.

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - skutki społeczne

Z raportu „Choroba jak na dłoni. Konsekwencje przewlekłego wyprysku rąk dla pacjenta, społeczeństwa i całego systemu zdrowia”³ przygotowanego przez Instytut Arcana na zlecenie GSK, dowiadujemy się, że aż 81% badanych pacjentów stroni od fizycznego kontaktu z innymi (np. unikają podania ręki).

Blisko 1/3 ankietowanych uważa, że choroba wpływa na jakość relacji z partnerem. Tyle samo osób uznało, że choroba powoduje napięcia i nieporozumienia z najbliższym otoczeniem.

Pacjenci bardzo często czują potrzebę zakrywania zmienionej chorobowo skóry. Niektórzy z nich noszą rękawiczki, inni chowają ręce w kieszeniach.

Takie osoby są zazwyczaj wycofane, unikają kontaktu z innymi, a także bardzo często czują rosnącą frustrację. Choroba może powodować również depresję lub alienację ze środowiska.

• Problemy psychiczne mogą mieć związek z chorobami skóry

Zdarzają się także sytuacje, w których pacjent, aby zmniejszyć cierpienie, zaczyna nadużywać alkoholu lub środków psychoaktywnych.

Osoby z przewlekłym wypryskiem rąk są bardziej wrażliwe w kontaktach społecznych, odczuwają większy dyskomfort, są bardziej nieśmiałe, ale także wybuchowe i częściej reagują gniewem – podkreśla psycholog Anna Kędzierska, współautorka raportu.

• Psychodermatologia - wsparcie psychologiczne dla osób z chorobami skóry

Ciężki przewlekły wyprysk rąk - skutki ekonomiczne

Choroba wiąże się z obniżoną produktywnością oraz wymusza niejednokrotnie rezygnację z wykonywanego zawodu i wzmaga problemy społeczno-ekonomiczne.

Autorzy raportu podkreślają, iż wśród pacjentów z ciężkim przewlekłym wypryskiem rąk, średnia liczba dni absencji w pracy wynosi około 47 dni, a 40% pacjentów przebywało na zwolnieniu chorobowym.³

Dodatkowo, około 30% pacjentów nie jest dostatecznie samodzielnych w codziennym życiu, a co za tym idzie – wymaga wsparcia osób bliskich w wykonywaniu codziennych obowiązków.³

Czynniki te wiążą się z łączną stratą od 4 781,33 zł do 10 225,58 zł PKB na pracującego pacjenta z ciężkim przewlekłym wypryskiem rąk w skali roku, wynikającej z absencji związanej z chorobą – co podkreślają autorzy raportu.³

Bibliografia:

1. Raport Instytutu Arcana pt. „Choroba jak na dłoni. Konsekwencje przewlekłego wyprysku rąk dla pacjenta, społeczeństwa i całego systemu zdrowia”, grudzień 2017.

2. Molin S., Diepgen T.L., Ruzicka T., Prinz J.C., Algorytm rozpoznawania przewlekłego wyprysku rąk: pomoc w klasyfikacji w praktyce klinicznej, "Dermatologia po Dyplomie" 2012, t. 3, nr 2

3. Batycka-Baran1 A., Baran W., Szepietowski1 J., Leczenie przewlekłego wyprysku rąk, "Postępy Dermatologii i Alergologii" 2009, nr 2

Monika Majewska