Leki immunospresyjne - działanie i skutki uboczne

Leki immunospresyjne to leki, które prowadzą do obniżenia odporności organizmu (immunosupresja). Farmakologiczne leczenie immunosupresyjne stosuje się po przeszczepie, aby zapobiec jego odrzuceniu, a także w leczeniu chorób alergicznych i autoagresyjnych. Jakie dokładnie działanie mają leki immunosupresyjne? Jakie są skutki uboczne ich stosowania?

Spis treści

1. Leki immunosupresyjne - działanie
2. Leki immunosupresyjne - rodzaje
3. Leki immunosupresyjne po przeszczepie
4. Leki immunosupresyjne w chorobach autoimmunologicznych
5. Leki immunosupresyjne - działania niepożądane

Leki immunosupresyjne to leki, które prowadzą do przejściowego lub stałego obniżenia odporności organizmu - w terminologii medycznej to immunosupresja. Leki immunosupresyjne są jedną z metod obniżania odporności organizmu.

Inne metody immunosupresji to zabiegi chirurgiczne (wycięcie narządów układu immunologicznego np. grasicy) i metody z zastosowaniem środków fizycznych, np. promieniowanie rentgenowskie.

Z kolei immunosupresja jest jedną z metod modulacji układu odpornościowego, którą przeprowadza się w celach profilaktycznych i leczniczych (immunoterapii czy immunoterapii swoistej). W immunoterapii, obok immunosupresji, wyróżnia się także immunostymulację (pobudzenie układu odpornościowego) i immunorekonstrukcję (odbudowa układu odpornościowego).

Leki immunosupresyjne - działanie

Leki immunosupresyjne prowadzą do osłabienia bądź zahamowania odpowiedzi układu odpornościowego (w terminologii medycznej stan taki nazywany jest immunosupresją) poprzez hamowanie procesu wytwarzania i dojrzewania komórek odpornościowych.

Stopień nasilenia immunosupresji oraz jej długotrwałość zależą od:

• wrażliwości osobniczej
• dojrzałości immunologicznej
• rodzaju i ilości antygenu
• dawki i częstości podań leku immunosupresyjnego
• rodzaju odpowiedzi immunologicznej

Leki immunosupresyjne - rodzaje

Wyróżnia się następujące grupy leków immunosupresyjnych:

• glikokortykosteroidy
• leki cytostatyczne
• przeciwciała monoklonalne
• leki działające na immunofiliny: cyklosporyna, takrolimus, syrolimus (rapamycyna), ewerolimus
• leki niesklasyfikowane: interferony, białko wiążące TNF (czynnik martwicy nowotworów) i kwas mykofenolowy

Leki immunosupresyjne po przeszczepie

Po transplantacji istnieje ryzyko, że układ odpornościowy będzie traktował przeszczepiony narząd jako ciało obce i próbował go odrzucić (przeszczep przeciwko gospodarzowi). By temu zapobiec, konieczne jest osłabienie odporności. Dokonuje się tego najczęściej przy pomocy leków immunosupresyjnych.

Zwykle równocześnie stosuje się kilka leków w określonych schematach, w zależności od przeszczepianego narządu, stopnia ryzyka immunologicznego, nasilenia zaburzeń metabolicznych, obecności schorzeń współistniejących oraz czynności przeszczepu. Dawki leków immunosupresyjnych niezbędnych do utrzymania czynności przeszczepu zmniejszają się po upływie pierwszych kilku miesięcy od operacji. Tym niemniej pewna minimalna ilość tych leków pozostaje zawsze potrzebna, nawet wiele lat po transplantacji. Stosowanie immunosupresji jest konieczne od momentu przeszczepienia narządu do czasu ustania jego funkcji.

Leki immunosupresyjne w chorobach autoimmunologicznych

Choroby autoimmunologiczne, zwane też chorobami z autoagresji, to choroby, w przebiegu których układ odpornościowy błędnie rozpoznaje elementy własnego organizmu jako wroga i zaczyna je atakować. Konsekwencją są trwałe uszkodzenia.

Leki immunosupresyjne hamują niewłaściwą odpowiedź układu odpornościowego, skierowaną przeciwko własnym tkankom.

Leki immunosupresyjne stosuje się m.in. w przebiegu:

• reumatoidalnego zapalenia stawów
• tocznia rumieniowatego układowego
• pęcherzycy
• wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
• choroby Crohna

Leki immunosupresyjne - działania niepożądane

Oprócz pożądanego działania leczniczego, stosowaniu leków immunosupresyjnych mogą towarzyszyć liczne działania niepożądane.

1) Podatność na infekcje

Najgroźniejsze są przewlekłe zakażenia wirusowe, które powodują uszkodzenia narządów, np. przewlekłe zapalenie wątroby czy przewlekłe zmiany skórne związane z wirusem brodawczaka ludzkiego.

Przewlekła infekcja u pacjentów leczonych immunosupresyjnie spowodowana jest wirusami, którymi bezobjawowo zakażona jest większość populacji. Tylko że u pacjentów z osłabioną lekami odpornością, ten zazwyczaj wirus uaktywnia się, namnaża i wywołuje uszkodzenia.

Organizm biorcy przeszczepu nie walczy skutecznie z zakażeniem wirusowym i u większości z nich nie obserwuje się spontanicznej eliminacji wirusa.

2) Nowotwory

Najczęściej rozwijają się nowotwory, które mają związek z zakażeniami wirusowymi, a więc:

• nowotwory skóry
• rak szyjki macicy
• rak pęcherza moczowego
•  chłoniaki (część z nich związana jest z wirusem Epsteina-Barr)
• nowotwory nerek
• rak wątroby (związane z przewlekłym zapaleniem tego narządu spowodowanym wirusem typu B albo C)

3) Nadciśnienie, wrzody

Wraz z wiekiem rozwijają się u pacjenta przyjmującego leki immunosupresyjne powikłania metaboliczne, kostne i sercowo-naczyniowe. Większość z przyjmowanych latami leków sprzyja rozwojowi hiperlipidemii, cukrzycy, nadciśnieniu tętniczemu, a co za tym idzie miażdżycy.

Coraz częściej też zdarza się, że pacjenci umierają z czynnym przeszczepem z innych, głównie sercowo-naczyniowych, przyczyn.

Leki immunosupresyjne, poza nadciśnieniem, dyslipidemią, hiperglikemią, powodują owrzodzenia żołądka oraz uszkodzenie wątroby i nerek, nierzadko o dużym nasileniu.

Czytaj też: Immunoonkologia – nowoczesna metoda leczenia nowotworów

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Monika Majewska