Leki przeciwlękowe - rodzaje, działanie i skutki uboczne stosowania

Leki przeciwlękowe (anksjolityczne) głównie redukują nasilenie lęku towarzyszącego różnym stanom chorobowym. Jednak ze względu na inne działania, które środki te powodują, znajdują one bardzo szerokie zastosowanie w medycynie. Preparaty przeciwlękowe są dostępne na receptę, ale pacjenci mogą skorzystać również z ogólnodostępnych, łagodniejszych substancji o działaniu uspokajającym i redukującym natężenie lęku.

Spis treści

1. Leki przeciwlękowe: rodzaje i działanie poszczególnych środków
2. Leki przeciwlękowe: kiedy się je stosuje?
3. Leki przeciwlękowe: skutki uboczne stosowania
4. Leki przeciwlękowe bez recepty

Leki przeciwlękowe: rodzaje i działanie poszczególnych środków

Najczęściej stosowane środki przeciwlękowe to benzodiazepiny. Podział tych leków opiera się o czas ich działania. Wyróżnia się benzodiazepiny działające krótko (np. alprazolam - Xanax), o średnim czasie działania (jak lorazepam - Lorafen) i działające długo (np. diazepam - Relanium). Benzodiazepiny działają nasilając wpływ neuroprzekaźnika GABA na jego receptory. Pobudzenie tych struktur przez GABA sprawia, że do komórki nerwowej napływają jony chloru, czego skutkiem jest wprowadzenie neuronu w stan tzw. hiperpolaryzacji – dochodzi w ten sposób do zmniejszenia pobudliwości komórek nerwowych. Benzodiazepiny doprowadzają do złagodzenia obu składowych lęku: zarówno psychicznej, jak i fizycznej.

Benzodiazepiny, ze względu na szybkość działania, znajdują zastosowanie głównie w doraźnym opanowywaniu lęku oraz pobudzenia psychoruchowego. Diazepam podawany jest również pacjentom znajdującym się w stanie padaczkowym.

Substancją o odmiennej od benzodiazepin strukturze chemicznej jest buspiron (Spamilan). Odmienny jest również mechanizm działania tego środka anksjolitycznego, ponieważ posiada on powinowactwo do jednego z receptorów serotoninergicznych (poprzez wiązanie się z nim lek działa hamująco na czynność układu serotoninowego), a oprócz tego wywiera pobudzający wpływ na układy noradrenergiczny i dopaminergiczny. Działanie buspironu skupia się na redukcji natężenia psychicznych przejawów lęku. Środek może stanowić alternatywę dla benzodiazepin (szczególnie u pacjentów, u których istnieje zwiększone ryzyko uzależnienia się od leków psychotropowych), ale pod uwagę należy wziąć fakt, że działanie przeciwlękowe buspironu rozwija się dopiero po pewnym czasie – szacunkowo dochodzi do tego po około 2-4 tygodniach stosowania leku.

Innym anksjolitykiem jest hydroksyzyna (Atarax), która stosowana jest również poza psychiatrią (np. do łagodzenia świądu skóry). Hydroksyzyna działa głównie na receptory serotoninowe, doprowadzając do ich zablokowania, słabsze działanie wywiera ona wobec receptorów dopaminergicznych i adrenergicznych. Preparat cechuje się działaniem uspokajającym oraz przeciwlękowym.

U niektórych pacjentów z objawami lękowymi korzystne efekty może przynieść zastosowanie leku z grupy beta-blokerów – propranololu (Propranolol WZF). Lek nie wpływa na zjawiska psychiczne związane z zaburzeniami lękowymi, może jednak redukować dolegliwości somatyczne powiązane z lękiem, takie jak wyjątkowo silne drżenie rąk (spotykane np. w sytuacjach stresowych u pacjentów z fobią społeczną).

Leki przeciwlękowe: kiedy się je stosuje?

Środki anksjolityczne stosuje się przede wszystkim do łagodzenia lęku. W zależności od zastosowanego leku osiąga się redukcję nasilenia psychicznych lub somatycznych manifestacji lęku, możliwe jest również złagodzenie natężenia obu wymienionych typów objawów.

Jako przykład zastosowania leków przeciwlękowych można podać takie problemy, jak zaburzenie lękowe uogólnione, fobię społeczną czy zaburzenie lękowe z napadami paniki.

Inne wskazania do stosowania leków przeciwlękowych obejmują:

• konieczność doraźnego opanowania pobudzenia psychoruchowego (związanego z jakąś chorobą psychiczną lub występującego na skutek zażycia substancji psychoaktywnych lub ich nagłego odstawienia),
• majaczenie,
• zespół abstynencyjny,
• krótkotrwałe leczenie zaburzeń snu,
• premedykację przed zabiegami operacyjnymi,
• redukcję somatycznych przejawów lęku (np. znacznego drżenia rąk).

Środki przeciwlękowe o działaniu przeciwdrgawkowym znajdują zastosowanie w leczeniu stanów padaczkowych, niektóre preparaty z tej grupy przydatne są również (dzięki działaniu rozluźniającemu mięśnie) do opanowywania stanów związanych z bolesnością i nadmiernymi przykurczami mięśniowymi.

Leki przeciwlękowe: skutki uboczne stosowania

Najważniejszym skutkiem ubocznym stosowania anksjolityków jest wywoływana przez znaczną część z nich sedacja (uspokojenie). Zjawisko to samo w sobie nie musi być groźne, niebezpieczeństwo pojawia się jednak wtedy, kiedy pacjent zażywający leki przeciwlękowe prowadzi samochód czy inny pojazd maszynowy – nadmierne uspokojenie czy nawet senność w takiej sytuacji zwiększają ryzyko spowodowania wypadku. W związku z tym przed rozpoczęciem kuracji środkami anksjolitycznymi należy zapytać lekarza, jak dany lek wpływa na zdolności utrzymania uwagi i koncentracji.

Poza powyżej opisaną sedacją, skutki uboczne zażywania leków przeciwlękowych różnią się w zależności od tego, z której grupy pochodzi stosowany preparat. W przypadku benzodiazepin skutkami ubocznymi mogą być:

• nieznaczny spadek ciśnienia tętniczego,
• zawroty głowy,
• nudności,
• osłabienie,
• ataksja (niezborność ruchowa),
• niepamięć następcza (dotycząca krótkiego okresu po zażyciu leku).

Wymienione dolegliwości mają zazwyczaj niewielkie nasilenie, ale w trakcie terapii benzodiazepinami mogą pojawiać się także inne problemy, których wystąpienie sugeruje konieczność zwrócenia się po pomoc medyczną. Mowa tutaj o objawach zatrucia tymi lekami, do których należą:

• zaburzenia koordynacji ruchowej i chodu,
• zaburzenia mowy,
• oczopląs,
• znaczne problemy z utrzymaniem uwagi,
• zaburzenia pamięci,
• zaburzenia przytomności,
• upośledzenie pracy ośrodka oddechowego.

Przedawkowanie benzodiazepin jest stanem wymagającym hospitalizacji – w warunkach szpitalnych pacjentom podaje się dożylnie flumazenil, który jest lekiem o działaniu przeciwstawnym do benzodiazepin.

Nietypowym i rzadkim (występującym u mniej niż 1% pacjentów zażywających benzodiazepiny) skutkiem ubocznym jest tzw. reakcja paradoksalna. W takim przypadku u chorych dochodzi do nasilenia lęku, a także do pobudzenia psychomotorycznego z towarzyszącą temu agresją czy wściekłością. W grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia reakcji paradoksalnej po benzodiazepinach znajdują się osoby ze skrajnych grup wiekowych (pacjenci młodzi oraz ci w podeszłym wieku) oraz chorzy z zaburzeniami kontroli impulsów i organicznymi defektami mózgowia.

Należy również wspomnieć o tym, że w przypadku benzodiazepin istnieje ryzyko rozwoju uzależnienia. Z tego względu leki te wdraża się na krótki czas (2 do 4 tygodni), dodatkowo najkorzystniej jest przepisywać pacjentowi najmniejszą skuteczną dawkę tych środków. Uzależnienie od benzodiazepin potrafi być tak silne, że jego leczenie (polegające m.in. na stopniowym zmniejszaniu stosowanych przez pacjenta dawek) zajmować może nawet wiele miesięcy.

Znacznie mniej działań niepożądanych wykazuje buspiron. Ogólnie jego tolerancja jest u pacjentów lepsza niż w przypadku benzodiazepin, dodatkowo buspiron nie powoduje uzależnień. Wśród skutków ubocznych zażywania tego leku wymienia się zawroty głowy, uczucie wewnętrznego napięcia oraz bóle głowy.

Niewielką ilość skutków ubocznych powoduje również hydroksyzyna, wśród nich jako najczęstsze podaje się senność oraz suchość błon śluzowych.

Leki przeciwlękowe bez recepty

Wszystkie opisane powyżej preparaty przeciwlękowe dostępne są na receptę. Część osób woli jednak uniknąć wizyty u lekarza i na własną rękę poszukuje środków przeciwlękowych bez recepty. Leków o tego typu działaniu bez odwiedzenia specjalisty nie można kupić, dostępne są jednak suplementy diety zawierające naturalne środki, które mogą łagodzić niewielkiego stopnia lęk oraz działać uspokajająco. Najpopularniejszymi substancjami tego rodzaju są:

• melisa,
• waleriana (kozłek lekarski),
• szyszka chmielu,
• ziele dziurawca.

Jako przykład środka łagodzącego lęk, który dostępny jest bez recepty, podać można preparat Nervomix, w którego składzie znajdują się właśnie wymienione powyżej substancje.

Zdaniem niektórych osób zaletą substancji naturalnych jest to, że rzeczywiście mogą one wywierać działanie przeciwlękowe, a do tego ich stosowanie nie grozi uzależnieniem. Pod uwagę warto jednak wziąć fakt, że stosowanie naturalnych środków przeciwlękowych raczej nie będzie wystarczające w sytuacji, gdy u pacjenta występują znaczne, poważne zaburzenia lękowe. W razie wątpliwości co do tego, czy istnieje konieczność zaopatrzenia się w dostępny na receptę lek anksjolityczny, najlepiej skonsultować się z lekarzem – z psychiatrą, czy też po prostu z lekarzem rodzinnym.