Zaburzenia pamięci (w młodym wieku, u starszych, po wypadku) - przyczyny, objawy, leczenie. Zaburzenia pamięci krótko- i długotrwałej

Zaburzenia pamięci mogą być związane nie tylko ze stresem i przemęczeniem, ale i z poważnymi chorobami. Skutkiem mogą być nieodwracalne zmiany w pamięci. Które rodzaje zaburzeń pamięci powinny wzbudzić niepokój i skłonić do wizyty u lekarza?

Spis treści

1. Objawy zaburzeń pamięci
2. Przyczyny zaburzeń pamięci
3. Leczenie zaburzeń pamięci

W ogólnym podziale zaburzeń pamięci wyróżnia się dwie kategorie: ilościowe (dysmnezje) oraz jakościowe zaburzenia pamięci (paramnezje).

Do ilościowych zaburzeń pamięci zaliczają się:

• hipermnezja (zdolność zapamiętywania i przypominania sobie informacji w zakresie większym niż przeciętna osoba w danym wieku),
• hipomnezja (niewielkiego stopnia utrudnienie procesów zapamiętywania),
• amnezja (utrata wspomnień dotyczących jakiegoś okresu).

Jakościowe zaburzenia pamięci dzieli się na:

• złudzenia pamięciowe (zniekształcone wspomnienia),
• kryptomnezje (pamięć bez identyfikacji wspomnień, np. nieświadome przypisywanie sobie słów wypowiedzianych kiedyś przez kogoś innego),
• konfabulacje (uzupełnianie luk pamięciowych zdarzeniami, które nie miały miejsca).

Objawy zaburzeń pamięci

Zważywszy na samo rozbudowanie klasyfikacji zaburzeń pamięci, nie powinno budzić zdziwienia to, że problemy z zapamiętywaniem mogą mieć rozmaity charakter. Podstawowym rozróżnieniem może być to bazujące na rodzaju pamięci, którego to problemy dotyczą.

W przypadku zaburzeń pamięci krótkotrwałej pacjenci mają problem z przypominaniem sobie zdarzeń, które wydarzyły się w ciągu ostatnich kilku minut czy godzin. Odmienne są z kolei problemy dotyczące pamięci długotrwałej – w przypadku ich wystąpienia chorzy mają trudności w przypomnieniu sobie zdarzeń, które miały miejsce w bardziej odległej przeszłości (np. przed kilkoma laty).

W przypadku amnezji wyróżnia się dwa główne typy problemu. Pierwszym jest amnezja wsteczna, w której przebiegu pacjent traci wspomnienia dotyczące okresu sprzed zadziałania czynnika odpowiedzialnego za ten stan. Drugi problem, czyli amnezja następcza, związana jest z utratą możliwości zapamiętywania zdarzeń występujących już po wystąpieniu czynnika sprawczego. Amnezję dzieli się również na całkowitą i częściową oraz na czasową i stałą.

Złudzenia pamięciowe związane są z wydarzeniami, które rzeczywiście miały miejsce w przeszłości, jednakże wspomnienia te są zniekształcone. Dla zobrazowania można tutaj przytoczyć przykład wyjazdu rodzinnego nad morze – pacjent ze złudzeniami pamięciowymi może mieć wrażenie, że któregoś z członków rodzinny na takim wyjeździe nie było, tymczasem w rzeczywistości dana osoba towarzyszyła w tym czasie choremu.

Kryptomnezjami określa się tzw. nieuświadomione wspomnienia. Przy ich wystąpieniu pacjent może traktować informacje, na które już kiedyś się natknął, jako zupełnie nowe – przykładem może być popełnienie tzw. nieświadomego plagiatu (pacjent dokonuje plagiatu nie mając świadomości, że w rzeczywistości nie tworzy sam, a jedynie przypomina sobie coś, z czym już kiedyś miał styczność).

Mianem konfabulacji określa się występowanie u chorego fałszywych wspomnień. Wynikają one z istnienia jakiejś luki pamięciowej i mają na celu zapełnienie jej. Zazwyczaj treść konfabulacji jest dostosowana logicznie do okoliczności związanych z luką pamięciową. Osoba konfabulująca nie ma świadomości tego, że jej wspomnienia w rzeczywistości mijają się z prawdą.

Opisując problemy z zapamiętywaniem, nie sposób nie wspomnieć o zaburzeniach pamięci u osób starszych. Drobne problemy, takie jak próby znalezienia odłożonych przed chwilą okularów, nie muszą budzić niepokoju – wynikać mogą one bowiem ze związanych z naturalnymi procesami starzenia zmniejszonych możliwości koncentrowania się na kilku czynnościach jednocześnie (bywają one nawet uznawane nie za zaburzenia pamięci, a za zaburzenia uwagi i koncentracji). Znacznie większym problemem u starszych pacjentów mogą być dość spektakularne zaburzenia pamięci, dotyczące np. zapominania własnego adresu czy trudności z rozpoznawaniem członków własnej rodziny. Występowanie takiego rodzaju trudności powinno budzić niepokój – a chorzy mogą nawet wymagać stałej opieki, dlatego też wystąpienie tak znaczących zaburzeń pamięci powinno zawsze skłonić do wizyty lekarskiej.

Przyczyny zaburzeń pamięci

Za schorzenia najczęściej związane z upośledzeniem procesów pamięciowych uznaje się zaburzenia otępienne. Zapewne najbardziej znana z tej grupy jest choroba Alzheimera, czyli otępienie występujące u nawet co piątej osoby mającej 80 lub więcej lat. Typowo schorzenie kojarzy się z osobami starszymi, jednakże pojawia się ono nie tylko wśród przedstawicieli tej grupy pacjentów – w przypadku predyspozycji genetycznych choroba Alzheimera może wystąpić nawet u trzydziestolatka, dlatego też znaczne zaburzenia pamięci w młodym wieku powinny wzbudzać szczególny niepokój.

Innymi przykładami zaburzeń otępiennych są choroba Parkinsona i otępienie czołowo-skroniowe, objawy podobne jak we wcześniej wymienionych jednostkach spotykane bywają też w przebiegu wodogłowia normotensyjnego.

Wśród innych przyczyn zaburzeń pamięci wymieniane są:

• schorzenia endokrynologiczne (np. niedoczynność tarczycy, choroba Addisona, choroba Cushinga, niedoczynność przysadki),
• zatrucia metalami ciężkimi,
• depresja,
• niedobory witamin (B1, B12, kwasu foliowego)
• przewlekłe nadużywanie alkoholu,
• zakażenia struktur mózgowia (związane z kiłą czy wirusem HIV),
• stwardnienie rozsiane,
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego,
• choroba Wilsona,
• niedokrwienie struktur mózgowia oraz stany poudarowe.

Zaburzenia pamięci mogą być również spowodowane przebytymi urazami. Do problemów z zapamiętywaniem dochodzić może na skutek różnego rodzaju wypadków (np. kraksy samochodowej czy upadków), szczególnie jeżeli podczas takich zdarzeń dojdzie do urazu okolicy głowy. Zaburzenia pamięci wynikają jednak nie tylko z urazów cielesnych – również i silny wstrząs psychiczny, związany z jakąś traumą (np. gwałtem) może być ich przyczyną, szczególnie dotyczy to stanów amnezji.

Leczenie zaburzeń pamięci

Leczenie zaburzeń pamięci zależne jest od rodzaju czynnika wywołującego problem – dlatego też tak istotna przy kłopotach z zapamiętywaniem jest właściwie przeprowadzona diagnostyka. W przypadku schorzeń otępiennych (choroby Alzheimera, Parkinsona czy otępienia czołowo-skroniowego) farmakoterapia co prawda nie umożliwia cofnięcia już zaistniałych zaburzeń, ale jej stosowanie pozwala spowolnić tempo rozwoju tych schorzeń, a co za tym idzie – opóźnić progresję zaburzeń pamięci.

W przypadku schorzeń endokrynologicznych związanych z zaburzeniami pamięci, stosowane są dostosowane do problemu leki (np. hormony tarczycy w jej niedoczynności czy glikokortykosteroidy w chorobie Addisona).

Jeżeli za zaburzenia pamięci odpowiedzialne jest nadmierne spożywanie alkoholu, to poprawę stanu klinicznego uzyskać można poprzez leczenie uzależnienia. Alkohol bywa przyczyną nieodwracalnych uszkodzeń w obrębie układu nerwowego, jednakże pacjenci nie pozostają bez żadnych szans – szacuje się, że dzięki abstynencji powrót właściwego funkcjonowania pamięci występuje u nawet około 1/4 chorych. Pomocna w przypadku zaburzeń pamięci związanych z uzależnieniem od alkoholu może być suplementacja witaminy B1.

Wspomagająco w różnych zaburzeniach pamięci stosowane bywają tzw. leki prokognitywne (nootropowe), które mają za zadanie stymulować przebieg procesów metabolicznych w mózgowiu i przez to wpływać na poprawę m.in. procesów zapamiętywania.