Zespół Nicolaua: przyczyny, objawy, rokowania

Zespół Nicolaua to rzadko występujące powikłanie po domięśniowym podaniu niektórych leków. Jest to schorzenie, które rozwija się na tle jatrogennym, a polega na tym, że wstrzykiwana substancja w sposób niezamierzony dostaje się do światła tętnicy. Jak objawia się zespół Nicolaua i jak się go leczy?

Spis treści

1. Objawy zespołu Nicolaua
2. Leki, które mogą spowodować wystąpienie zespołu Nicolaua
3. Rozpoznanie zespołu Nicolaua
4. Leczenie i rokowania w zespole Nicolaua

Zespół Nicolaua to przykład zespołu jatrogennego, czyli schorzenia, które rozwija się w wyniku nieprawidłowego leczenia. Choroba jatrogenna może być skutkiem zarówno błędów lekarskich, jak i nawet samego podejścia lekarza do chorego.

Zespół Nicolaua może wystąpić, jeśli substancja podawana jest zbyt szybko, pod zbyt dużym ciśnieniem, jest jej za dużo lub wielokrotnie wstrzykiwana jest w to samo miejsce.

Czasem autosugestia pacjenta powstała na skutek słów lekarza, np. silny lęk, prowadzi do objawów chorobowych. W przypadku zespołu Nicolaua wspomnianym błędem lekarskim jest przedostanie się substancji (kryształów lub zawiesiny) wstrzykiwanej domięśniowo – w większości przypadków w pośladek, choć zdarza się, że zespół Nicolaua występuje po iniekcji do stawu, pod skórę a nawet w następstwie skleroterapii – do światła tętnicy.

Objawy zespołu Nicolaua

• silny ból w miejscu wkłucia, a nawet w całym pośladku lub dalej w kończynie, w czasie wstrzykiwania substancji lub natychmiast po iniekcji; w lekkich przypadkach jedynie nadwrażliwość skóry
• bladość skóry – przy iniekcji w pośladek bladość może obejmować także drugi pośladek oraz podbrzusze i jedną lub obie kończyny dolne
• obkurczenie naczyń krwionośnych
• objawy zatorowe: brak tętna w tętnicach obwodowych, na tętnicy grzbietowej stopy, podkolanowej, udowej – prowadzące do martwicy stopy i podudzia
• ochłodzenie ciała w okolicy, w której był wykonywany zastrzyk
• sine zabarwienie skóry w okolicy iniekcji, co jest przejawem niedokrwienia
• martwica tkanek
• krwawe stolce
• krwiomocz
• powikłania neurologiczne, takie jak porażenie nerwu kulszowego, silny ból wzdłuż nerwu kulszowego promieniujący do podbrzusza i drugiej kończyny dolnej
• poprzeczne uszkodzenie rdzenia kręgowego – szczególnie u dzieci – prowadzące do martwicy tkanek

Leki, które mogą spowodować wystąpienie zespołu Nicolaua

• antybiotyki, takie jak: penicyliny, tetracyklina, gentamycyna, streptomycyna
• kortykosteroidy, taki jak: deksametazon, parametazon
• leki przeciwhistaminowe, np. hydroksyzyna
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen, diklofenak, ketoprofen
• leki przeciwpadaczkowe i przeciwpsychotyczne, np. chloropromazyna
• leki zawierające bizmut – stosowane np. w leczeniu Helicobacter pylori
• interferon alfa
• buprenorfina
• kwas hialuronowy
• środki znieczulające miejscowo, np. lidokaina
• witaminy, np. witamina K, witamina B
• szczepionka DTP, czyli przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi

Rozpoznanie zespołu Nicolaua

Zwykle do postawienia diagnozy wystarczą charakterystyczne objawy, które pojawiają się bezpośrednio po iniekcji, a często już w jej trakcie. Potwierdzeniem będzie:

• badanie morfologii krwi, w której widoczna jest leukocytoza, czyli podwyższona liczba białych krwinek, jednak z prawidłowym poziomem eozynofilów
• rezonans magnetyczny – ukazujący znaczny obrzęk i zapalenie tkanek w okolicy iniekcji
• brak tętna na tętnicach obwodowych

Leczenie i rokowania w zespole Nicolaua

Zespół Nicolaua może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku dni, a nawet godzin. W przypadku podejrzenia, że doszło do jego wystąpienia, w pierwszej kolejności, i o ile jest to jeszcze możliwe, należy natychmiast przerwać iniekcję i wyciągnąć z ciała igłę. Leczenie polega na usuwaniu zmian martwiczych, podawaniu leków przeciwbólowych i maści sterydowych. W najlepszym wypadku rana wygoi się, co prawda zostanie blizna, ale kończyna wróci do pełnej sprawności. Zaawansowana martwica wymaga interwencji chirurgicznej, amputacji lub przeszczepu. Podaje się także pentoksyfilinę, która zwiększa przepływ krwi oraz przeciwzakrzepową heparynę. Często jednak trzeba wdrożyć intensywne postępowanie przeciwwstrząsowe.