Gorączka

Gorączka to reakcja organizmu nie tylko na bakterie, wirusy czy grzyby, ale też np. na alergeny, ciało obce lub chemikalia. Trzeba też pamiętać, że gorączka to temperatura ciała powyżej 38°C, wcześniej mówimy o stanie podgorączkowym. Gorączka może być niska, umiarkowana, znaczna i wysoka - czym się od siebie różnią? Sprawdź, kiedy gorączka wzmacnia siły obronne organizmu? Kiedy wysoka gorączka staje się groźna i jak ją obniżyć?

Gorączka (łac. febris) to podwyższenie temperatury ciała powyżej normy fizjologicznej, będące pierwotną odpowiedzią organizmu na atakujące go bakterie, wirusy czy grzyby, ale też np. na alergeny, ciało obce lub chemikalia. Gorączka jest objawem choroby, nie chorobą samą w sobie. W wyższej temperaturze mikroorganizmy rozmnażają się trudniej.

Spis treści

1. Po co nam gorączka?
2. Gorączka: objawy
3. Gorączka: przyczyny
4. Gorączka: rodzaje
5. Gorączka - jak obniżyć wysoką temperaturę?
6. Gdy temperatura spada poniżej normy

Choć potocznie słowa "gorączka" większość z nas używa, gdy temperatura ciała przekracza 36,6°C , to oficjalnie można mówić o tym, że ktoś ma gorączkę, gdy temperatura jego ciała osiąga lub przekracza 38°C - poniżej tej temperatury mamy do czynienia ze stanem podgorączkowym. W zależności od tego, jak wysoka jest gorączka, lekarze używają określeń:

• gorączka nieznaczna (niska) - 38,0-38,5 °C
• gorączka umiarkowana - 38,5-39,5 °C
• gorączka znaczna - 39,5-40,5 °C
• gorączka wysoka - 40,5-41,0 °C
• gorączka nadmierna czyli hiperpireksja - >41 °C

Po co nam gorączka?

Wzrost temperatury powyżej normy zazwyczaj informuje, że w organizmie dzieje się coś złego. Ten "system ostrzegania" mieści się w podwzgórzu (to część mózgowia). Tam właśnie znajduje się ośrodek termoregulacji, który utrzymuje równowagę między wytwarzaniem ciepła (głównie przez mięśnie i wątrobę) a jego utratą (m.in. przez skórę).

Gdy do organizmu wtargną np. wirusy czy bakterie, komórki układu odpornościowego zaczynają wytwarzać specjalne białka, które alarmują ośrodek termoregulacji, żeby podwyższył ciepłotę ciała.

Po co? Bo gorączka to nie tylko ostrzeżenie o zagrożeniu, ale przede wszystkim reakcja obronna organizmu. W temperaturze nieco powyżej 38°C białka odpornościowe wykazują największą aktywność, więc skutecznie bronią przed wirusami i bakteriami. Gdy ciepłota ciała jest podwyższona, zmniejsza się stężenie żelaza i cynku w osoczu, co hamuje rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych.

Poza tym gorączka przyśpiesza przemianę materii, przez co włącza się pewnego rodzaju "turbodoładowanie" dla systemu odpornościowego, szybciej też przebiega oczyszczanie ciała z toksyn.

Gorączka: objawy

Gorączce zwykle towarzyszą:

• przyspieszenie akcji serca o 4,4 uderzenia tętna/minutę dla każdego wzrostu temperatury ciała o 1°C
• utrata łaknienia
• bóle głowy z powodu rozszerzenia naczyń oponowych
• jeśli stan gorączkowy przedłuża się - utrata tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej
• przyspieszonemu podnoszeniu się temperatury ciała towarzyszą dreszcze, a jej nagłemu spadkowi - obfite poty
• powyżej  40,5°C pacjenci tracą orientację i zaczynają majaczyć, powyżej 43,5°C – wpadają w śpiączkę

Gorączka: rodzaje

W potocznym języku gorączka i hipertermia są używane zamiennie, jednak znaczenie tych słów należy rozróżnić. Hipertermia (podwyższenie temperatury ciała powyżej normy może w wyniku nadmiernego przegrzania organizmu) nie jest zależna od ośrodka termoregulacji. Czasami gorączka nie ma toru ciągłego (temperatura stale jest wysoka i nie obniża się do normy), lecz ma nietypowy przebieg:

• gorączka przerywana (febris intermittens) – to wzrasta, to normalizuje się
• gorączka powrotna (febris recurrens) - okresy podwyższonej temperatury ciała, przedzielone okresami bezgorączkowymi, powtarzające się z mniejszą lub większą regularnością co kilka, kilkanaście dni
• gorączka nieregularna (febris irregularis) - w krzywej temperatury podwyższonej nie można wyróżnić żadnej charakterystycznej prawidłowości: wysokość gorączki jest zmienna z godziny na godzinę, z dnia na dzień
• gorączka przelotna (febris ephemerea) – trwająca do 1 dnia
• gorączka zwalniająca (febris remittens) - o różnicach w ciągu dnia nie przekraczających 1,5°C
• gorączka trawiąca (hektyczna - febris hectica) - temperatura waha się w ciągu doby nawet o 5, ten typ gorączki oznacza znaczne upośledzenia czynności ośrodka termoregulacji

U osób w starszym wieku reakcja gorączkowa zwykle jest osłabiona. Małe dzieci oraz niektórzy pacjenci (np. alkoholicy) mogą na ciężkie zakażenia reagować wręcz spadkiem temperatury ciała, czyli hipotermią.

Gorączka: przyczyny

Gorączka jest objawem towarzyszącym bardzo wielu chorobom, począwszy od banalnego przeziębienia po nowotwory, pojawia się wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia ze stanem zapalnym. Cierpią z jej powodu m. in. pacjenci, których dotknęły:

• infekcje dróg oddechowych, zarówno bakteryjne, jak i wirusowe:
• przeziębienia
• grypa
• zapalenie oskrzeli
• zapalenie gardła
• angina
• zapalenie ucha
• zapalenie zatok i wiele innych
• infekcje dróg moczowych (np. zapalenie pęcherza)
• choroby zakaźne (np. gorączka trzydniowa, ospa wietrzna, świnka, różyczka, odra, półpasiec)
• biegunki wywołane przez np. rotawirusy, norowirusy, adenowirusy, ale też bakterie, np. salmolellę, E. coli
• nadczynność tarczycy
• zapalenie żył
• zawał serca
• udar mózgu
• nowotwory oraz ich leczenie (np. chemioterapia)
• choroby autoimmunologiczne (toczeń układowy, zapalenie stawów)
• rozległe urazy (np. oparzenia, złamania, urazy czaszki czy obrażenia wewnętrzne)
• choroby układu nerwowego (zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ostre poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego)
• bakteriemie, posocznica

Wyróżnia się także gorączkę o nieznanym pochodzeniu (ang. fever of unknown origin – FUO lub pyrexia of unknown origin – PUO) jest zdefiniowana jako gorączka powyżej 38,3°C, powtarzająca się wielokrotnie, bez rozpoznania przyczyny przez co najmniej 3 tygodnie (w tym tydzień badań w warunkach szpitalnych).

Gorączka - jak obniżyć wysoką temperaturę?

Zwolennicy metod naturalnych mają różne możliwości. Bardzo skuteczne bywają herbatki ziołowe o działaniu napotnym (z kwiatów lipy, z malin, kwiatów lub owoców czarnego bzu), bo gdy skóra się poci, oddaje ciepło na zewnątrz. Przy gorączce trzeba dużo pić (płyny powinny mieć temperaturę pokojową) - nawet do kilku litrów dziennie, bo organizm szybko traci wodę na parowanie i pocenie się.

Można schłodzić ciało w kilkuminutowej kąpieli – woda w wannie powinna być o 1 stopień niższa niż temperatura ciała. Można też przykładać zimne okłady w miejscach przebiegu dużych naczyń krwionośnych - pachwiny, szyja, doły podkolanowe. Chłodne okłady na czoło, kark, potylicę pomogą chronić mózg przed przegrzaniem. Nagie dziecko można też owinąć mokrym, ale nie zimnym, prześcieradłem, bez dodatkowego okrycia (chodzi o parowanie).

Zwykle najszybciej i najskuteczniej z gorączką rozprawiają się środki farmakologiczne i preparaty z paracetamolem, ibuprofenem, kwasem acetylosalicylowym. Ich przedawkowanie może być niebezpieczne, trzeba więc przestrzegać zaleceń producenta. Należy zażyć zaleconą w ulotce dawkę leku i po godzinie skontrolować temperaturę, by zorientować się, czy jest skuteczny. Po kolejnych dwóch godzinach należy znów zmierzyć temperaturę i sprawdzić, czy utrzymuje się tendencja spadkowa. Jeśli nie, przyjąć drugą dawkę leku przeciwgorączkowego.

Ostrożnie należy postępować z lekami zawierającymi kwas acetylosalicylowy (łac. acidum acetylsalicylicum, potocznie aspiryna). W przypadku grypy i ospy wietrznej mogą one spowodować groźne dla życia dziecka powikłania w postaci zespołu Reye'a (powoduje niekorzystne zmiany głównie w mózgu i wątrobie).

Gdy temperatura spada poniżej normy

Dzieje się tak w niedoczynności tarczycy (ta choroba objawia się obniżonym poziomem przemiany materii) czy po dłuższym przebywaniu w zimnej wodzie (hipotermia). Temperatura poniżej 36°C zdarza się także w przypadku osłabienia organizmu po ciężkiej chorobie, po przeżyciu silnego, długotrwałego stresu. Zbyt niskiej temperaturze ciała towarzyszy zwykle uczucie osłabienia, obniżenie nastroju, skłonność do omdleń. Nie są to objawy groźne dla życia, ale nieprzyjemne. Pomaga wówczas picie większej ilości ciepłych płynów – w ten sposób pośrednio uzupełniamy objętość krwi (osłabieniu towarzyszy niskie ciśnienie tętnicze). Wskazane jest też zażywanie preparatów wielowitaminowych. Gdy zdarzy się omdlenie, poszkodowanego kładziemy z nogami uniesionymi wyżej niż głowa i zapewniamy dopływ świeżego powietrza. Po pełnym odzyskaniu świadomości podajemy płyny.

Agnieszka Paculanka

Monika Majewska