Chłonka czyli limfa - budowa i funkcje

Chłonka, inaczej limfa, jest płynem tkankowym, a dokładniej przefiltrowaną do tkanek obwodowych częścią osocza krwi. Jaka jest budowa chłonki? Jakie funkcje pełni limfa w organizmie człowieka?

Spis treści

1. Chłonka (limfa): powstawanie i krążenie
2. Chłonka (limfa): skład chemiczny i funkcje
3. Budowa i funkcje układu limfatycznego
4. Obrzęk limfatyczny
5. Słoniowacizna

Chłonka, inaczej limfa (łac. lympha), to płyn krążący w układzie limfatycznym. Głównym zadaniem chłonki w organizmie człowieka jest transport białek oraz limfocytów z powrotem z tkanek do układu krążenia.

Limfa krąży w naczyniach chłonnych, które wraz z węzłami chłonnymi oraz narządami zbudowanymi z tkanki limfatycznej tworzą układ chłonny (limfatyczny).

Chłonka (limfa): powstawanie i krążenie

Osocze przefiltrowywane jest przez ściany naczyń włosowatych do narządów i tkanek obwodowych. Powstająca w nich chłonka, stanowi jedyną drogę odpływu białek osocza z płynu śródmiąższowego do układu krążenia.

Transportowana jest ona najpierw ślepo zakończonymi, drobnymi naczyniami chłonnymi tzw. początkowymi, które przechodzą później w większe naczynia chłonne tzw. zbierające.

Ich cechą charakterystyczną jest fakt, iż posiadają zastawki, zapobiegające cofaniu się chłonki i umożliwiające jednokierunkowy jej przepływ, a także mięśnie gładkie w ścianie naczyniowej, które kurcząc się umożliwiają przepływ limfy w odpowiednim kierunku. Końcową drogę spływu chłonki do układu żylnego stanowią przewód piersiowy i przewód chłonny prawy.

Poprzez przewód piersiowy do układu krążenia odpływa zdecydowana większość wyprodukowanej chłonki. Odprowadza on limfę z dolnej części ciała, czyli kończyn dolnych i górnych, jamy brzusznej i przewodu pokarmowego, a także z lewej połowy głowy, szyi i klatki piersiowej.

Przewód chłonny prawy odbiera limfę z prawej połowy głowy, szyi i klatki piersiowej. Naczynia limfatyczne uchodzą ostatecznie do żył ramienno-głowowych, przewód piersiowy łączy się układem krążenia poprzez żyłę podobojczykową lewą, natomiast przewód limfatyczny prawy przez żyłę podobojczykową prawą.

Dzięki tak połączonym układom przefiltrowane wcześniej białka osocza, limfocyty i inne składowe chłonki, trafiają z powrotem do krwioobiegu.

Warto wspomnieć, że limfa przepływa w naczyniach chłonnych dzięki trzem mechanizmom: rytmicznym kurczom dużych naczyń chłonnych, skurczom mięśni szkieletowych oraz ujemnemu ciśnieniu w klatce piersiowej, a na jej powstawanie wpływ mają między innymi czynniki nerwowe, hormonalne, niedotlenienie tkanek, temperatura otoczenia, a także inne czynniki fizyczne.

Chłonka (limfa): skład chemiczny i funkcje

Limfa przepływająca przez naczynia chłonne nie ma jednolitego składu chemicznego. Przypomina składem osocze, zawiera natomiast dużo mniejsze ilości białek.

Do głównych składników chłonki zalicza się białka, tłuszcze, komórki układu odpornościowego, jak limfocyty, a także immunoglobuliny oraz czynniki krzepnięcia.

Warto zaznaczyć jednak, że skład chłonki może różnić się nie tylko w zależności od przepuszczalności ściany miejscowych naczyń włosowatych i stanu czynnościowego organizmu, ale także od tego, z jakiego narządu jest ona odprowadzana.

Udowodniono, że chłonka, która odpływa z wątroby, serca, przewodu pokarmowego i płuc ma największe stężenie białek.

Limfa i naczynia chłonne odgrywają istotną rolę w procesie wchłaniania lipidów w przewodzie pokarmowym. Stanowią drogę, którą tłuszcze w postaci chylomikronów, przechodzą z jelit do krwioobiegu, omijając wątrobę.

Przy pomocy chłonki spływającej z jelit transportowane są wchłonięte w przewodzie pokarmowym długołańcuchowe kwasy tłuszczowe i cholesterol, dlatego też po obfitym w tłuszcze posiłku przybiera ona kremowe zabarwienie. Jest to związane z obecnością dużych cząstek lipidów.

Fizjologicznie w organizmie człowieka wytwarzanych jest od dwóch do czterech litrów chłonki na dobę, natomiast jej ilość jest znacznie większa (aż 4-15 razy) a odpływ sprawniejszy u osób prowadzących aktywny tryb życia.

Budowa i funkcje układu limfatycznego

Głównym zadaniem układu limfatycznego jest transport części płynu tkankowego do układu krążenia. W jego skład wchodzą:

• naczynia chłonne, które obecne są we wszystkich tkankach organizmu, z wyjątkiem ośrodkowego układu nerwowego, szpiku kostnego, naskórka, chrząstki, a także rogówki. Stanowią one część układu krążenia, a ich głównym zadaniem jest odprowadzenie nadmiaru płynów tkankowych z powrotem do układu krążenia.
  
  
• węzły chłonne, które rozmieszczone są wzdłuż układu naczyń limfatycznych. Największe nagromadzenie węzłów chłonnych znajduje się w obrębie pachwin, pach, szyi a także w jamie brzusznej. Stanowią one część układu odpornościowego człowieka. To w nich są wytwarzane i przesączane do limfy limfocyty T. Są to komórki, należące do leukocytów, a ich głównym zadaniem w organizmie człowieka jest rozpoznawanie i likwidacja komórek zawierających obce antygeny np. wirusy czy bakterie. To właśnie dlatego węzły chłonne ulegają powiększeniu w odpowiedzi na toczący się proces zapalny czy infekcję. Warto zaznaczyć także, że układ limfatyczny jest jedną z dróg przerzutowania nowotworów, a rokowanie pacjentów oraz metodę leczenia często ustala się na podstawie objęcia procesem chorobowym okolicznych węzłów chłonnych. 
  
  
• narządy limfatyczne, które zbudowane są z tkanki chłonnej. Należą do nich między innymi śledziona, grasica, migdałki, a także wyrostek robaczkowy.

Obrzęk limfatyczny

Obrzęk limfatyczny jest chorobą przewlekłą, u której podstawy leży obrzęk tkanek, wynikający z nieprawidłowego, niedostatecznego odpływu chłonki z tkanek. Główną przyczyną obrzęku chłonnego jest uszkodzenie naczyń limfatycznych.

Po uciśnięciu i zmniejszeniu światła przepływu lub całkowitym zamknięciu naczynia chłonnego, płyn międzykomórkowy gromadzi się poniżej zamkniętego odcinka, co prowadzi do powstania obrzęków tkanek, najczęściej skóry i tkanki podskórnej, oraz wywołuje przewlekły proces zapalny.

Głównym objawem zastoju chłonki w tkankach jest utrzymujące się zagłębienie na powierzchni skóry po uciśnięciu jej palcem (tzw. obrzęk ciastowaty). Wraz z upływem czasu skóra i tkanka podskórna ulegają stwardnieniu i przestają być podatne na ucisk.

Do najczęstszych przyczyn występowania obrzęków limfatycznych zalicza się:

• obrzęki jatrogenne - stanowią one powikłania zabiegów chirurgicznych, w których przebiegu konieczne było usunięcie węzłów chłonnych (np. operacja nowotworu sutka z zajęciem okolicznych węzłów chłonnych); w takiej sytuacji przepływ limfy jest utrudniony i wolniejszy, co skutkuje gromadzeniem się płynu tkankowego w obrębie kończyny górnej po stronie operowanego gruczołu sutkowego
  
  
• nacieki nowotworowe uciskające naczynia limfatyczne w zaawansowanych stadiach choroby nowotworowej
  
  
• choroby pasożytnicze do których zalicza się filariozę - jest to choroba, na którą zapadają głównie osoby mieszkające w Azji lub podróżujące w tamte rejony, a polega na wniknięciu do organizmu człowieka pasożytów z grupy nicieni; specyficzną dla nich cechą jest przemieszczanie się drogą naczyń limfatycznych - powodują wtedy utrudniony odpływ chłonki z okolicznych tkanek, gromadzenie się płynu tkankowego i w konsekwencji, powstawanie obrzęku limfatycznego
  
  
• zapalenia skóry, naczyń i węzłów chłonnych
  
  
• choroby tkanki łącznej jak twardzina układowa, reumatoidalne zapalenie stawów czy łuszczycowe zapalenie stawów
  
  
• pourazowe uszkodzenie naczyń chłonnych

Podstawową metodą leczenia obrzęków limfatycznych jest fizjoterapia.

• Kim jest fizjoterapeuta?

Do najczęściej stosowanych metod leczniczych zalicza się techniki drenażu limfatycznego, bandażowanie kompresyjne i gimnastykę obarczającą.

Leczenie farmakologiczne nie jest uważane za skuteczne, a zabiegi operacyjne stosuje się jedynie w wyjątkowych przypadkach. Rokowanie co do wyleczenia chorego nie jest korzystne.

Słoniowacizna

Słoniowacizna to znaczny obrzęk limfatyczny tkanek, który doprowadza do zniekształcenia zajętej okolicy. Powstaje w wyniku długotrwałego gromadzenia się płynu tkankowego i zastoju limfy, najczęściej w obrębie kończyn górnych, dolnych oraz okolicy krocza.

Schorzenie to może być wrodzone (brak naczyń chłonnych w określonej okolicy organizmu) lub nabyte (w wyniku uszkodzenia naczyń chłonnych w trakcie m.in. zabiegów operacyjnych, radioterapii, procesu nowotworowego).

Charakteryzuje się wystąpieniem trwałych, nieodwracalnych zmian w postaci ogromnej opuchlizny uniemożliwiającej funkcjonowanie i poruszanie się, stwardnienia skóry i pojawieniu się wybrzuszeń oraz narośli w obrębie zajętej procesem chorobowym okolicy, kończąc na zaburzeniach czucia i zmianach zwyrodnieniowych w układzie kostno-stawowym.

Zmieniona skóra jest sucha, zrogowaciała, napięta, błyszcząca, podatna na pęknięcia i tworzenie się trudno gojących się nadżerek oraz owrzodzeń, które stają się wrotami zakażenia.

Pomimo leczenia, zajęta kończyna najczęściej nie powraca do pierwotnego kształtu. Niekiedy jedynym sposobem terapii jest leczenie operacyjne, kończące się nawet amputacją chorej kończyny.