Osocze: czym jest i jaką pełni funkcję? Kiedy podajemy osocze?

Osocze to płynna, niekomórkowa część krwi, która stanowi w przybliżeniu ok. 55%  jej całkowitej objętości. Zawieszone w osoczu składniki komórkowe tworzą pozostałe 45%. Z czego składa się osocze i jakie funkcje pełni?

Spis treści

1. Z czego składa się osocze?
2. Jak powstaje osocze i do czego jest wykorzystywane?
3. Komu i kiedy podajemy osocze?
4. Funkcje osocza

Osocze, będąc składnikiem krwi, pomaga jej pełnić szereg podstawowych dla istnienia organizmu funkcji. Funkcje osocza krwi to między innymi rozprowadzanie tlenu, substancji odżywczych czy usuwanie produktów przemiany materii, co umożliwia sprawne działanie tej skomplikowanej fabryki jaką jest nasz organizm,. Dodatkowo osocze, a zwłaszcza rozpuszczone w nim białka, odpowiadają za utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego w organizmie.

Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej byłoby niemożliwe bez anionów, kationów oraz buforów dla których głównym nośnikiem jest osocze. Znajdujące się w osoczu czynniki krzepnięcia to filar procesu hemostazy - procesu tamowania krwawienia w przypadku,  gdy się skaleczymy lub w jakiś inny sposób dojdzie do przerwania ciągłości naszych naczyń krwionośnych.

Z czego składa się osocze?

Osocze stanowi aż 5% wagi naszego ciała, co w przypadku przeciętnej osoby dorosłej o wadze ok. 70 kg będzie wynosić prawie 3,5 litra płynu (średnia gęstość osocza wynosi ok. 1025kg/m³).

Analizując skład osocza stwierdzimy, że aż 90% stanowi woda,  natomiast tylko 10% to substancje w niej rozpuszczone. Zaliczamy tu związki organiczne, takie jak białka: albuminy, immunoglobuliny czy niektóre czynniki krzepnięcia. Pozostałe to cukry, witaminy i enzymy.

Około 1% osocza stanowią związki nieorganiczne, m.in. jony metali ( Na+, Cl, K+, Ca2+, Mg2+), jony fosforanowe i dwuwęglanowe (utrzymujące równowagę kwasowo- zasadową ustroju) a także związki azotowe (mocznik i kreatynina).

Jak już wspominałem wcześniej, w osoczu zawieszone są składniki komórkowe naszej krwi. W skład elementów komórkowych wchodzą erytrocyty (popularnie zwane czerwonymi krwinkami), leukocyty (białe krwinki) oraz trombocyty (płytki krwi). Ze względu na to, że erytrocyty stanowią najliczniejszą grupę komórek, ich procentową zawartość objętościową oznaczamy i nazywamy hematokrytem (nazwa pochodzi od hemu, czyli żelaza nadającego erytrocytom czerwone zabarwienie).

Jak powstaje osocze i do czego jest wykorzystywane?

Po pobraniu tzw. krwi pełnej od dawcy, zostaje ona odwirowana. W ten sposób otrzymujemy ok. 200 ml osocza. Do tego celu wykorzystuje się także metodę plazmaferezy automatycznej, z jej pomocą przy użyciu specjalistycznych separatorów ilość otrzymanego osocza jest większa. Następnie uzyskane osocze zostaje poddane badaniu wirusologicznemu, by w końcu bez obaw można było je podać pacjentowi.

Co ciekawe, po odpowiednio szybkim zamrożeniu i przechowywaniu w temperaturze poniżej -30°C FFP (świeżo mrożone osocze) może być przechowywane nawet do 2 lat.

Świeżo mrożone osocze (FFP), w przeciwieństwie do surowicy, nie zostaje pozbawione fibrynogenu, zawiera więc wszystkie czynniki krzepnięcia. Dzięki temu osocze, które nie zostanie wykorzystane, może zostać użyte do wytworzenia innych leków osoczopochodnych np.:

• albumin, stosowanych m.in. w stanach niedoboru białek
• koncentratów czynników krzepnięcia, stosowanych w leczeniu i profilaktyce krwawień u chorych ze skazami krwotocznymi np. czynnik VIII wykorzystywany u osób chorych na hemofilię
• immunoglobulin, stosowanych, m.in. w leczeniu chorób o podłożu immunologicznym taki jak: pospolity zmienny niedobór odporności (CVID), zespół Wiskotta-Aldricha (WAS) itp.
• w stanach niedoboru odporności, w profilaktyce konfliktu Rh u kobiet w ciąży

Warto podkreślić, że wiele z tych leków nie można uzyskać inną drogą, jak tylko z osocza zdrowych dawców.

Komu i kiedy podajemy osocze?

Osocze oraz leki osoczopochodne wykorzystujemy m.in. :

• u pacjentów cierpiących na skazy osoczowe, które mogą być pierwotne, wrodzone, wtórne lub nabyte. Zaliczamy tu m.in. hemofilię A i B, chorobę von Willebranda, niedobór fibrynogenu, niedobór czynnika XIII i wiele innych
• podczas leczenia masywnych wstrząsów związanych z zaburzeniami krzepnięcia
• w trakcie krwotoków
• w trakcie leczenia zespołu DIC (z ang.disseminated intravascular coagulation), zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego
• w celu opanowania zaburzeń krzepnięcia towarzyszącym masywnym oparzeniom ciała
• w przypadku pacjentów cierpiących na zaawansowane choroby wątroby (marskość wątroby, zatrucia, nowotwory) skutkujących zaburzeniami krzepnięcia
• i wiele innych

Funkcje osocza

Jak już na początku wspominałem osocze to składnik krwi i pełni funkcję nośnika dla jej elementów morfotycznych. Erytrocyty, lekocyty i płytki krwi mogą przemieszczać się po naszym organizmie właśnie dzięki płynnej części krwi.

Transport białek, glukozy, produktów przemiany materii, dwutlenku węgla, lipidów, hormonów to także rola osocza. Zawarte w osoczu białka (albuminy) pozwalają utrzymać stałe ciśnienie osmotyczne, a rozpuszczalne jony i układy buforujące stoją na straży równowagi kwasowo-zasadowej.

Znajdujące się w osoczu składniki układu krzepnięcia są odpowiedzialne za proces wykrzepiania krwi oraz ochronę naszego organizmu przed wykrwawieniem się w przypadku skaleczenia (przerwania ciągłości naczyń krwionośnych).

Co ciekawe nawet tlen – mimo, że zdecydowanej większości jest transportowany dzięki hemoglobinie zawartej w erytrocytach, w ok. 1,5-3% (jego całkowitej ilości w krwi) rozpuszcza się fizycznie w osoczu.