Hipoksja (niedotlenienie organizmu): przyczyny, objawy, leczenie

Hipoksja (niedotlenienie organizmu) to stan niedotlenienia tkanek wynikający najczęściej z hipoksemii, czyli niedoboru tlenu we krwi. Jeśli stan ten rozwija się gwałtownie może być zagrożeniem życia. Warto dowiedzieć się, jakie choroby prowadzą do tego stanu oraz jakie są objawy hipoksji.

Hipoksja jest stanem niedotlenienia tkanek, a więc jest to niedotlenie całego organizmu. Zwykle prowadzi do niej hipoksemia, czyli niedobór tlenu we krwi, oba pojęcia są bardzo podobne, tak jak stan, który opisują. Warto jednak pamiętać, że nie są to zjawiska tożsame, a hipoksja nie zawsze wynika z hipoksemii.

Do hipoksji prowadzą do niej między innymi choroby płuc i choroby serca, ale także zatrucia cyjankami, warto pamiętać, że także objawy choroby górskiej wynikają właśnie z hipoksji. O hipoksji mówi się również często w ciężkim przebiegu COVID-19.

Dolegliwości związane z tym stanem to przede wszystkim sinica, szybsze bicie serca, szybszy oddech, a także bóle głowy i zawroty głowy, jednak na pierwszy plan zawsze wysuwają się objawy choroby prowadzącej do hiposksji.

Spis treści

1. Hipoksja: przyczyny
2. Hipoksja: objawy
3. Hipoksja: leczenie

Hipoksja: przyczyny

Do hipoksji prowadzić mogą:

• choroby układu oddechowego upośledzających wymianę gazową - przenikanie tlenu do krwi, są to np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, w których dochodzi do pogrubienia ścian pęcherzyków płucnych i nieefektywnej wymiany gazowej, rozedma płuc, czy niedodma
  
• choroby krwi: anemia (również niedokrwistość po krwotokach), zatrucie tlenkiem węgla (co uniemożliwia wiązanie tlenu przez hemoglobinę), tak zwane wady przeciekowe serca, w których miesza się krew natlenowana z odtlenowaną. Skutkiem tego do tkanek dociera krew o zmniejszonej zawartości tlenu
• choroby układu krążenia upośledzających pracę serca, np. niewydolność serca, w której pomimo normalnego zapotrzebowania, krew nie dostarcza wystarczającej ilości tlenu do tkanek ze względu na zbyt mały jej przepływ
• obrzęk płuc, czyli gromadzenie płynu w pęcherzykach płucnych, co upośledza wymianę gazową prowadzi do hipoksemii, a następnie do hipoksji
• zatorowość płucna, powodująca znaczne zmniejszenie przepływu krwi przez płuca, skutkiem tego zbyt małe jej utlenowanie.

Względnym stanem niedoboru tlenu jest zatrucie cyjankami, które uszkadzają mitochondria i uniemożliwiają włączenie dostarczonego tlenu do szlaków metabolicznych, czyli "korzystanie" z niego przez komórki. Powoduje to nasilenie procesów beztlenowych w komórce, z których uzyskuje ona energię.

Powszechnie znaną, ale rzadko występującą przyczyną hipoksji jest małe stężenie tlenu w mieszaninie oddechowej, np. w czasie przebywania w górach, na dużych wysokościach (tak zwana choroba wysokościowa).

Innym mechanizmem jest zwiększone zapotrzebowanie tkanek na tlen, którego nie jest w stanie zapewnić układ krążenia. Występuje ono na przykład w trakcie długotrwałego wysiłku fizycznego, dochodzi wtedy do "kontrolowanej" hipoksji, ponieważ krew nie nadąża dostarczać tlenu do mięśni, zmienia się ich metabolizm i uzyskują one energię z procesów beztlenowych. Jest to metabolizm mniej efektywny, ale zapewnia nieprzerwana pracę mięśni, pomimo braku tlenu.

Hipoksja: objawy

Nagła i bardzo nasilona hipoksja powoduje przestawienie metabolizmu komórek na procesy beztlenowe, skutkiem tego jest produkcja kwasu mlekowego, co doprowadza do kwasicy, czyli obniżenia pH w komórkach.

Jeśli stan ten w porę nie zostanie wyrównany, a kwas mlekowy usunięty z komórek, może dojść do śmierci komórki, a jeśli będzie ich wiele, do niewydolności narządowej, co jest bezpośrednim zagrożeniem życia.

Znacznie częściej hipoksja ma charakter przewlekły i wtedy nie jest tak groźna, ponieważ organizm jest w stanie przystosować się do ograniczonego dowozu tlenu, oczywiście w pewnych granicach.

Najbardziej charakterystycznym objawem jest sinica centralna, czyli niebieskawe zabarwienie ust, języka i błon śluzowych, występuje ona, gdy ilość nieutlenowanej hemoglobiny we krwi tętniczej wynosi więcej niż 5%.

Inne dolegliwości wynikają z niedoboru tlenu w ośrodkowym układzie nerwowym, są to:

• bóle głowy
• zawroty głowy
• zaburzenia widzenia
• zmęczenie
• senność
• niekiedy duszności

Ponadto występują objawy choroby podstawowej, która jest przyczyną hipoksji - chorób serca czy płuc.

Długotrwała hipoksja powoduje mobilizację szpiku do produkcji erytrocytów, zwiększa się ich liczba, skutkiem czego występuje nadkrwistość.

Przyspieszone bicie serca oraz przyspieszenie oddychania są wyrazem próby skompensowania niedoboru tlenu przez organizm. Jeżeli jedna porcja krwi zawiera za mało tlenu, dostarczana ona jest częściej, aby pokryć zapotrzebowanie.

Podobnie z oddechem, jeśli jeden nie zapewnia odpowiedniej ilości tlenu, organizm wykonuje ich więcej, aby sumaryczna ilość dostarczonego tlenu była stała.

Jeśli hipoksja trwa długotrwale może prowadzić do nadciśnienia płucnego i niewydolności serca spowodowanego jego przeciążeniem.

Innym objawem, pojawiającym się w zaawansowanym stadium, są tak zwane palce pałeczkowate, w których w wyniku niedoboru tlenu, w nieznanym mechanizmie dochodzi do przerostu tkanki łącznej palców.

Hipoksja: leczenie

Wyleczenie hipoksji możliwe jest dopiero po wyleczeniu jej przyczyny: choroby płuc, układu krążenia, czy anemii.

Doraźnie stosuje się tlenoterapię - czysty tlen podawany do oddychania, aby zwiększyć jego ilość zawartą we krwi, a więc i dostarczaną do tkanek.

Zapobieganie hipoksji polega przede wszystkim na regularnym leczeniu i kontrolowaniu chorób, które mogą do niej doprowadzić, przede wszystkim chorób płuc.

lek. Maciej Grymuza