Otępienie poudarowe (PSD): objawy. Jak rozpoznać otępienie po udarze?

Objawy otępienia poudarowego zależą od jego przyczyny. Otępienie po udarze najczęściej jest wynikiem zmian naczyniowych, ale może być również wywołane przez chorobę Alzheimera. W każdym z tych przypadków różne są nie tylko objawy, lecz także charakter rozwoju demencji.

Objawy otępienia poudarowego zależą od jego przyczyny. PSD najczęściej jest wynikiem zmian naczyniowych (tzw. otępienie naczyniowe) lub zmian zwyrodnieniowych (tzw. alzheimerowskich). Jeżeli deficyt poznawczy jest wynikiem choroby naczyniowej i zostały wykluczone inne potencjalne przyczyny demencji, można przypuszczać, że otępienie poudarowe jest otępieniem pochodzenia naczyniowego. Jak jednak wynika z badań zmiany naczyniowe często współwystępują ze zmianami zwyrodnieniowymi, charakterystycznymi dla choroby Alzheimera, dlatego często jest to trudne do stwierdzenia.

Otępienie poudarowe - objawy

Zmiany naczyniowe

Do grupy otępień naczyniopochodnych należy choroba Binswangera. Charakterystyczny jest dla niej skokowy charakter rozwoju choroby, z początkową dominacją objawów z płatów czołowych: apatia, zaburzenia równowagi, spowolnienie procesów myślowych, zaburzenia funkcji wykonawczych, którym towarzyszą deficyty neurologiczne, takie jak:

• dyzartria (zaburzenie mowy wynikające z dysfunkcji aparatu wykonawczego - języka, podniebienia, gardła, krtani)
• dysfagia (utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka)
• zaburzenia chodu
• zaburzenia równowagi
• nietrzymanie moczu
• patologiczny śmiech lub płacz
• parkinsonizm w postaci sztywności mięśniowej

Kolejną postacią otępienia poudarowego o etiologii naczyniowej jest mózgowa autosomalnie dominująca arteriopatia z podkorowymi zawałami i leukoencefalopatią (CADASIL). Najczęstszą manifestacją kliniczną choroby są podkorowe udary lakunarne (niewielkie uszkodzenia w rejonie jąder postawy, wzgórza i mostu) pojawiające się między 40. a 50. rokiem życia, w następstwie czego ok. 60. roku życia rozwija się otępienie, które występuje u 90% chorych przed śmiercią. W większości przypadków rozwój otępienia ma charakter skokowy, związany z kolejnymi udarami, a w obrazie klinicznym odminują ww. objawy z płatów czołowych i zaburzenia pamięci. Objawom towarzyszącym są narastające deficyty neurologiczne, głównie:

• objawy piramidowe (wzmożenie napięcia, bardzo żywe odruchy, objawy patologiczne, np. Babińskiego)
• objawy rzekomo-opuszkowe (zaburzenia mowy, połykania, wzmożonego odruchu podniebiennego, gardłowego i żuchwowego)
• zaburzenia chodu
• nietrzymanie moczu

Co charakterystyczne dla otępienia naczyniowego, zachowanie i osobowość chorego zostają względnie nie zmienione.

Zmiany zwyrodnieniowe (tzw. alzheimerowskie)

Stopniowy rozwój objawów otępiennych po udarze wskazuje na obecność procesu zwyrodnieniowego (alzheimerowskiego). Wówczas pojawiają się objawy charakterystyczne dla choroby Alzheimera, czyli problemy z pamięcią, zmiany nastroju, zaburzenia tzw. funkcji poznawczych, czyli zaburzenia koncentracji i uwagi oraz problemy z mową. W późniejszych etapach choroby Alzheimera pojawiają się zmiany zachowania i osobowości, np. chory może stać się agresywny.

Zaburzenia funkcji poznawczych po udarze

Profil deficytu poznawczego po udarze zależy przede wszystkim od lokalizacji uszkodzenia naczyniowego. Na przykład uszkodzenie w okolicy zakrętu kątowego objawia się nagłym wystąpieniem dysfazji czuciowej, zaburzeń wzrokowo-przestrzennych, zaburzeń pamięci oraz agrafii (zaburzenie lub całkowita utrata zdolności pisania).

Na zespół objawów związanych z uszkodzeniem o lokalizacji podkorowej składa się głównie: obniżenie szybkości przetwarzania informacji, deficyt funkcji wykonawczych oraz labilność emocjonalna. Objawom tym mogą towarzyszyć zaburzenia funkcji korowych, tj. zaburzenia zdolności czytania, liczenia, pisania czy gnozji , czyli zdolności rozpoznawania.

Szacuje się, że po 3 miesiącach od zachorowania upośledzenie w zakresie przynajmniej jednej funkcji poznawczej występuje u 61,7% badanych, przy czym częstość występowania deficytów poznawczych rośnie z wiekiem. Najczęściej zaburzenia dotyczą pamięci, orientacji, zdolności językowych, uwagi, zdolności konstrukcyjnych oraz wzrokowo przestrzennych, a w najmniejszym stopniu funkcji wykonawczych.

Opracowano na podstawie: Klimkowicz-Morawiec A., Szczudlik A., Otępienie poudarowe, [w:] Choroby otępienne. Teoria i praktyka, pod. red. Leszek J., Wrocław 2011

Monika Majewska