Analgezja - by pacjent nie czuł bólu

Analgezja ma na celu doprowadzenie do tego, aby pacjent nie odczuwał bólu. Zastosowania analgezji obejmują zabezpieczanie pacjentów przed bólem - zarówno powodowanym chorobą, jak i związanym z procedurami medycznymi. Analgezję można wywołać poprzez podawanie pacjentom różnych leków, jak również sposobami niefarmakologicznymi.

Spis treści

1. Analgezja: rodzaje
2. Analgezja kontrolowana przez pacjenta
3. Analgezja: podstawowe leki o działaniu analgetycznym
4. Analgezja: inne analgetyki
5. Analgezja: niefarmakologiczne metody znoszenia odczuwania bólu

Termin analgezja wywodzi się od dwóch greckich słów: an (rozumianego jako bez) oraz algos (tłumaczonego jako ból). Jak można się już łatwo domyślić, analgezja polega na zniesieniu odczuwania przez pacjenta bodźców bólowych. Do takiego efektu doprowadza zastosowanie analgezji u pacjenta przytomnego, w przypadku osób nieprzytomnych, po podaniu im środków analgetycznych, dochodzić może do zniesienia występowania u nich odruchowych reakcji na ból. Szerszym od analgezji pojęciem jest anestezja, podczas której pacjent przestaje odczuwać różnego typu inne bodźce czuciowe (w jej przebiegu pacjent nie tylko nie odczuwa bólu, ale i również temperatury czy dotyku). Węższym pojęciem jest natomiast sedacja, ogólnie traktowana jako zmniejszenie lęku i wyciszenie emocji pacjenta.

Analgezja znajduje zastosowanie przede wszystkim w anestezjologii i w zabiegowych dziedzinach medycyny – trudno sobie dzisiaj przecież wyobrazić, aby różne procedury medyczne (np. operacje) przebiegały bez zastosowania u pacjentów środków znoszących odczuwanie bodźców bólowych. Z analgezją zapewne zetknął się jednak w swoim życiu prawdopodobnie każdy z nas, nawet te osoby, u których nigdy nie były przeprowadzane jakiekolwiek procedury zabiegowe.

Analgezja: rodzaje

Analgezję u pacjenta wywołać można na dwa sposoby. Możliwe jest bowiem wywieranie działania na sam ośrodkowy układ nerwowy i doprowadzenie dzięki temu do nieodczuwania bodźców bólowych. Istnieje jednak również i możliwość tymczasowej blokady odczuwania bólu w jakimś jednym, ściśle określonym miejscu w obrębie ciała. W pierwszym z wymienionych przypadków stosowane są leki określane jako analgetyki, preparaty wykorzystywane do zablokowania odbierania bólu w jednym konkretnym regionie ciała nazywane są z kolei środkami miejscowo znieczulającymi. Leki stosowane w analgezji podawane mogą być różnymi drogami, przede wszystkim zażywane są one doustnie, a w przypadku różnych znieczuleń, typowo podaje się dożylnie.

Powyżej wspominano, że z analgezją zetknął się zasadniczo praktycznie każdy pacjent – wniosek ten wziął się stąd, że zażywanie różnorodnych środków przeciwbólowych ma na celu wywołanie właśnie opisywanej analgezji. Leczenie bólu klasycznie opiera się na zażywaniu przez pacjenta zaleconych mu leków w określonych dawkach, taka terapia nie zawsze jednak pozwala w wystarczającym stopniu doprowadzić do opanowania dolegliwości bólowych – to właśnie z tego powodu terapia bólu wciąż i wciąż podlega udoskonaleniom. Takowe dotyczą nie tylko tego, że wykorzystywane w analgezji są coraz to nowsze leki, ale i tego, że znajdowane są coraz to nowsze i korzystniejsze rozwiązania – jako ich przykład można podać analgezję kontrolowaną przez pacjenta.

Analgezja kontrolowana przez pacjenta

Analgezja kontrolowana przez pacjenta polega na tym, że stosowany przez niego przewlekle lek przeciwbólowy znajduje się w dużej strzykawce, która jest podłączona do kontaktu dożylnego oraz do specjalnego systemu sterującego. Pojedyncza dawka leku analgetycznego jest ustalana przez lekarza, aczkolwiek to pacjent – poprzez wciśnięcie odpowiedniego przycisku – decyduje o tym, kiedy ma mu ona zostać podana. Analgezja kontrolowana przez pacjenta jest wykorzystywana głównie w warunkach szpitalnych i ma ona na celu przede wszystkim umożliwić jak najlepsze znoszenie bodźców bólowych. Ta metoda analgezji cechuje się kilkoma znaczącymi zaletami, wśród których warto wymienić chociażby to, że redukowany jest czas pomiędzy wystąpieniem bólu u pacjenta a podaniem mu leków – nie musi on przecież czekać na podanie mu ich przez personel medyczny. Inną korzyścią wynikającą z analgezji kontrolowanej przez pacjenta jest to, że dostaje on zawsze tą samą, zaleconą dawkę analgetyku, a oprócz tego systemy sterujące kontrolują, aby pacjent nie przekroczył dopuszczalnych dawek leków przeciwbólowych.

Już kilka razy wspominano tutaj o analgetykach, czyli o lekach przeciwbólowych – nie padła jeszcze jednak żadna nazwa konkretnego preparatu. Zdecydowanie jednak warto bliżej się przyjrzeć lekom stosowanym w analgezji, bo – co ciekawe – tak jak część z nich jest powszechnie znana, tak już innych środków typowo nie podejrzewa się o to, że mogą one w ogóle służyć do znoszenia odczuwania bólu.

Analgezja: podstawowe leki o działaniu analgetycznym

Bazowych analgetyków wyróżnia się trzy grupy – podział ten opiera się na tzw. drabinie analgetycznej. Została ona zaprojektowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i ujednolica ona to, jak powinno przebiegać leczenie bólu u pacjentów.

Na pierwszym stopniu drabiny znajdują się te leki, od których powinna być rozpoczynana terapia – są to paracetamol oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Kolejne, drugie piętro drabiny analgetycznej zajmują silniejsze analgetyki, którymi są leki należące do opioidów (takie jak np. kodeina i tramadol).

Na trzecim i jednocześnie najwyższym piętrze drabiny analgetycznej znajdują się silniejsze opioidowe leki przeciwbólowe, takie jak oksykodon, fentanyl czy jeden z najbardziej znanych opiodów – morfina.

Lekiem o działaniu analgetycznym jest więc szeroko znana aspiryna, jak i ibuprofen czy ketoprofen. Preparatów, które mają działanie analgetyczne, jest jednak dużo więcej.

Analgezja: inne analgetyki

W analgezji wykorzystanie znajduje szeroka gama różnych preparatów, które należą do innych niż przeciwbólowe grup leków. Jako przykład można tutaj podać chociażby różnego typu środki przeciwdepresyjne (np. mianserynę, citalopram czy amitryptylinę), które mogą łagodzić m.in. bóle neuropatyczne. W zwalczaniu dolegliwości bólowych stosowane są również leki przeciwpadaczkowe (np. gabapentyna czy karbamazepina), spazmolityki (jak np. baklofen) czy nawet leki stosowane w leczeniu osteoporozy (mowa tutaj o bisfosfonianach, wykorzystywanych u chorych doświadczających znacznych bólów kości).

Analgezja: niefarmakologiczne metody znoszenia odczuwania bólu

Do znoszenia dolegliwości bólowych u pacjentów wykorzystywane bywają nie tylko metody farmakologiczne. Jako przykład można tutaj zabiegi neurolizy (polegające na celowym uszkadzaniu nerwów przewodzących bodźce bólowe), stymulację przezskórną nerwów obwodowych, ale i różnego rodzaju oddziaływania fizykoterapeutyczne (pomagać pacjentom zmagającym się z bólem mogą np. masaże, ale i termoterapia).