Sedacja

Sedacja polega na wyciszeniu i uspokojeniu pacjenta. Po jej zastosowaniu świadomość może być nieco zakłócona, aczkolwiek pacjenci zazwyczaj całkowicie jej nie tracą. Sedację wykorzystuje się przy różnych drobnych zabiegach chirurgicznych, ale i podczas procedur diagnostycznych, np. podczas bronchoskopii. Sedacja stanowi czasami alternatywę dla znieczulenia ogólnego, pozostaje jednak jedno pytanie: czy jest ona bezpieczna? Jakie są skutki uboczne sedacji?

Spis treści

1. Sedacja: rodzaje
2. Sedacja: zastosowanie
3. Sedacja: jak się przygotować do sedacji?
4. Sedacja: leki sedatywne
5. Czy sedacja jest bezpieczna? Skutki uboczne sedacji

Sedacja ma na celu przede wszystkim uspokojenie i wyciszenie pacjentów. Stan ten osiągany jest poprzez doprowadzenie do spadku aktywności struktur ośrodkowego układu nerwowego, dzięki wykorzystaniu środków farmakologicznych. Charakterystyczne dla sedacji jest to, że pacjent, u którego zostanie ona zastosowana, może mieć zachowaną świadomość, co jest niemożliwe w przypadku znieczulenia ogólnego.

Należy pamiętać, że różne leki, które są stosowane w sedacji, mogą wywierać inne – poza już wyżej wymienionymi – działania, wśród których wspomnieć można o efekcie analgetycznym (czyli o znoszeniu u pacjentów odczuwania dolegliwości bólowych). Poza tym część preparatów sedatywnych doprowadza do wystąpienia u pacjentów niepamięci (amnezji).

Sedacja: rodzaje

Wyróżnia się kilka poziomów sedacji:

• sedacja płytka: w jej przebiegu pacjent ma spowolnione reakcje na różne bodźce, jest uspokojony, ale ma w pełni zachowaną przytomność
• sedacja umiarkowana: w tym typie sedacji świadomość pacjenta może być częściowo zniesiona (zazwyczaj pacjent śpi), jednakże jest on w stanie reagować na bodźce dźwiękowe (np. na wypowiadane przez personel medyczny prośby) czy na bodźce bólowe. Różne odruchy, takie jak np. odruch kaszlowy, a także spontaniczne oddychanie, są zachowane
• sedacja głęboka: w jej trakcie świadomość pacjentów zasadniczo jest zniesiona (znajdują się oni we śnie), jednakże mogą oni reagować na silniejsze bodźce (np. bólowe). W przypadku sedacji głębokiej odruchy, jak i własny oddech pacjenta, mogą być zniesione. Głębokiej sedacji jest już blisko do znieczulenia ogólnego

Sedacja: zastosowanie

Sedację stosuje się głównie do krótko trwających i związanych z niewielkiego stopnia ingerencją procedur medycznych, takich jak np. nastawienie kości po złamaniu czy usuwanie zębów. Sedacja coraz częściej wykorzystywana jest także podczas różnych procedur diagnostycznych – szczególnie takich, które nie muszą być wykonywane w znieczuleniu ogólnym, a które jednocześnie są dla pacjentów zazwyczaj po prostu nieprzyjemne. Przykładami badań, podczas których bywa stosowana sedacja, są kolonoskopia, bronchoskopia, punkcja lędźwiowa oraz biopsja szpiku.

Sedacja może być wykorzystywana zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Niektóre badania – takie jak np. tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny – do uzyskania miarodajnego i wartego diagnostycznie wyniku wymagają tego, aby pacjent pozostawał przez pewien czas w bezruchu.

Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego może zajmować czasami nawet kilkadziesiąt minut, w związku z czym – aby sprawić, by dziecko nie denerwowało się podczas badania i aby rzeczywiście pozostawało ono w bezruchu – nierzadko do wykonania różnych badań obrazowych u dzieci stosowana jest sedacja.

Sedacja: jak się przygotować do sedacji?

Przed zastosowaniem jakiejkolwiek formy znieczulenia, w tym również sedacji, zbierany jest bardzo szczegółowy wywiad lekarski. Ma to na celu oszacowanie, jakie zagrożenia mogą pojawić się podczas zastosowania znieczulenia i umożliwia wybór odpowiednich dla pacjenta leków sedatywnych.

Przed zastosowaniem sedacji pacjent powinien poinformować lekarza o wszystkich swoich problemach zdrowotnych. Jednak szczególnie ważne jest przekazanie lekarzowi informacji o takich problemach, jak:

• nadciśnienie tętnicze
• choroby układu krążenia
• alergie (szczególnie, jeżeli pacjent jest uczulony na jakieś leki)
• zaburzenia czynności nerek
• schorzenia neurologiczne (przede wszystkim przebycie udaru mózgu lub doświadczanie napadów przemijającego niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego – tzw. TIA)
• schorzenia nerwowo-mięśniowe (np. dystrofia mięśniowa)
• przewlekła farmakoterapia (poinformować lekarza należy zarówno o stosowanych przez siebie farmaceutykach, ale i o preparatach naturalnych – chociażby ziołowych)

Sedacja: leki sedatywne

W sedacji zastosowanie znajduje wiele różnych preparatów, które przynależnością do różnych grup leków i mają różne działanie. Jako leki sedatywne wykorzystywane są np. midazolam czy lorazepam, należące do grupy benzodiazepin. W sedacji stosuje się też podtlenek azotu, jak również leki opioidowe (np. fentanyl), a także ketaminę, propofol i etomidat.

Środki sedatywne mogą być podawane różnymi drogami, np. drogą wziewną (jak podtlenek azotu), dożylnie, a nawet doustnie. Najczęściej wykorzystywana jest sedacja dożylna, ponieważ leki podane w ten sposób szybko zaczynają działać. Możliwe jest też dość precyzyjne kontrolowanie stopnia wywołanej nimi sedacji.

Poszczególne z wymienionych wyżej leków nierzadko bywają stosowane w różnych kombinacjach w celu uzyskania sedacji. Do tej pory nie powstał bowiem idealny środek sedatywny, który wywierałby wszystkie potrzebne podczas znieczulenia działania. Niektóre leki sedatywne cechują się większym dodatkowym działaniem znoszącym ból.

Z kolei inne mają większą tendencję do wywołania niepamięci, ale słabiej znoszą dolegliwości bólowe. Ostatecznie wybór konkretnych preparatów sedatywnych i ich dawek zależny jest m.in. od wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia.

Czy sedacja jest bezpieczna? Skutki uboczne sedacji

Sedacja – tak jak i inne formy znieczulenia – nie jest pozbawiona ryzyka pojawienia się u pacjentów różnych problemów zdrowotnych. Przede wszystkim u pacjentów poddanych sedacji istnieje ryzyko wystąpienia

• bezdechu
• niedrożności dróg oddechowych
• spadku ciśnienia tętniczego krwi (hipotensji)

Możliwe jest również wystąpienie reakcji uczuleniowej na zastosowane podczas sedacji leki. Innym zagrożeniem związanym z sedacją jest ryzyko przedostania się treści pokarmowej z przewodu pokarmowego do światła dróg oddechowych. Z tego powodu pacjenci powinni być na czczo.

Czy z tych powodów pacjenci powinni bać się sedacji? Niekoniecznie, ponieważ w sedację wprowadzają, a potem kontrolują stan pacjentów, zazwyczaj lekarze anestezjolodzy, którzy na co dzień wykonują różne formy znieczuleń. Jeżeli specjalista ma świadomość ryzyka związanego z danym znieczuleniem, to po pierwsze jest on w stanie wykryć tego rodzaju problemy, a po drugie - wie, jak w takiej sytuacji należy postępować.

Warto wiedzieć, że zagrożenia związane z sedacją pojawiać się mogą np. na skutek zastosowania zbyt dużych dawek leków sedatywnych. W przypadku części z tych preparatów istnieją jednak środki, które znoszą działanie leków wywołujących sedację. Tak jest np. z benzodiazepinami, których działanie można odwrócić poprzez podanie pacjentowi flumazenilu, czy z lekami z grupy opioidów, których działanie przerywane jest po zastosowaniu u pacjenta naloksonu.

Czytaj też:

• Co musisz wiedzieć, gdy idziesz na operację?
• Znieczulenie u dentysty, czyli leczenie zębów bez bólu
• Znieczulenie zewnątrzoponowe łagodzi ból przy porodzie [WYWIAD]
• Znieczulenie ogólne (narkoza)
• Znieczulenie miejscowe (regionalne, obwodowe)