Zgorzel gazowa (gangrena) - objawy, leczenie

Zgorzel gazowa (gangrena) wywoływana jest przez laseczki zgorzeli gazowej Clostridium Perfringens, które obecne są w wodzie, ziemi i ściekach i są przyczyną zakażeń skóry i tkanki podskórnej. Dla ludzi najbardziej niebezpieczna jest zgorzel gazowa, która może rozwinąć się w głębokich ranach. Nieleczona powoduje zawsze śmierć.

Zgorzel gazowa jest typem ciężkiego zakażenia przyrannego wywołanego najczęściej przez bakterię Clostridium perfringens. Niekiedy przyczyną zgorzeli gazowej są inne bakterie z rodzaju Clostridium, np.  Clostridium novyi, Clostridium septicum, Clostridium heamoliticum, Clostridium sordelli, choć samemu zakażeniu towarzyszyć mogą także inne drobnoustroje, które posiadają zdolność bardzo szybkiego rozwoju w środowisku ubogim w tlen.

Rezerwuarem bakterii jest przewód pokarmowy zwierząt i ludzi, skąd z odchodami przedostaje się do ziemi. Laseczka zgorzeli gazowej wytwarza przetrwalniki, które są powszechnie obecne w glebie i w kurzu domowym. Bakteria rozwija się w środowisku ubogim w tlen, dlatego służy jej środowisko ran głębokich, zanieczyszczonych bakteriami beztlenowymi.

Laseczka Clostridium perfringens może być również przyczyną zakażeń szpitalnych. Niektóre szczepy stanowić mogą fizjologiczną florę przewodu pokarmowego człowieka (okrężnicy), a określone typy Clostridium perfringens mogą powodować zatrucia pokarmowe.

Śmiertelność nieleczonej zgorzeli gazowej wynosi 100%.

Spis treści

1. Zgorzej gazowa (gangrena) - czynniki ryzyka
2. Zgorzej gazowa (gangrena) - jak powstaje?
3. Zgorzel gazowa (gangrena) - objawy i przebieg zakażenia
4. Zgorzel gazowa (gangrena) - rozpoznanie i leczenie

Zgorzej gazowa (gangrena) - czynniki ryzyka

Pomimo częstej kontaminacji ran przez C. perfringens do rozwoju zgorzeli gazowej dochodzi jedynie w 1-2% przypadków.

Do zachorowania predysponują:

• zaawansowany wiek
• cukrzyca
• choroby naczyń
• przewlekłe choroby
• alkoholizm
• zaburzenia odporności w przebiegu chorób nowotworowych, zakażenia HIV lub wtórnie do leczenia (glikokortykosteroidy lub chemioterapia nowotworów)

Zgorzej gazowa (gangrena) - jak powstaje?

Zgorzel gazowa rozwija się najczęściej w przypadku rozległych zranień, gdy dochodzi do znacznego zniszczenia i niedotlenienia tkanek. Bakterie Clostridium błyskawicznie działają w obrębie zainfekowanego obszaru atakując i niszcząc komórki organizmu.

W procesie tym bakterie wywołują fermentację i uwalniają do tkanek gaz gnilny, który gromadzi się pod skórą. Jest on wyczuwalny palpacyjnie, czyli badaniem palcami – rana jest jakby pulchna, obrzęknięta. Ponadto gaz ten jest widoczny podczas badania rentgenowskiego.

Niebezpieczeństwo zakażenia polega na tym, że bakterie Clostridium Perfringens produkują toksyny (toksyna α-lecytynaza, hemolizyny, proteazy, kolagenaza, hialuronidaza, DNaza, neuraminidaza, perfringolizyna O) i enzymy, które powodują powstawanie procesu zapalnego i w następstwie martwicę mięśni i tkanki łącznej z wytworzeniem gazu.

Zgorzel gazowa prowadzi do przedostawania się toksyn bakteryjnych do krwi, czego konsekwencją jest wstrząs toksyczny prowadzący do śmierci. Dzieje się tak dlatego, że toksyny i enzymy wytwarzane przez bakterię warunkują inwazję tkanek, zwiększają przepuszczalność naczyń i powodują rozpad komórek krwi.

Zgorzel gazowa (gangrena) - objawy i przebieg zakażenia

Laseczki zgorzeli gazowej mogą wywołać miejscowe zapalenie tkanki podskórnej w wyniku powikłań po amputacji kończyny, np. w przebiegu cukrzycy, przy ropnych zapaleniach pęcherzyka żółciowego, zakażeniach macicy, jajowodów, jamy brzusznej.

Laseczki zgorzeli są też przyczyną zakażeń szpitalnych, a także bakteriemii, która może przejść w posocznicę.

Objawami zgorzeli gazowej są:

• początkowo blady obrzęk i miejscowa tkliwość w miejscu zranienia
• wysięk w obrębie rany o mdłym, słodkim zapachu
• cechy stanu zapalnego – ból, ucieplenie, zaczerwienienie i obrzęk
• tworzą się zakrzepy w drobnych naczyniach krwionośnych, a następnie bordowofioletowe przebarwienia świadczące o martwicy tkanek
• pojawiają się pęcherze wypełnione brązowoczarną treścią
• szybkie postępowanie zmian w obrębie mięśni i tkanki podskórnej
• przy ucisku w obrębie rany wyczuwa się podskórne trzeszczenia pęcherzyków gazu
• gorączka (zwykle nie przekracza 38,3 st. C), wymioty, bóle brzucha, krwista biegunka
• przyspieszone tętno, obniżone ciśnienie krwi, zasinienie skóry, zaburzenia świadomości
• wstrząs i zgon (nawet w ciągu 12h od początku objawów)

Okres wylęgania objawów od chwili zakażenia rany bakterią wynosi zazwyczaj 1 dobę, chociaż może się wahać od 1 godziny nawet do kilku tygodni, co jest zależne od szybkości namnażania się bakterii, czyli od warunków tlenowych w ranie.

Wczesne objawy są bardzo skąpe. Zwraca uwagę nagłe pojawienie się objawów oraz niewspółmierność pomiędzy dolegliwościami zgłaszanymi przez chorego, zwłaszcza bólem, a początkowo niewielkimi zmianami w okolicy rany.

Opisano przypadki nawracającej zgorzeli gazowej. Przetrwalniki C. perfringens mogą przetrwać w tkankach nawet 20 lat po epizodzie choroby.

Pierwsze objawy pojawiają się w ciągu kilku do kilkudziesięciu godzin od momentu zakażenia bakterią. Nasilenie objawów i bólu jest zależne od powierzchni zainfekowanej – łagodniejszy przebieg mają zakażenia jedynie skóry i tkanki podskórnej, ostrzejszy, gdy bakteria wniknęła do mięśni.

W zakażonej zgorzelą ranie pojawia się sącząca, przeźroczysta lub barwna (krwista lub brunatna) wydzielina. Chore miejsce jest twardo obrzęknięte i wypełnione gazem, co podczas badania palpacyjnego określa się, jako trzeszczące bąble z gazem.

W przebiegu zgorzeli może dojść do zakrzepów w drobnych naczyniach krwionośnych. Wraz z objawami miejscowymi pojawiają się także objawy toksyczne: ogólne osłabienie, wysoka gorączka, wymioty, ból brzucha, krwista biegunka. Wokół rany otwartej widoczne są komórki tkanki przez wydzielaną przez bakterie toksynę.

Zgorzel gazowa (gangrena) - rozpoznanie i leczenie

Lekarz stawia podejrzenie zgorzeli gazowej na podstawie wywiadu wskazującego na narażenie na zakażenie Clostridium Perfringens oraz osobistego zbadania pacjenta. Dodatni wynik badania na obecność jednej z toksyn Clostridium w płynie wysiękowym z rany lub we krwi potwierdza rozpoznanie. Zawsze konieczne jest wykonanie dodatkowych badań krwi z oceną wydolności oddechowej oraz funkcji serca, nerek i wątroby.

W badaniach radiologicznych zajętej okolicy widoczne są pęcherzyki gazu zlokalizowane w tkankach miękkich.

Podejrzenie zgorzeli gazowej wymaga niezwłocznego rozpoczęcia odpowiedniej antybiotykoterapii i leczenia wspomagającego. Wymaga też zaopatrzenia chirurgicznego - usunięcia tkanek martwiczych oraz odpowiedniego ukrwienia i utlenowania zakażonej rany.

Zastosowanie w leczeniu zgorzeli gazowej może mieć również leczenie tlenem pod wysokim ciśnieniem (terapia hiperbaryczna), zwłaszcza w zgorzeli gazowej zlokalizowanej w obrębie tułowia.

Zazwyczaj chory wymaga hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii i leczenia podtrzymującego funkcje życiowe.

Leczenie choroby trwa wiele tygodni, a choroba którą udało się wyleczyć, zazwyczaj pozostawia po sobie trwałe kalectwo w postaci zniekształceń ciała lub amputacji zajętych procesem chorobowym kończyn. Chory, który przeżył zgorzel gazową wymaga długotrwałej rehabilitacji oraz rekonstrukcyjnych zabiegów chirurgicznych.

Czytaj też:

• Zakażenie szpitalne: superbakterie odporne na antybiotyki. Zakażenia w szpitalu leczenie i objawy
• Wąglik: objawy i leczenie
• Czy sepsa (posocznica) jest zaraźliwa? Czy sepsą można się zarazić?