Zaburzenia schizoafektywne - objawy, przyczyny, leczenie

W przebiegu zaburzeń schizoafektywnych pacjenci doświadczają jednocześnie zaburzeń typowych dla dwóch różnych jednostek, a mianowicie objawów schizofrenii oraz objawów zaburzeń afektywnych. Mimo że od ich wyróżnienia w klasyfikacjach psychiatrycznych upłynął już prawie wiek, to przyczyny zaburzeń schizoafektywnych wciąż są dość niejasne. Najważniejsze wydaje się właściwe rozpoznanie zaburzeń schizoafektywnych, medycyna dysponuje bowiem skutecznymi metodami leczenia tego problemu.

Spis treści

1. Zaburzenia schizoafektywne: objawy
2. Zaburzenia schizoafektywne: przyczyny
3. Zaburzenia schizoafektywne: rozpoznawanie
4. Zaburzenia schizoafektywne: leczenie

Zaburzenia schizoafektywne to problem z pogranicza schizofrenii i zaburzeń afektywnych. Jest to jednostka dość niejednorodna, ponieważ pacjenci z rozpoznaniem zaburzenia schizoafektywnego mogą prezentować rozmaite dolegliwości i problemy. Najogólniej można powiedzieć, że w przebiegu tej jednostki u pacjentów spotykane są zarówno objawy schizofrenii, jak i zaburzeń nastroju (w postaci epizodów depresji czy manii), jednakże mają one takie nasilenie, że nie jest możliwe postawienie diagnozy "czystej" schizofrenii lub jakiegoś konkretnego zaburzenia afektywnego.

Po raz pierwszy termin "psychoza schizoafektywna" pojawił się w świecie medycznym w 1933 roku, zaproponował go Jakub Kasanin. Zaburzenia schizoafektywne nadal pozostają problemem dość tajemniczym, niezbadana jest chociażby dokładna częstość ich występowania. Powodem takiej sytuacji jest prawdopodobnie m.in. to, że u pacjentów stawiane mogą być inne rozpoznania, np. właśnie schizofrenii czy zaburzeń nastroju. Do tej pory udało się odnotować, że na zaburzenia schizoafektywne rzadko cierpią dzieci, oprócz tego zauważalne jest, że problem częściej dotyczy kobiet. Pierwsze dolegliwości w przebiegu choroby pojawiają się zazwyczaj około 30.-40. roku życia.

Zaburzenia schizoafektywne: objawy

Wśród wszystkich możliwych objawów zaburzeń schizoafektywnych wymienia się zasadniczo trzy grupy objawów.

Jako dolegliwości ze spektrum schizofrenii wymienić można:

• objawy wytwórcze (jak urojenia o różnej treści czy omamy ze strony różnych narządów zmysłów),
• dezorganizację myślenia,
• nietypowe, dziwaczne zachowania,
• zaburzenia czynności ruchowych (np. spowolnienie lub nawet całkowity bezruch),
• spłycenie afektu (zaburzenia okazywania emocji, np. mimika pacjenta może być wyjątkowo zubożała),
• zobojętnienie i apatię,
• zaburzenia mowy (zwykle pod postacią zubożenia mowy).

Zaburzenia nastroju w przebiegu zaburzenia schizoafektywnego prezentują się zwykle w dwóch formach. Jednym z wyróżnianych jest typ depresyjny, w którego przebiegu pojawiać się mogą:

• obniżony nastrój,
• zaburzenia snu i apetytu,
• utrata energii,
• anhedonia (niemożność odczuwania przyjemności),
• poczucie winy,
• utrata dotychczasowych zainteresowań,
• poczucie beznadziejności i bezsensowności życia i świata,
• zaburzenia koncentracji, uwagi i pamięci,
• myśli o śmierci czy popełnieniu samobójstwa.

Odwrotną postacią zaburzeń nastroju u osób z zaburzeniem schizoafektywnym jest postać maniakalna, o której istnieniu mogą świadczyć takie objawy, jak:

• wyjątkowo podwyższony nastrój,
• pobudzenie psychoruchowe,
• zwiększenie ogólnego poziomu aktywności,
• przyspieszenie myślenia, gonitwa myśli,
• podejmowanie ryzykownych zachowań (np. uprawianie hazardu),
• zmniejszona potrzeba snu,
• rozdrażnienie,
• przyspieszone tempo wypowiadania się.

W związku z powyższym, zaburzenia schizoafektywne przebiegać mogą jako podtyp depresyjny lub dwubiegunowy – w drugim z wymienionych typów pacjenci oprócz epizodów podwyższonego nastroju doświadczają również epizodów depresyjnych.

Zaburzenia schizoafektywne: przyczyny

Przyczyn zaburzeń schizoafektywnych do dziś nie udało się odkryć. Istnieją jednak hipotezy, wśród których funkcjonuje m.in. ta dotycząca udziału genów w patogenezie tych zaburzeń. Zauważalne jest bowiem, że częściej na zaburzenia schizoafektywne cierpią te osoby, których krewni obarczeni są takim samym zaburzeniem, schizofrenią lub chorobą afektywną dwubiegunową.

Brany pod uwagę jest również udział czynników potencjalnie zaangażowanych w rozwój „klasycznej” schizofrenii, takich jak narażenie na infekcje czy niedożywienie jeszcze podczas życia płodowego, a także wpływ komplikacji okołoporodowych na możliwość wystąpienia zaburzeń psychicznych.

Z kolei za czynniki, które mogą być związane z wystąpieniem zaburzeń schizoafektywnych i których pacjenci doświadczają już w trakcie swojego życia, uznawane są stresujące zdarzenia życiowe (np. śmierć bliskiej osoby, zmiana miejsca zamieszkania czy rozwód) oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Zaburzenia schizoafektywne: rozpoznawanie

W diagnostyce zaburzeń schizoafektywnych początkowo należy przede wszystkim wykluczyć wszelkie organiczne możliwe przyczyny występujących u pacjenta objawów. W diagnostyce różnicowej brane są pod uwagę m.in. zaburzenia czynności tarczycy, skutki uboczne leczenia sterydami czy kiła ośrodkowego układu nerwowego, ale i zakażenie wirusem HIV czy różne zaburzenia metaboliczne.

Wykluczyć należy również to, że dolegliwości pacjenta są spowodowane stosowaniem narkotyków czy innych substancji psychoaktywnych.

Ostateczne rozpoznanie stawiane jest po przeprowadzeniu pełnego badania psychiatrycznego. Aby móc postawić diagnozę zaburzeń schizoafektywnych, pacjent nie może spełniać kryteriów rozpoznania ani samej schizofrenii, ani samych zaburzeń nastroju.

Warto również nadmienić, że wśród kryteriów rozpoznawania zaburzeń schizoafektywnych wspomniane jest to, że w trakcie trwania zaburzeń u pacjenta powinien występować co najmniej dwutygodniowy epizod samych objawów psychotycznych bez towarzyszących im zaburzeń nastroju.

Zaburzenia schizoafektywne: leczenie

Leczenie zaburzeń schizoafektywnych ma na celu poprawę jakości życia pacjentów i zapobieganie występowaniu u nich takich problemów, jak upośledzenie możliwości podejmowania aktywności zawodowej czy pogorszenie stosunków w rodzinie.

W terapii tych zaburzeń zastosowanie znajdują leki z trzech różnych grup – stosowane są tutaj np. leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki, głównie atypowe). Szczególnym neuroleptykiem jest paliperidon, który wśród wskazań do stosowania ma właśnie m.in. zaburzenia schizoafektywne (pacjentom mogą być jednak zalecane również inne leki przeciwpsychotyczne).

W leczeniu zaburzeń schizoafektywnych stosowane są też preparaty normotymiczne (np. karbamazepina czy sole litu) oraz środki przeciwdepresyjne.

Dokładna kombinacja zaleconych pacjentowi preparatów zależy od tego, które dolegliwości u niego dominują – pacjenci z typem dwubiegunowym otrzymują zwykle razem z neuroleptykami środki stabilizujące nastrój, z kolei u osób z dominującymi objawami depresyjnymi stosowane jest połączenie leków przeciwpsychotycznych z antydepresantami.

Inne oddziaływania wdrażane u osób z zaburzeniem schizoafektywnym obejmują psychoterapię i psychoedukację.

W przypadku tego zaburzenia hospitalizacja rzadko jest konieczna, leczenie szpitalne (zgodnie z polskim prawem) może być jednak wdrożone nawet wbrew woli pacjenta wtedy, kiedy zagraża on swojemu życiu lub gdy pacjent stwarza zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób.

W sytuacji, kiedy mimo stosowania powyżej wymienionych metod leczenia zaburzenia schizoafektywnego, nie udaje się uzyskać poprawy stanu pacjenta, zastosowana może zostać terapia elektrowstrząsowa.