Choroba afektywna dwubiegunowa (dwubiegunówka) - przyczyny, objawy, typy, leczenie

Choroba afektywna dwubiegunowa charakteryzuje się występowaniem u pacjentów epizodów zarówno obniżonego, jak i podwyższonego nastroju. Problem należy uznać za poważny, ponieważ obarczone nim osoby doświadczają utrudnień w zasadzie w każdym aspekcie życia. Jakie dolegliwości mogą wskazywać na chorobę afektywną dwubiegunową i jakie są możliwości leczenia tej jednostki?

Spis treści

1. Choroba afektywna dwubiegunowa - przyczyny
2. Choroba afektywna dwubiegunowa - objawy
3. Choroba afektywna dwubiegunowa - typy
4. Choroba afektywna dwubiegunowa - rozpoznawanie
5. Choroba afektywna dwubiegunowa - współwystępowanie
6. Choroba afektywna dwubiegunowa - leczenie
7. Choroba afektywna dwubiegunowa - leczenie szpitalne
8. Choroba afektywna dwubiegunowa - niechęć pacjentów do leczenia
9. Choroba afektywna dwubiegunowa - rokowania

Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD, określana również jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe, angielskie bipolar disorder) zaliczana jest do grupy zaburzeń afektywnych (zaburzeń nastroju). W przeszłości jednostkę określano innymi jeszcze mianami, takimi jak np. cyklofrenia czy psychoza maniakalno-depresja.

Obecnie ChAD stanowi jedno z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń psychicznych. Szacuje się, że choroba ta występuje u 1-3% ludzi na świecie. Mężczyźni i kobiety zapadają na nią z podobną częstością. Do zachorowania typowo dochodzi we wczesnej dorosłości, zazwyczaj przed 35. rokiem życia.

Choroba afektywna dwubiegunowa - przyczyny

W przeciwieństwie do innych zaburzeń psychicznych, etiopatogeneza choroby afektywnej dwubiegunowej jest stosunkowo dobrze poznana. W przypadku tej jednostki bardzo dużo uwagi kieruje się ku uwarunkowaniom genetycznym.

Czynniki genetyczne

Ryzyko wystąpienia tej jednostki chorobowej jest znacznie większe u osób mających członków rodziny, którzy zmagali się z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi.

Ciekawe informacje przynoszą również badania prowadzone wśród bliźniąt. Okazuje się, że wśród bliźniąt jednojajowych występowanie ChAD u obojga dzieci dotyczyć może nawet 40% przypadków (gdzie, dla porównania, u bliźniąt dwujajowych taka sytuacja bywa spotykana wśród 5% z nich).

Prace nad poszukiwaniem genów związanych z występowaniem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych cały czas trwają. Już teraz jednak wspomina się o pewnych nieprawidłowościach, które mogą być związane z tą jednostką.

Zwraca się uwagę m.in. na to, że u pacjentów z ChAD dochodzić może do zmniejszonej ekspresji enzymów odpowiadających za procesy naprawy DNA.

Czynniki środowiskowe

Podobnie jak w przypadku innych psychiatrycznych jednostek, tak i w przypadku ChAD wpływ na wystąpienie choroby, jak i na jej przebieg, mogą mieć rozmaite czynniki środowiskowe.

Wystąpienie pierwszego epizodu choroby afektywnej może wynikać z podatności niektórych osób na tego typu zaburzenia, np. ze względu na:

• obciążenia genetyczne,
• trudne zdarzenia życiowe, takie jak śmierć bliskiej osoby, utrata pracy czy doświadczanie przemocy.

Podobnie dziać się może u tych pacjentów, u których już wcześniej zdiagnozowano zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Okres remisji może zostać u nich przerwany właśnie przez doświadczenie przez nich jakichś trudnych przeżyć.

Choroba afektywna dwubiegunowa - objawy

Z chorobą afektywną dwubiegunową związane są objawy z trzech różnych grup – mowa o objawach depresyjnych, maniakalnych oraz hipomaniakalnych. Mogą one występować zarówno oddzielnie, jak i jednocześnie – wtedy rozpoznawany jest epizod mieszany.

Epizody depresyjne

Pacjenci z ChAD doświadczać mogą pełnoobjawowych epizodów depresyjnych. W ich przypadku występować mogą takie objawy, jak:

• obniżenie nastroju,
• anhedonia (utrata możliwości odczuwania szczęścia),
• brak motywacji do działania,
• spadek energii,
• odczuwanie zmęczenia,
• zaburzenia snu (zwykle w postaci nadmiernej senności),
• zaburzenia apetytu,
• czy zaburzenia koncentracji.

Spotykane bywają również spowolnienie myślenia, zaburzenia pamięci, a u niektórych osób nawet i znacznego stopnia zahamowanie psychoruchowe.

W przebiegu szczególnie nasilonych epizodów depresyjnych możliwe jest występowanie u chorych objawów psychotycznych. Zazwyczaj przybierają one postać depresyjnych urojeń, którymi mogą być urojenia winy czy urojenia nadchodzącej katastrofy.

Czasami pacjenci doświadczać mogą także omamów (np. słuchowych, gdzie głosy będą oskarżać pacjenta o różne nieprawdziwe rzeczy).

Poważnym zagrożeniem są myśli samobójcze, a nawet zamiary samobójcze. Pacjenci mogą widzieć świat w jednoznacznie czarnych barwach. Mogą mieć wrażenie, że nic dobrego nie spotka już ich w życiu i z tego powodu mogą oni ostatecznie próbować targnąć się na swoje życie.

Epizody maniakalne

Całkowitą odwrotnością epizodów depresyjnych są epizody maniakalne. W ich trakcie pacjent:

• ma podwyższony nastrój i przyspieszony tok myślenia,
• rozpiera go energia,
• przejawia on gadatliwość.

Podczas epizodu maniakalnego pacjenci mogą być ponadto drażliwi, ale i labilni - nierzadkie są sytuacje, gdzie nagle, ze stanu euforii wpadają oni w złość czy nawet agresję.

Pacjenci mają zmniejszoną potrzebę snu, są pełni energii i gotowi do działania. Dość często miewają wrażenie, że są zdolni do wszystkiego i że nic nie stanie im nie przeszkodzić w realizacji ich najbardziej śmiałych nawet planów.

Objawy te bywają jednak uciążliwe dla otoczenia chorego. Pacjent może stawać się wyższościowy. Może też oczekiwać, że inni będą działać zgodnie z jego wolą.

Z epizodami maniakalnymi związana jest również znaczna impulsywność. Nierzadkie są przypadkowe kontakty seksualne, jak i błyskawiczne podejmowanie bardzo ważnych, życiowych decyzji, takich jak np. zaciągnięcie dużego kredytu na inwestycję, o której pacjent pomyślał po raz pierwszy kilka chwil wcześniej.

Podobnie jak w przebiegu epizodu depresyjnego, tak i w przypadku epizodów maniakalnych możliwe jest występowanie objawów psychotycznych. Bywają nimi chociażby urojenia wielkościowe, które polegają na tym, że pacjent jest bezapelacyjnie przekonany o swojej wielkiej wartości.

Epizody hipomaniakalne

Epizod hipomaniakalny to tak naprawdę łagodniejsza wersja manii. W jego przebiegu pojawiają się podobne objawy do tych występujących w przebiegu epizodu maniakalnego.

Mają one jednak znacznie mniejsze nasilenie. Dodatkowo – w przeciwieństwie do manii – pacjenci raczej zachowują częściowy chociaż krytycyzm wobec swoich dolegliwości.

Epizody mieszane

W przebiegu ChAD możliwe są nie tylko jasne epizody depresyjne i maniakalne, ale i epizody mieszane, w których przypadku u jednego pacjenta występują jednocześnie objawy manii i depresji.

Pacjent może w jednym czasie zmagać się ze spowolnieniem psychoruchowym, a do tego odczuwać gonitwę myśli.

Możliwe jest jednocześnie występowanie zwiększonej aktywności wraz z obniżeniem nastroju i myślami samobójczymi. Dość często – zamiast wyraźnie podwyższonego lub obniżonego nastroju – w przebiegu epizodów mieszanych spotykana bywa u pacjentów wyraźna drażliwość.

Choroba afektywna dwubiegunowa - typy

Ze względu na przebiegu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego wyróżnia się dwa jego podstawowe typy. W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej typu 1 u pacjenta spotykane bywają epizody maniakalne oraz depresyjne. W typie 2 tej choroby dochodzi z kolei do występowania depresji oraz hipomanii.

W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej dochodzić może do występowania okresów, gdzie pacjent zmaga się różnymi dolegliwościami, jak i do okresów całkowicie nawet bezobjawowych (określanych jako remisja).

Nie sposób przewidzieć, jaka będzie kolejność poszczególnych epizodów, ani to, jak długo będą trwały.

Ze względu jednak na to, jak często u pacjenta pojawiają się objawy ChAD, wyszczególnia się postać choroby o szybkiej oraz o bardzo szybkiej zmianie faz.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe o szybkiej zmianie faz charakteryzuje występowanie nawrotów objawów więcej niż 4 razy w ciągu roku. Wtedy zaś, gdy nastrój pacjenta zmienia się diametralnie w ciągu kilku dni czy nawet wielokrotnie w ciągu dnia, rozpoznawana jest choroba dwubiegunowa o bardzo szybkiej zmianie faz.

Warto tutaj wspomnieć o swego rodzaju nowości, którą jest tzw. spektrum zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. O takim problemie mówi się w przypadku tych pacjentów, u których występują pewne przejawy ChAD, ale nie są one na tyle nasilone, aby możliwe było zdecydowane rozpoznanie u nich typowej postaci tej choroby.

Choroba afektywna dwubiegunowa - rozpoznawanie

Rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej zdecydowanie nie jest łatwe. Niejednokrotnie zdarza się, że pacjent otrzymuje właściwą diagnozę po upływie wielu lat od wystąpienia pierwszych objawów schorzenia.

Sytuacja jest raczej prosta wtedy, gdy u chorego wystąpi epizod maniakalny. Inaczej jednak dzieje się wtedy, gdy w początkowym okresie choroby dominują epizody depresyjne.

W takim przypadku, przez wiele nawet lat, pacjent leczony może być z rozpoznaniem zaburzeń depresyjnych nawracających czy dystymii. Nie jest to błąd – aby możliwe było rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej, konieczne jest stwierdzenie u pacjenta epizodu maniakalnego lub hipomaniakalnego.

Gdy pacjent trafi do gabinetu psychiatry, konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej. Przy podejrzeniu ChAD wykluczyć należy m.in.:

• zaburzenia schizoafektywne,
• schizofrenię,
• ADHD
• oraz zaburzenia osobowości.

Pod uwagę należy wziąć również pewne, inne niż zaburzenia psychiczne, problemy, które mogą prowadzić do wystąpienia u pacjenta objawów maniakalnych.

Jako przykłady można tutaj wymienić m.in.:

• guzy mózgu,
• nadczynność tarczycy
• czy zatrucia różnymi substancjami psychoaktywnymi.

Stosowanie niektórych leków, np. glikokortykosteroidów, może doprowadzać do pojawienia się objawów manii.

Choroba afektywna dwubiegunowa - współwystępowanie

Dokładna diagnostyka przy podejrzeniu choroby afektywnej dwubiegunowej jest niezbędna nie tylko ze względu na konieczność różnicowania jej z innymi jednostkami. Z chorobą afektywną mogą współistnieć również inne schorzenia, takie jak:

• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia odżywiania,
• nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Choroba afektywna dwubiegunowa - leczenie

W leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej wykorzystywana bywa przede wszystkim farmakoterapia. Obecnie stosowane są głównie dwie grupy leków:

• leki normotymiczne (stabilizatory nastroju),
• oraz nowoczesne leki przeciwpsychotyczne, cechujące się również działaniem stabilizującym nastrój.

Leki normotymiczne

Do leków normotymicznych, które znajdują wykorzystanie u pacjentów z ChAD, zaliczane są:

• sole litu,
• kwas walproinowy,
• karbamazepina,
• czy lamotrygina.

Leki przeciwpsychotyczne

Jako przykłady leków przeciwpsychotycznych, które bywają zalecane pacjentom z chorobą afektywną dwubiegunową, wymienić można natomiast m.in.:

• olanzapinę,
• kwetiapinę,
• i aripiprazol.

Skutki uboczne

Leczenie zazwyczaj jest długoterminowe, w związku z czym niezbędne jest zwracanie uwagi na ewentualne skutki uboczne farmakoterapii.

Są one różne w zależności od tego, jakie leki przyjmuje dany pacjent. Przykładowo, w przypadku soli litu możliwe jest występowanie zaburzeń czynności tarczycy i nerek.

Z kolei przewlekłe stosowanie olanzapiny może nieść ze sobą ryzyko zespołu metabolicznego.

Leki przeciwdepresyjne

W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej występować mogą epizody depresyjne. 

Leki depresyjne są stosowane w leczeniu choroby afektywnej, ale w ograniczonym zakresie. Wszystko dlatego, że przyjmowanie tego typu leków przez pacjentów z ChAD w monoterapii może przynosić odwrotny od zamierzonego skutek i indukować wystąpienie manii.

Leki przeciwdepresyjne bywają więc włączane osobom cierpiącym na zaburzenia afektywne dwubiegunowe, jednakże w ramach leczenia skojarzonego z lekiem normotymicznym czy przeciwpsychotycznym.

Psychoterapia

Sama farmakoterapia to jednak nie wszystko. Pacjentom z chorobą afektywną dwubiegunową zalecana jest również psychoterapia (szczególnie w okresach remisji).

Niezwykle istotna jest również psychoedukacja, którą objęty powinien być pacjent, jak i jego najbliżsi. Terminem tym określa się przekazywanie informacji dotyczących samej choroby, jej przebiegu, jak i metod leczenia.

Bardzo istotne jest również to, aby pacjent i jego bliscy zostali poinformowani o tym, jakie objawy sugerować mogą, że stan psychiczny pacjenta ulega pogorszeniu i stopniowo – po jakimś okresie remisji – ponownie pojawia się u niego depresja czy mania.

Jak zachować psychiczną równowagę? Sprawdź 

Zobacz galerię 7 zdjęć

Choroba afektywna dwubiegunowa - leczenie szpitalne

Pacjenci, których życiu nie zagraża, mogą być leczeni ambulatoryjnie. Jednak, gdy przejawiają oni tendencje samobójcze lub mają wyjątkowo nasiloną manię, konieczne może stawać się leczenie szpitalne.

Hospitalizacja psychiatryczna bywa wskazana również u tych pacjentów, u których leczenie farmakologiczne nie pozwoliło uzyskać wystarczających efektów. W takich sytuacjach wskazane może być zastosowanie terapii elektrowstrząsowej.

Choroba afektywna dwubiegunowa - niechęć pacjentów do leczenia

W przypadku zaburzeń psychicznych wielu pacjentów nie jest skłonnych do podjęcia leczenia. Pacjenci z chorobą afektywną dwubiegunową, szczególni ci, którzy doświadczają manii, dość często również niechętnie przyjmują zalecane przez psychiatrę leki.

Dziać się tak może ze względu na to, że wtedy, gdy pacjent przestaje doświadczać epizodów maniakalnych, szara codzienność może być dla niego zwyczajnie nieatrakcyjna. W takim przypadku może mu się wydawać, że rozwinął się u niego epizod depresyjny.

Z drugiej strony, biorąc pod uwagę to, jakie mogą być konsekwencje epizodu maniakalnego (np. zaciągnięcie zasadniczo niemożliwego do spłacenia kredytu), leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest oczywiście konieczne.

Kluczowa staje się tu psychoedukacja. Pacjent powinien zostać poinformowany, przed czy ma go chronić leczenie, jak wygląda stan prawidłowy i co sugeruje epizod depresyjny czy maniakalny.

Choroba afektywna dwubiegunowa - rokowania

Choroba afektywna dwubiegunowa u różnych pacjentów przebiegać może całkowicie odmiennie. Jedna osoba doświadcza zaledwie kilku objawowych epizodów w ciągu całego swojego życia, inni z kolei zmagają się z bardzo szybką zmianą faz.

Ogólnie, według statystyk, jeden chory w ciągu dziesięciu pierwszych lat od zachorowania doświadcza średnio czterech epizodów depresji, manii lub obu tych problemów.

Choroby afektywnej dwubiegunowej wyleczyć nie można, możliwe jest jednak – dzięki skutecznej farmakoterapii – utrzymywanie długoterminowo okresu remisji. Z tego właśnie powodu niektórzy pacjenci zażywają leki do końca swojego życia.

U osób z ChAD kluczowa jest rofilaktyka epizodów maniakalnych i depresyjnych. Według danych amerykańskich nawet 17% pacjentów cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową popełnia samobójstwo. Zazwyczaj dochodzi do tego w związku z brakiem leczenia zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.