Amnezja, czyli ciężkie zaburzenie pamięci. Przyczyny, leczenie i rodzaje amnezji

Amnezja prawdopodobnie jest najcięższym zaburzeniem pamięci. Wyróżnia się jej kilka rodzajów, takich jak amnezja wsteczna, następcza czy psychogenna. Amnezja z pewnością może utrudniać życie doświadczających jej pacjentów, jakie jednak są przyczyny niepamięci? Czy są dostępne jakieś metody leczenia amnezji?

Spis treści

1. Amnezja: rodzaje
2. Jakie są przyczyny amnezji?
3. Badania wykonywane u pacjentów z amnezją
4. Leczenie amnezji

Amnezja (niepamięć) zaliczana jest do jakościowych zaburzeń pamięci, czyli do tej grupy problemów pamięciowych, gdzie zmienia się ilość wspomnień funkcjonujących w pamięci danego człowieka. Amnezja może dotyczyć całej pamięci pacjenta – jej skutkiem może być to, że np. osoba 60-letnia, która wiele przeżyła, nie będzie pamiętała nic ze swojego życia, jak i niepamięć może dotyczyć wspomnień z zaledwie kilku miesięcy życia lub nawet wspomnień z tylko kilku dni.

Jak bardzo niepamięć może odbijać się na ludzkim życiu, prawdopodobnie nikogo przekonywać nie trzeba – wystarczy sobie pomyśleć o uczuciach, które towarzyszą nam w sytuacji, kiedy przez dłuższy czas nie możemy sobie przypomnieć, gdzie zostawiliśmy klucze czy jakieś ważne dokumenty. Amnezja typowo kojarzona jest jako problem, gdzie człowiek traci ze swojej głowy wspomnienia dotyczące jego przeszłości, zdecydowanie nie jest to jednak jedyna możliwa postać niepamięci.

Amnezja: rodzaje

Dwa główne rodzaje amnezji (zaliczane razem do grupy niepamięci o podłożu organicznym) to amnezja wsteczna oraz amnezja następcza.

Amnezja wsteczna

Amnezja wsteczna to najbardziej znana postać niepamięci – w jej przypadku pacjenci tracą pamięć dotyczącą zdarzeń, które zaszły w przeszłości. Wielkość ubytku pamięciowego bywa w tym przypadku wyjątkowo różnorodna – jedni pacjenci tracą pamięć dotyczącą wydarzeń z bezpośredniego okresu, w którym to wystąpiła przyczyna amnezji, inni z kolei ludzie mogą borykać się z niepamięcią zdarzeń ze zdecydowanie większego przedziału czasowego.

Amnezja następcza

Inną postacią niepamięci jest amnezja następcza. W jej przypadku pacjenci również doświadczają zaburzeń pamięci, jednakże dotyczą one okresu już po wystąpieniu czynnika, który stanowił przyczynę amnezji. Chorzy z amnezją następczą mogą doskonale pamiętać sytuacje, które wydarzyły się nawet kilkadziesiąt lat temu, a jednocześnie mogą oni nie być w stanie przyswoić do swojej pamięci zdarzeń, które zachodzą w danej chwili – pacjenci mogą nie być np. zdolni do powiedzenia, co zjedli parę chwil temu stwierdzenia, o czym niedawno rozmawiali ze swoimi bliskimi.

Warto jest od razu podkreślić, że rzeczywiście – amnezja wsteczna i następcza traktowane są jako odrębne postacie niepamięci, jednakże nie oznacza to, że u jednego pacjenta może występować w danym czasie tylko jedna postać amnezji. Możliwa jest bowiem sytuacja, gdzie chory będzie doświadczał zaburzeń pamięci odpowiadających obu rodzajom niepamięci.

Amnezja psychogenna

Odmienną i jednocześnie dość interesującą postacią niepamięci jest amnezja psychogenna, nazywana również amnezją dysocjacyjną. Ten rodzaj zaburzeń pamięci związany jest z zaburzeniami nerwicowymi i zalicza się do niego taki problem, jak fuga dysocjacyjna (stan, w którym człowiek porzuca swoje miejsce zamieszkania, pracę – słowem, całe swoje dotychczasowe życie – i przemieszcza się do nowego miejsca, gdzie zaczyna od początku, jednocześnie doświadczając niepamięci o swojej tożsamości z przeszłości).

Amnezja globalna

Kolejnym intrygującym rodzajem niepamięci jest przejściowa amnezja globalna. W przypadku tego rodzaju amnezji pacjenci doświadczają rozległych ubytków pamięciowych, gdzie niepamięć może dotyczyć nawet wydarzeń z kilkudziesięciu ostatnich lat. Dla przejściowej amnezji globalnej charakterystyczne jest jednak to, że po pewnym czasie – sięgającym kilku, kilkunastu godzin – zaburzenie samoistnie przemija. Przyczyny występowania tego typu niepamięci do dziś nie są znane, zdecydowanie bardziej poznane zostały za to przyczyny innych rodzajów amnezji.

Jakie są przyczyny amnezji?

Do niepamięci może doprowadzać tak naprawdę wiele rozmaitych procesów patologicznych. Jedną z najbardziej znanych przyczyn amnezji są różnorodne urazy głowy – rozpoznawane u pacjentów są wtedy zaburzenia pamięci w postaci amnezji pourazowej. Możliwość wystąpienia niepamięci dotyczy szczególnie tych pacjentów, u których w wyniku urazu dojdzie do uszkodzenia rejonów mózgowia szczególnie zaangażowanych w procesy pamięciowe, takich jak np. struktury układu limbicznego.

Przyczynami amnezji mogą być jednak nie tylko urazy, ale i uszkodzenia tkanki nerwowej powstające na zupełnie innym podłożu, takie jak te, które są związane z:

• zapaleniem mózgu;
• chorobami neurodegeneracyjnymi;
• udarem mózgu;
• toksycznym działaniem różnych substancji na ośrodkowy układ nerwowy (tak jak to ma miejsce np. w przypadku alkoholu);
• nowotworami ośrodkowego układu nerwowego;
• niedotlenieniem tkanki nerwowej (występującym np. w przebiegu zawału mięśnia sercowego).

Z amnezją można się spotkać również u pacjentów, którzy są poddawani różnym terapiom. Zdarza się bowiem występowanie niepamięci u tych osób, które stosują leki z grupy benzodiazepin, oprócz tego amnezja pojawiać się może również i u pacjentów, którzy są poddawani terapii elektrowstrząsowej.

Dotychczas omówione zostały przyczyny amnezji organicznej, pozostaje jeszcze do omówienia podłoże amnezji psychogennej. Niepamięć dysocjacyjna typowo spowodowana jest wyjątkowo ciężkimi zdarzeniami, z którymi psychika danego pacjenta nie jest w stanie sobie inaczej poradzić. Wystąpienie niepamięci w przypadku amnezji psychogennej ma za zadanie niejako "zablokować" umysłowi dostęp do wspomnień, które są związane z traumatycznymi dla człowieka wydarzeniami. Takowymi problemami mogą być np. zostanie ofiarą gwałtu, doświadczenie napadu rabunkowego czy też zostanie świadkiem morderstwa.

Leczenie amnezji

Amnezja może ustępować całkowicie samoistnie – u pacjenta po jakimś czasie wspomnienia mogą po prostu powracać. Ale właśnie – mogą, a nie muszą, a do tego po "jakimś czasie" – nie jest możliwe określenie, czy zaburzenia pamięci u chorego ustąpią po tygodniu, miesiącu czy też dopiero po kilku latach.

Z wymienionych wyżej względów u pacjentów z amnezją podejmowane mogą być różnorodne działania, dzięki którym możliwe byłoby poprawienie funkcjonowania ich pamięci. Leku na amnezję najzwyczajniej w świecie nie ma, możliwe jest jednak zaproponowanie pacjentom różnorodnych zajęć z terapeutami. Na stan pamięci osób z niepamięcią korzystnie wpływać mogą przede wszystkim różnorodne terapie zajęciowe, podczas których przeprowadzane są treningi pamięci. Podczas takich zajęć pacjenci uczeni są, w jaki sposób najłatwiej jest zapamiętywać różne informacje, a oprócz tego podejmowane są próby ułatwienia im przypomnienia sobie ich – utraconych na skutek niepamięci – wspomnień z przeszłości.

Osobom, których bliski cierpi na amnezję, zalecić można tymczasem jedno: cierpliwość. Oczywiste jest to, że kiedy bliska osoba – mąż, dziadek czy dziecko – nie pamięta najwspanialszych wspólnych chwil spędzonych z nami, to może to budzić przykrość czy zawód, jednakże nerwy, złość ani inne negatywne emocje nie pomogą w przywróceniu bliskiemu pamięci. Amnezja może po pewnym czasie ustąpić i tego właśnie należy cierpliwie wyczekiwać, jednocześnie wspierając, najbardziej jak możemy, pacjenta z niepamięcią – w końcu to właśnie on najbardziej odczuwa konsekwencje swojego braku pamięci.

Źródła:

1. A. Wingfield, A. Cronin-Golomb, Amnesia, ENCYCLOPEDIA OF LIFE SCIENCES & 2001, Nature Publishing Group, dostęp on-line: http://www.ufrgs.br/ppgneuro/artigos/amnesia_ELS2003.pdf2. Materiały Missouri University of Science and Technology, dostęp on-line: https://web.mst.edu/~rhall/neuroscience/06_complex_learning/amnesia.pdf