Elektrowstrząsy

Elektrowstrząsy – wbrew pozorom – nadal są wykorzystywane w lecznictwie psychiatrycznym. Terapia elektrowstrząsami to zagadnienie dość interesujące, bo dzięki niej leczone są również inne niż psychiatryczne schorzenia, a oprócz tego czasami elektrowstrząsy bywają bezpieczniejsze nawet od... leków psychotropowych. Jakie są wskazania do elektrowstrząsów i jaki wpływ na funkcjonowanie mózgu wywiera ta terapia?

Spis treści

1. Elektrowstrząsy: zasada działania
2. Elektrowstrząsy: wskazania do ich stosowania
3. Elektrowstrząsy: przebieg
4. Elektrowstrząsy: przeciwwskazania
5. Elektrowstrząsy: powikłania
6. Elektrowstrząsy: skuteczność

Elektrowstrząsy (terapię elektrowstrząsową) po raz pierwszy zastosowano w 1938 r. W latach 50.-70. ubiegłego wieku specjaliści od ochrony zdrowia psychicznego często korzystali z tej metody, później terapię elektrowstrząsową przeprowadzano coraz rzadziej. Wydawać by się mogło, że elektrowstrząsy dawno odeszły w zapomnienie – nic bardziej mylnego. Leczenie tego rodzaju nadal jest przeprowadzane w wielu krajach świata, w tym również i w Polsce.

Elektrowstrząsy: zasada działania

Dokładny mechanizm działania elektrowstrząsów do dziś nie jest jasny. Obecnie funkcjonuje pogląd, że efektów terapii elektrowstrząsowej jest co najmniej kilka. Wspomina się o tym, że może ona wpływać zarówno na poziomy neuroprzekaźników układu nerwowego (takich jak serotonina, dopamina czy noradrenalina), jak i na ilość receptorów dla tych cząsteczek w obrębie komórek nerwowych. Elektrowstrząsy mogą również wpływać na czynność układu podwzgórze-przysadka-nadnercza (uważanego za tzw. oś stresu), a także mogą one prowadzić do uwalniania różnych neuropeptydów i neuromodulatorów. Efektem terapii elektrowstrząsowej mogą być także zmiany metabolizmu komórek nerwowych (dotyczące np. zużycia przez nie glukozy), a także stymulacja krążenia krwi w obrębie mózgowia.

Elektrowstrząsy: wskazania do ich stosowania

Terapia elektrowstrząsowa raczej nie jest metodą pierwszego wyboru w przypadku schorzeń psychiatrycznych. Stosowana jest ona w ściśle określonych przypadkach – podstawowymi wskazaniami do elektrowstrząsów mogą być:

• ciężkie epizody depresyjne z nasilonymi tendencjami samobójczymi lub innymi problemami, które mogą doprowadzić do zagrożenia życia (np. odmowy przyjmowania pokarmów)
• depresja lekooporna
• długotrwałe epizody maniakalne lub psychotyczne o ciężkim przebiegu
• katatonia

Wyróżnia się jeszcze inne jednostki – nie tylko psychiatryczne – w których stosowana bywa terapia elektrowstrząsowa. Są nimi:

• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
• epizody znacznego pobudzenia u chorych z zaburzeniami otępiennymi
• choroba Parkinsona
• zespół Gilles'a de la Tourette'a
• dystonie
• dyskinezy
• padaczka

Wydawać się może, że leczenie elektrowstrząsami jest groźne, tymczasem okazuje się, że czasami terapia ta jest bezpieczniejsza od innych możliwości leczniczych. Przykładowo, czasami terapia elektrowstrząsowa jest korzystna u kobiet w ciąży – jest ona bezpieczna dla rozwijającego się płodu, z kolei podawane pacjentce leki mogłyby już doprowadzić do jakichś zaburzeń rozwoju dziecka. Podobnie bywa u osób starszych, u których czasami nie można stosować leków psychotropowych ze względu na ich zły stan zdrowia – w tej grupie pacjentów elektrowstrząsy również mogą być rozwiązaniem bezpieczniejszym od farmakoterapii.

Elektrowstrząsy: przebieg

Znane z przemysłu filmowego sceny, gdzie pacjent poddawany elektrowstrząsom doświadcza drgań całego ciała, są obce lekarzom przeprowadzającym elektrowstrząsy. Zabieg ten przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym, oprócz tego pacjentom podawane są środki zwiotczające mięśnie – efektem tego jest to, że osoba leczona elektrowstrząsami leży całkowicie spokojnie, a o wyładowaniach elektrycznych świadczą jedynie zapisy na aparaturze monitorującej.

Terapię elektrowstrząsową przeprowadza zespół medyczny, w którym pacjentem opiekują się psychiatra, anestezjolog oraz pielęgniarka. Poza wspomnianymi wyżej metodami, które mają zapewniać pacjentowi komfort podczas elektrowstrząsów, zastosowanie znajdują również specjalne ochraniacze, zabezpieczające chociażby przed przygryzieniem języka przez chorego. Leczenie odbywa się poprzez przyłożenie pacjentowi do głowy elektrod, a następnie generowaniu impulsów elektrycznych. Ich moc oraz ilość ustalana jest indywidualnie dla każdego pacjenta – parametry wyznaczane są poprzez ustalenie, jaki jest próg drgawkowy danego chorego.

W jednej serii leczenia elektrowstrząsami wykonuje się różną ilość zabiegów. Zazwyczaj pacjent poddawany jest kilku-kilkunastom zabiegom, przeprowadzane są one jednak z odstępami – zwykle terapię elektrowstrząsową przeprowadza się dwa do trzech razy w tygodniu.

Elektrowstrząsy: przeciwwskazania

Wspominano o tym, że elektrowstrząsy można stosować nawet u kobiet ciężarnych i u osób starszych. Nie jest to jednak tożsame z tym, że terapię elektrowstrząsową można wdrożyć u każdego pacjenta – wśród przeciwwskazań do elektrowstrząsów wymieniane są m.in.:

• niedawno przebyty udar mózgu lub zawał serca
• schorzenia kardiologiczne o ciężkim, nieunormowanym przebiegu (np. choroba wieńcowa czy niewydolność serca)
• nadmierne ciśnienie wewnątrzczaszkowe
• ostry napad jaskry
• choroby układu oddechowego o ciężkim przebiegu (np. niestabilna przewlekła obturacyjna choroba płuc czy zapalenie płuc)
• ciężkie zaburzenia metaboliczne (wynikające np. z cukrzycy czy niewydolności nerek)

Elektrowstrząsy: powikłania

Tak jak w przypadku dowolnego leczenia farmakologicznego czy operacyjnego, tak i w przypadku elektrowstrząsów pacjenci mogą doświadczać pewnych powikłań. Wymienia się wśród nich zarówno problemy dotyczące psychiki, jak i różne dolegliwości somatyczne. Do tych pierwszych zaliczane są m.in. dezorientacja czy zaburzenia pamięci (dotyczące przede wszystkim pamięci krótkoterminowej).Somatycznymi powikłaniami elektrowstrząsów bywają z kolei bóle mięśniowe, bóle głowy czy nudności i wymioty. U pacjentów spotykane są również dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego (takie jak przemijające przyspieszenie czynności serca czy przejściowy wzrost ciśnienia tętniczego krwi).

Elektrowstrząsy: skuteczność

O tym, dlaczego elektrowstrząsy nadal funkcjonują w świecie medycznym, przekonać może najprawdopodobniej efektywność tej metody leczenia chorób psychicznych. Skuteczność elektrowstrząsów bywa różna w zależności od tego, jakie schorzenie jest leczone z ich wykorzystaniem. Ogólne dane statystyczne wskazują jednak to, że terapia elektrowstrząsowa pozwala uzyskać pożądane efekty u od 7 do nawet 9 na 10 poddawanych jej chorych.