Inhibitory aromatazy w terapii hormonalnej nowotworów

2019-10-23 8:39

Inhibitory aromatazy to leki stosowane w terapii nowotworów piersi i jajników u kobiet. Ich działanie opiera się na blokowaniu wpływu hormonów które stymulują rozwój choroby. Co warto wiedzieć o tych lekach? Kiedy stosuje się inhibitory aromatazy?

Inhibitory aromatazy w terapii hormonalnej nowotworów — Autor: Getty Images

Spis treści

Inhibitory aromatazy są wykorzystywane w terapii uzupełniającej po chemioterapii, radioterapii lub operacji chirurgicznej. Preparaty o tym charakterze mogą również służyć do farmakologicznej profilaktyki raka piersi.

Jak działają inhibitory aromatazy?

Działanie inhibitorów aromatazy opiera się na blokowaniu syntezy estrogenów. Hormony te stymulują rozwój hormonozależnych nowotworów piersi i jajników. Poprzez zmniejszenie stężenia tych substancji hamuje się rozwój zmian chorobowych.

Aromataza jest enzymem odpowiedzialnym za przekształcanie androgenów, czyli hormonów determinujących cechy męskie. Dzięki tej przemianie powstają w organizmie estrogeny. Inhibitory aromatazy blokują ten proces. Ostatecznie zmniejsza to syntezę estrogenów, co prowadzi do efektu terapeutycznego.

Taka metoda leczenia nowotworów nazywana jest hormonoterapią.

Inhibitory aromatazy jako hormonoterapia nowotworów

Hormonoterapię można stosować na różnych stopniach zaawansowania choroby nowotworowej. Jest często wykorzystywana jako leczenie uzupełniające terapię innymi lekami. Stosuje się ją również jako leczenie przedoperacyjne, jak również metodę terapeutyczną w uogólnionej chorobie nowotworowej, czyli takiej w której pojawiły się przerzuty.

Celem hormonoterapii w leczeniu raka piersi jest zniwelowanie stymulującego wpływu estrogenów na komórki raka. Inhibitory aromatazy blokują syntezę tych hormonów w następujących rejonach ciała:

Mechanizm działania inhibitorów aromatazy

W niektórych rodzajach raka piersi występuje ekspresja receptorów estrogenowych. Dla takich nowotworów estrogeny są czynnikiem stymulującym do wzrostu. Ten rodzaj nowotworów to nowotwory hormonozależne.

Po menopauzie jajniki przestają produkować estrogeny, jednak wciąż powstają one w nadnerczach z androgenów przy udziale aromatazy. Dodatkowo obecność tego enzymu w obrębie gruczołu piersiowego przyczynia się do kontaktu zmiany nowotworowej z estrogenami. Aromataza może również występować w tkance tłuszczowej, mięśniach i wątrobie.

Inhibitory aromatazy przyłączają się do aromatazy, dezaktywując ją. Dzięki temu następuje blokada procesu przekształcania się androgenów w estrogeny. Stężenie tych hormonów w organizmie spada, a zmiany nowotworowe nie są stymulowane do wzrostu.

Inhibitory aromatazy przeważnie nie są stosowane w leczeniu raka piersi u kobiet przed menopauzą. Wynika to z faktu, że w okresie płodnym życia pacjentek obniżenie poziomu estrogenu aktywuje podwzgórze i oś przysadki w celu zwiększenia wydzielania gonadotropin. Prowadzi to z kolei do stymulacji jajników. Konsekwencją tego pobudzenia jest zwiększona produkcja androgenów.

Podwyższony poziom gonadotropin pobudza również syntezę aromatazy. Zwiększona synteza tego enzymu, przy jednoczesnym wysokim stężeniu androgenów podnosi poziom estrogenów. Mechanizm ten działa w sposób przeciwstawny do inhibitora aromatazy, co prowadzi do braku efektu terapeutycznego.

Podział inhibitorów aromatazy

Inhibitory aromatazy dzieli się na dwie podstawowe grupy:

steroidowe inhibitory aromatazy
niesteroidowe inhibitory aromatazy

Do steroidowych inhibitorów aromatazy należy eksemestan. Lek ten łączy się z miejscem aktywnym enzymu jakim jest aromataza. Blokuje w ten sposób nieodwracalnie jej aktywność. Lek jest stosowany u kobiet w przedmenopauzalnym i pomenopauzalnym leczeniu raka sutka.

Niesteroidowe inhibitory aromatazy wiążą się z enzymem w sposób odwracalny. Leki te hamują syntezę estrogenów aż w 90%. Cechuje je silne działanie terapeutyczne oraz swoistość wobec konkretnego enzymu. Oznacza to że nie zaburzają syntezy innych hormonów, co ogranicza działania niepożądane. Do tej grupy należą anastrozol i letrozol.

Leki z tej grupy są stosowane w:

u kobiet po menopauzie w leczeniu uzupełniającym wczesnego hormonozależnego raka piersi
u kobiet po menopauzie w przedłużonym leczeniu uzupełniającym hormonozależnego raka piersi po standardowym leczeniu trwającym 5 lat
u kobiet po menopauzie w leczeniu raka piersi wykazującego hormonozależność, u których chemioterapia nie jest odpowiednim schematem terapii, w sytuacji gdy natychmiastowa operacja nie jest konieczna
w leczenie zaawansowanego hormonozależnego raka piersi u kobiet po menopauzie,
u kobiet po menopauzie w leczeniu zaawansowanego hormonozależnego raka piersi, po wcześniejszej hormonoterapii, po której nastąpił nawrót lub progresja choroby

Schemat stosowania inhibitorów aromatazy

Inhibitory aromatazy zazwyczaj stosuje się w terapii łączonej z tamoksyfenem. Tego typu hormonoterapia trwa zazwyczaj 10 lat.

Tamoksyfen jest również lekiem o charakterze antyestrogenowym. Jego mechanizm działania jest jednak odmienny. Dzięki tej różnicy w sposobie działania, komórki nowotworowe które uzyskały oporność na tamoksyfen, nadal wykazują wrażliwość wobec inhibitorów aromatazy.

Najczęstsze schematy stosowania to:

5 lat tamoksyfen, a następnie 5 lat inhibitor aromatazy
5 lat inhibitor aromatazy, a następnie 5 lat tamoksyfen
2-3 lata tamoksyfen, a następnie 5 lat inhibitor aromatazy
5 lat inhibitor aromatazy

Toksyczność inhibitorów aromatazy

Inhibitory aromatazy są preparatami o niskiej toksyczności w porównaniu z innymi lekami przeciwnowotworowymi. Można je stosować bezpiecznie przez wiele lat leczenia.

Specyficzne dla terapii inhibitorami aromatazy są działania niepożądane dotyczące układu ruchu. U 20-50% leczonych kobiet występują bóle kostno-stawowe. Ze względu na zablokowanie produkcji estrogenów przez tą grupę leków, dochodzi to zmniejszenia gęstości kości wskutek odwapnienia. W efekcie rośnie ryzyko złamań.

Stosowanie leków z tej grupy może również wywoływać:

powikłania zakrzepowo-zatorowe
epizody niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego
uderzenia gorąca
krwawienia z dróg rodnych

Należy jednak zaznaczyć że te działania niepożądane po podaniu inhibitorów aromatazy zdarzają się zdecydowanie rzadziej niż po podaniu tamoksyfenu.

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

mgr farmacji Sara Janowska