Białaczka włochatokomórkowa: przyczyny, objawy, leczenie

Białaczka włochatokomórkowa (hairy cell leukemia - HCL) to rzadka odmiana przewlekłej białaczki limfocytowej. Nie ma leku powodującego wyleczenie z białaczki włochatokomórkowej, ale stosowane obecnie metody leczenia mogą doprowadzić do remisji trwającej całe lata. Jakie są przyczyny i objawy białaczki włochatokomórkowej? Jak przebiega jej leczenie i jakie są rokowania?

Spis treści

1. Białaczka włochatokomórkowa: przyczyny
2. Białaczka włochatokomórkowa: objawy
3. Białaczka włochatokomórkowa: rozpoznanie
4. Białaczka włochatokomórkowa: leczenie

Białaczka włochatokomórkowa (hairy cell leukemia – HCL) to rzadka choroba będąca raczej "łagodnym" rozrostem nowotworowym komórek linii B układu chłonnego. Stanowi 2 procent wszystkich białaczek i 8 procent przewlekłych chorób limfoproliferacyjnych.

Białaczka włochatokomórkowa swą nazwę zawdzięcza komórkom występującym we krwi obwodowej.

Są to duże komórki limfoidalne z owalnym lub nerkowatym, rzadziej okrągłym jądrem, z jednym lub kilkoma jąderkami oraz urzęsioną, postrzępioną cytoplazmą, która nadaje im charakterystyczny "włochaty" wygląd.

Na podstawie obserwacji mikroskopowej amerykańscy badacze, Robert Schrek i William J. Donnelly, w 1966 roku zaproponowali oznaczenie tego podtypu białaczki terminem "włochatokomórkowa" (ang. hairy cell).

W białaczce włochatokomórkowej właśnie te "włochate komóki" (nowotworowe limfocyty B) gromadzą się w śledzionie i szpiku kostnym, zakłócając wytwarzanie normalnych białych ciałek krwi, czerwonych krwinek i płytek krwi.

Białaczka włochatokomórkowa: przyczyny

Jak w przypadku większości białaczek i chłoniaków etiologia tej choroby jest nieznana. Jak dotąd nie wykryto czynników genetycznych ani środowiskowych odpowiedzialnych za jej występowanie i rozwój.

23 stycznia 2003 roku amerykański Institute of Medicine (IOM) wydał raport pod tytułem "Veterans and Agent Orange", który wykazał, iż jest "wystarczająco udokumentowany związek" pomiędzy ekspozycją na herbicydy i późniejszym rozwojem przewlekłych białaczek limfatycznych typu-B (w tym HCL) i ogólnie chłoniaków.

Podstawą do badań w tym kierunku była zła kondycja zdrowotna wielu weteranów służących niegdyś w Wietnamie, którzy mieli wówczas kontakt z herbicydami.

Wymienia się następujące czynniki mogące zwiększyć prawdopodobieństwo rozwinięcia się przewlekłej białaczki limfatycznej (CLL), w tym białaczki włochatokomórkowej (HCL):

• wiek: średni lub starszy (zwiększone prawdopodobieństwo występowania szczególnie w starszym wieku
• płeć: mężczyzna chorują czterokrotnie częściej
• rasa: biała
• przewlekła białaczka limfatyczna lub rak układu limfatycznego obserwowane w historii rodzinnej
• osoby mające krewnych, którymi są Żydzi wschodnioeuropejscy

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić włóknienie szpiku i inne chłoniaki o małej złośliwości!

Białaczka włochatokomórkowa: objawy

• u 85-90 procent chorych występuje splenomegalia czyli powiększenie śledzony, przy czym u 25 procent z nich osiąga ona bardzo duży rozmiar – nawet 7,5 kg!
• dyskomfort brzuszny z uczuciem nadmiernej pełności i pobolewaniami w lewym podżebrzu wynikające ze znacznej splenomegalii
• ubogokomórkowy i zwłókniały szpik
• skłonność do krwawień u około 25 procent chorych spowodowana małopłytkowością
• łatwe męczenie się
• chudnięcie
• zawroty głowy
• zazwyczaj brak towarzyszącej limfadenopatii - powiększenia węzłów chłonnych
• nawracające infekcje związane z neutropenią (stan hematologiczny polegający na obniżeniu liczby granulocytów obojętnochłonnych) u 30 procent, u części infekcje spowodowane mikroorganizmami atypowymi
• hepatomegalia (powiększenie wątroby) u 30-40 procent chorych

Białaczka włochatokomórkowa: rozpoznanie

• morfologia krwi obwodowej z rozmazem ręcznym:

pogłębiająca się niedokrwistość hipochromiczna z anizocytozą i poikilocytozą – hemoglobina < 5,27 mmol/l, mierna lub średniego stopnia pancytopenia, neutropenia i monocytopenia, występowanie komórek "włochatych"

• badania cytochemiczne:

w 95% przypadków dodatnia reakcja kwaśnej fosfatazy opornej na winian

• immunofenotypizacja:

typowo: CD11c, CD25, CD103 i HC2 dodatnie, co różnicuje HCL i inne przewlekłe choroby limfoproliferacyjne, punkcja aspiracyjna szpiku jest często niemożliwa - "sucha biopsja" z powodu zwiększonego włóknienia

• trepanobiopsja:

ujawnia ogniskowe lub rozlane nacieki HCL, gdzie komórki mają charakterystyczne „halo” cytoplazmatyczne. Rozpoznanie potwierdza badanie immunocytochemiczne z anty-CD20/DBA-44 i anty- TRAP

• CT (tomografia komputerowa) brzucha wykrywa powiększenie węzłów chłonnych (15-20 procent chorych)

Białaczka włochatokomórkowa: leczenie

Choroba postępuje bardzo powoli, a czasami wcale. Z tego powodu u części chorych, często starszych, z minimalną splenomegalią i cytopenią lub bez tych objawów przebieg może być jedynie obserwowany.

U większości chorych w pewnym momencie zachodzi jednak potrzeba włączenia leczenia. Konieczne jest wdrożenie leczenia gdy stężenie hemoglobiny jest mniejsze niż 6,21 mmol/l, występuje neutropenia poniżej 1,0 x 109/l, małopłytkowość poniżej 100 x 109/l, znaczna splenomegalia, nawrotowe infekcje, zaawansowanie poza węzłami, powikłania autoimmunologiczne, ciężka białaczka lub choroba postępująca. Co ciekawe, wczesne rozpoczęcie terapii nie zwiększa znacząco szans pacjenta na wydłużenie okresu remisji. Należy pamiętać, że nie ma leku powodującego wyleczenie z białaczki włochatokomórkowej, ale stosowane obecnie metody leczenia mogą doprowadzić do remisji trwającej całe lata. • Postępowanie wspomagające: ważne szczególnie we wczesnych stadiach leczenia, gdy nasila się cytopenia, polega na niezwłocznym leczeniu infekcji. Należy szczególnie zwrócić uwagę na zwiększone ryzyko atypowych infekcji grzybiczych.

• Splenektomia (usunięcie śledziony) jest wskazana przy znacznej splenomegalii i korzystna w leczeniu ciężkich pancytopenii u chorych z minimalnym naciekiem szpiku. Przez 6 miesięcy po splenektomii należy unikać leczenia farmakologicznego.

• Analogi puryn są ogólnie przyjęte w terapii pierwszego rzutu. Wymaga profilaktyki zakażeń P.carini i naświetlania preparatów krwi.

• Deoksykomfomicyna podawana w dawce uderzeniowej (bolus) co 1-2 tygodnie do uzyskania maksymalnej odpowiedzi plus dwa cykle. Przed rozpoczęciem należy sprawdzić klirens kreatyniny. U 75 procent następuje całkowita remisja.

• Wlew Kladrybiny przez 7 dni daje porównywlną szansę remisji, jednak jej trwałość może być mniejsza.

• INF-alfa.

• G-CSF użyteczny u pacjentów z głęboką neutropenią Należy monitorować leczenie za pomocą trepanobiopsji z barwieniem na CD20/BDA-44 i TRAP.