Spastyczność po UDARZE MÓZGU

Spastyczność poudarowa to bolesne następstwo udaru mózgu, jakiego każdego roku w Polsce doznaje ok. 75 tys. osób. Udar jest trzecią przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych i pierwszym powodem niepełnosprawności u dorosłych po 60. roku życia.

Spis treści

1. Czym jest spastyczność po udarze mózgu?
2. Udar mózgu to choroba ludzi starszych
3. Spastyczność - metody leczenia
4. Leczenie spastyczności z zastosowaniem toksyny botulinowej

Spastyczność po udarze u dorosłych pojawia się, gdy mięśnie nie odpowiadają na wysyłane przez mózg sygnały dotyczące rozluźnienia mięśni. Następuje trwały, bolesny skurcz mięśnia, co uniemożliwia ruch i zwykłą, codzienną aktywność, jak np. ubieranie się, mycie itp. Charakterystyczne dla pacjentów ze spastycznością są: zaciśnięta pięść, wygięty nadgarstek, wykręcony łokieć lub ramię przyciśnięte do piersi.

Czym jest spastyczność po udarze mózgu?

Spastyczność to stan wzmożonego napięcia mięśniowego, co przyczynia się do: utrudnienia rehabilitacji, bólu, utrudnienia higieny i samoobsługi, wycofania się z życia towarzyskiego i społecznego, gorszej samooceny, pogorszenia nastroju i jakości życia.

Co piąty pacjent po udarze cierpi z powodu spastyczności.

Po 3 miesiącach od udaru spastyczność rozwija się u około 20 proc. pacjentów. Nieleczona spastyczność prowadzi do: trwałych przykurczów, deformacji stawowych, odleżyn, zakrzepicy żylnej, infekcji, zaburzeń równowagi w czasie chodzenia, złamań kończyn.

Pacjenci poudarowi najczęściej cierpią z powodu spastyczności kończyny górnej. Ręka objęta spastycznością, czyli nadmiernym napięciem mięśniowym, nie reaguje na polecenia mózgu tak jak dotychczas. Przykurczone mięśnie uniemożliwiają pełen zakres ruchów i czasem powodują ból. Prozaiczne dotąd czynności, jak chwytanie i puszczanie przedmiotów, stają się niemal niewykonalne, co bardzo zmienia życie osób chorych.

Jak rozpoznać objawy spastyczności ręki? - „Spastyczność, która jest konsekwencją udaru mózgu, u większości chorych rozwija się 3 miesiące od zachorowania, należy jednak pamiętać, że może pojawić się wcześniej. Szybkie rozpoznanie objawów spastyczności kończyny górnej jest drogą do przywrócenia jej sprawności - mówi prof. dr hab. n. med. Jarosław Sławek, Kierownik Zakładu Pielęgniarstwa Neurologiczno-Psychiatrycznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. – „Ręka dotknięta spastycznością u osób po udarze mózgu charakteryzuje się nienaturalnym ułożeniem kończyny w czasie odpoczynku i w trakcie prób ruchu. Osoby zmagające się ze spastycznością poudarową mają także problem z chwytaniem i wypuszczaniem przedmiotów.

- „Objawy spastyczności, mimo że możliwe do rozpoznania, są niestety często niezauważane. W efekcie leczenie, które mogłoby przywrócić sprawność ręki, jest podejmowanie za późno. Kampania „Otwórz dłoń po udarze”, powstała, aby edukować oraz informować chorych oraz ich bliskich o objawach spastyczności i możliwych formach leczenie” – podkreśla Adam Siger z Fundacji Udaru Mózgu.

- „Osoby po udarze najczęściej zmagają się ze spastycznością w obrębie nadgarstka i łokcia. W dotychczas opublikowanych badaniach epidemiologicznych spastyczność poudarowa występuje o ok. 10% częściej w kończynie górnej w porównaniu z kończyną dolną. W przypadku udaru mózgu dochodzi do uszkodzenia na „wysokim” poziomie półkul mózgu i pnia mózgu, co sprzyja zaburzeniom kontroli ruchów kończynami górnymi. – wyjaśnia lek. med. Michał Schinwelski z Oddziału Neurologii Szpitala Specjalistycznego Św. Wojciecha w Gdańsku.

Udar mózgu to choroba ludzi starszych

Zachorowalność na udar mózgu wzrasta wraz z wiekiem, na przykład: u osób w wieku pomiędzy 45. a 55. rokiem życia ryzyko udaru wynosi 1 na 1000 na rok. W wieku pomiędzy 65. a 75. - 1 na 100, a po 85. roku życia 1 na 30. O udarze mówimy, kiedy komórki mózgu umierają na skutek niedostarczenia odpowiedniej ilości krwi. Kiedy przepływ krwi w mózgu jest zaburzony lub przerwany, komórki mózgowe nie otrzymują niezbędnych do życia składników odżywczych, tlenu i glukozy. Przepływ krwi może zostać przerwany z dwóch powodów: zablokowania tętnicy szyjnej lub tętnicy w mózgu i pęknięcia naczynia krwionośnego, które zaczyna krwawić do mózgu.

Spastyczność - metody leczenia

1) Podawanie leków, mających na celu zmniejszenie objawów spastyczności

2)  Leczenie chirurgiczne (przecięcie ścięgien, przecięci korzeni grzbietowych lub elektrostymulacja - na poziomie rdzenia, móżdżku i mózgu)

3) Rehabilitacja - kinezyterapia, fizjoterapia, terapia zajęciowa. Rehabilitacja po udarze jest bardzo ważna. Istotnie zmniejsza ryzyko występowania powikłań po udarze, takich jak, np. odleżyny. Zwiększa też szanse na odzyskanie sprawności przez chorego.

Leczenie spastyczności z zastosowaniem toksyny botulinowej

W spastyczności leki można podawać pacjentom kilkoma drogami - doustnie, dokanałowo i domięśniowo. W tym ostatnim przypadku można podać alkohol, fenol lub toksynę botulinową typu A, powszechnie stosowaną w neurologii na całym świecie już od 20 lat, a w spastyczności kończyny górnej od 10 lat.

Zastosowanie toksyny botulinowej typu A polega na celowanym ostrzykiwaniu uszkodzonego mięśnia kończyny górnej w celu zahamowania uwalniania się acetylocholiny, co jest niezbędne by doszło do rozluźnienia mięśnia. Udowodniono, że powtarzanie takiej terapii powoduje znaczną poprawę stanu zdrowia pacjentów cierpiących na miejscową spastyczność.- Zastosowanie toksyny botulinowej u pacjentów cierpiących z powodu spastyczności poudarowej pozwala nieporównywalnie z innymi metodami, precyzyjnie „rozluźnić” wybrane, dotknięte przykurczem grupy nadaktywnych mięśni, bez wpływu na mięśnie nie dotknięte spastycznością. Podobny efekt nie jest możliwy do uzyskania w przypadku terapii doustnymi lekami antyspastycznymi – mówi prof. dr hab. med. Andrzej Friedman z Kliniki Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

- Ważne, by pacjenci otrzymali terapię botulinową w jak najkrótszym czasie od pojawienia się spastyczności i początku choroby. Warunkiem niezbędnym leczenia jest jednoczesne włączenie rehabilitacji, zmierzające do usamodzielnienia pacjenta – mówi dr hab. n. med., prof. nadzw. Jarosław Sławek z Wydziału Nauk o Zdrowiu Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Oddziału Neurologii Szpitala św. Wojciecha w Gdańsku.

W skali makro koszt terapii pacjentów ze spastycznością nie jest wysoki. Jednak z punktu widzenia starszej osoby na rencie czy emeryturze, często staje się kosztem nie do podźwignięcia. Średni roczny koszt leczenia pacjenta wynosi według rekomendacji AOTM 1700- 1800 PLN, problem dotyczy ok. 2000 pacjentów rocznie, co oznacza wydatek ok. 3,6 mln PLN z budżetu państwa.

W tekście wykorzystano materiały Fundacji Udaru Mózgu.

Monika Majewska