Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie zatok to nie tylko katar i ból głowy. Zwykły katar mija po kilku dniach. Jeśli utrzymuje się dłużej, ciągle powraca albo pojawia się ból głowy, prawdopodobnie problem leży w zatokach. Jeśli szybko podejmiesz leczenie, możesz uchronić się przed przewlekłym, nawracającym zapaleniem zatok. Jakie są przyczyny zapalenia zatok?

Spis treści

1. Objawy zapalenia zatok
2. Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny
3. Leczenie zapalenia zatok
4. Zobacz jak wyglądają zatoki
5. Leczenie zapalenia zatok: operacja
6. Domowe sposoby na zapalenie zatok
7. Endoskopowe płukanie zatok i Hydrodebrider
8. Porady ekspertów

Zapalenie zatok często pojawia się po banalnym przeziębieniu. Pierwsze objawy zapalenia zatok mogą nie zwrócić twojej uwagi, bo przecież po chorobie został ci tylko katar. Ale potem zaczyna pobolewać głowa, szczególnie w okolicy czoła i nasady nosa. Typowe jest także to, że dolegliwość nasila się w godzinach porannych lub przy pochylaniu. 

Leczenie zapalenia zatok jest trudne, choć nie zawsze wymaga pomocy specjalisty. Ale pod warunkiem, że zaczniesz działać natychmiast. Warto to zrobić, bo nieleczone zapalenie zatok to już znacznie poważniejszy problem.

Objawy zapalenia zatok

Zatok przynosowych jest kilka. Zapalenie obejmuje najczęściej zatoki czołowe, szczękowe i sitowe. A od tego, gdzie się ono rozwija, zależą dolegliwości.

Ból w okolicy czoła wskazuje na zapalenie zatok czołowych.

Infekcja zatok szczękowych powoduje często ból górnej szczęki, zębów oraz bolesność uciskową policzków.

Obrzęk powiek i okolic oczu to znak, że chorują zatoki sitowe. Ich zapalenie może też powodować zatkanie nosa, bolesność uciskową boków nosa oraz utratę powonienia.

• bóle zatok nasilają się nad ranem i rano oraz przy pochylaniu głowy
• bardzo częstym objawem zapalenia zatok jest wydzielina z nosa - wodnista i przezroczysta, jeśli przyczyną zapalenia są wirusy, lub gęsta i ropna, gdy zakażenie wywołane jest przez bakterie

Czasem występują także dolegliwości ogólne, np.:

• gorączka
• złe samopoczucie
• uczucie rozbicia
• brak apetytu

Spływająca po tylnej ścianie gardła wydzielina z zatok może powodować przewlekły kaszel i chrząkanie.

Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny

Zapalenie zatok najczęściej spowodowane jest zakażeniem wirusowym, czasem bakteryjnym, rzadko grzybiczym. Sprzyjają mu nawracające i niedoleczone infekcje górnych dróg oddechowych oraz... próchnica zębów. Problemy z zatokami dotykają znacznie częściej alergików i chorych na astmę lub alergiczny nieżyt nosa, osób mających jakieś nieprawidłowości anatomiczne, np. skrzywienie przegrody nosa, przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego.

Lekarze szacują, że co trzeci Polak przynajmniej raz przeszedł ostre zapalenie zatok, a co piąty cierpi z powodu infekcji przewlekłej, czyli takiej, której objawy utrzymują się ponad 3 miesiące.

Zatoki przynosowe to jamy powietrzne w obrębie czaszki, połączone naturalnymi ujściami z jamą nosa po to, by powietrze i śluz mogły się przemieszczać. Spełniają ważne funkcje: są rodzajem amortyzatorów chroniących delikatne struktury mózgu przed urazami, modulują głos, nawilżają wdychane przez nos powietrze.

Jeżeli w tkance wyściełającej zatoki zacznie toczyć się proces zapalny, wytwarza się wydzielina, która zatyka ujścia zatok. Powietrze nie może się wydostać i naciska na ściany zatok. To z tego powodu odczuwamy ból różnych okolic twarzy lub głowy.

Leczenie zapalenia zatok

Jeśli choroba dopiero się zaczęła, możesz próbować wyleczyć ją domowymi zabiegami. Zadbaj o to, by zatoki mogły się oczyścić. Pomogą w tym inhalacje i rozgrzewające okłady.

Można tez sięgnąć po leki OTC (dostępne bez recepty) o działaniu mukolitycznym i przeciwzapalnym, ale należy przy tym pamiętać, by stosować je zgodnie z ulotką, a gdy ich stosowanie nie przynosi oczekiwanych efektów, zgłosić się do lekarza, który zdecyduje o dalszym sposobie leczenia.

W typowych przypadkach lekarz tylko na podstawie badania i rozmowy z pacjentem podejmuje właściwe leczenie. W razie nawracających lub długo utrzymujących się objawów zwykle konieczne są dodatkowe badania.

Jeśli antybiotyki są nieskuteczne, lekarz może zlecić badania mikrobiologiczne (posiew), czyli hodowlę bakterii znajdujących się w wydzielinie pobieranej z nosa lub z zatok podczas ich punkcji (nakłucia). Na tej podstawie dobiera się lek niszczący te właśnie drobnoustroje.

Zatoki trzeba wyleczyć, bo nieleczone zapalenie może prowadzić do powikłań takich jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy ropień mózgu.

Zobacz jak wyglądają zatoki

W trudnych do zdiagnozowania przypadkach coraz częściej wykonuje się endoskopię nosa i zatok. Lekarz wprowadza głęboko do nosa cienki wziernik, który umożliwia ocenę niedostępnych w czasie normalnego badania laryngologicznego miejsc, np. ujść zatok, głębszej części przegrody nosowej czy ujścia kanalików łzowych.

Obecnie coraz rzadziej wykonuje się zdjęcie rentgenowskie zatok, bo niezbyt dokładnie pokazuje ono nieprawidłowości. Znacznie doskonalsza jest tomografia komputerowa. Badanie powinno być wykonane w okresie tzw. zdrowia, czyli co najmniej 6 tygodni po zakończeniu ostrej infekcji.

Tomografia zatok wykrywa zmiany zapalne w śluzówce oraz strukturze kostnej zatok, pozwala ocenić, czy stan zapalny nie rozszerza się na okolice sąsiadujące z zatokami (podstawę czaszki, oczodoły, mózg).

Jeśli podejrzewa się tło alergiczne zapalenia zatok, wskazane jest wykonanie badań potwierdzających alergię, np. testów skórnych.

Zobacz galerię 5 zdjęć

Leczenie zapalenia zatok: operacja

Niekiedy jedynym sposobem uwolnienia się od przewlekłych i nawracających zapaleń zatok jest przeprowadzenie zabiegu. Oto najczęściej wykonywane:

• Funkcjonalna endoskopowa operacja zatok (FEOZ). To obecnie najnowocześniejsza i najbardziej skuteczna operacja zatok. Dzięki zastosowaniu endoskopu i bardzo precyzyjnych instrumentów mikrochirurgicznych możliwe jest dokładne usunięcie zmian chorobowych i poszerzenie naturalnych ujść zatok.
• Septoplastyka, czyli korekcja przegrody nosa. Operację przeprowadza się wtedy, gdy lekarz stwierdzi skrzywienie przegrody nosa (wrodzone lub w wyniku urazu). Niewielkie skrzywienie zwykle nie upośledza drożności nosa czy zatok, ale gdy dołączy się obrzęk błony śluzowej nosa wywołany infekcją lub procesem alergicznym, może to utrudniać oddychanie przez nos i blokować ujścia zatok przynosowych. Wtedy wskazana jest septoplastyka.
• Polipektomia. Zabieg polega na usunięciu polipów nosa i zatok. Polipy to patologiczne narośla błony śluzowej. Wypełniają one jamy nosowe oraz zatoki, blokując ich ujście i drożność. Operacja najczęściej wykonywana jest przez otwory nosowe, ale czasem trzeba też nakłuć lub naciąć skórę nad zatoką.

Domowe sposoby na zapalenie zatok

• Sól lub gorczyca w woreczkach – do woreczków uszytych z gęsto utkanego płótna nasyp soli kuchennej. Podgrzej je (np. na patelni lub w piekarniku) i przyłóż do policzków i czoła. Sól nie może być za gorąca, by nie poparzyła skóry. Woreczki możesz też napełnić gorczycą. Jej przyjemny zapach przyśpiesza udrożnienie dróg oddechowych. W zależności od potrzeb okłady powtarzaj nawet kilka razy dziennie. Gdy śluz zacznie spływać, delikatnie oczyść nos – dmuchaj, zatykając jedną dziurkę.

• Inhalacje – świetne efekty przynoszą inhalacje pary wodnej z dodatkiem odrobiny soli oraz ewentualnie ziół, np. rumianku. Możesz też dodać kilka kropli olejku kamforowego. Pochyl się nad miseczką (nakryj głowę cienkim ręcznikiem lub płótnem) i wdychaj opary. Po 5 minutach inhalacji zdejmij ręcznik z głowy i staraj się delikatnie wydmuchać nos. Gdy idzie to opornie, znów schowaj głowę pod ręcznik. Inhalacje powinno się stosować 3 razy dziennie po około 10 minut. Wskazane są także ciepłe kąpiele lub przebywanie w saunie.

Czytaj: Płukanie zatok w domu - jak płukać zatoki w domu?

Endoskopowe płukanie zatok i Hydrodebrider

Endoskopowe płukanie zatok jest od dawna stosowane jako terapia wspomagająca leczenie, ale dopiero nowe technologie (np. Hydrodebrider) umożliwiają bardzo dokładne oczyszczenie zatok w czasie zabiegów operacyjnych.

Z dotychczasowych amerykańskich badań wynika, że metoda ta może ograniczyć występowanie biofilmów bakteryjnych w zatokach o 99 proc., a jednocześnie jest bezpieczna dla pacjenta.

Takie urządzenie ma dwa rodzaje końcówek – jedna do zatok szczękowych, sitowych i klinowych (umożliwia płukanie obrotowe o zasięgu 270 stopni), druga do zatok czołowych (obrót o zasięgu 80 stopni).

Płukanie odbywa się z użyciem roztworu soli fizjologicznej, który wyrzucany jest w postaci spreju pod ciśnieniem 5 ml na sekundę i jednocześnie odsysany. Taka konstrukcja sprawia, że Hydrodebrider może usunąć zmiany zapalne z wszelkich zachyłków zatok, nawet tak trudno dostępnych jak przyśrodkowa ściana i dno zatok szczękowych.

Czytaj: Guz Potta powstaje w wyniku bakteryjnego zapalenia zatok

Porady ekspertów

• Zapalenie zatok od zęba?

Jakiś czas temu pobolewała mnie górna trójka. Ból ustąpił, ale w okolicach korzenia zęba zaczęłam wyczuwać małą kulkę, która po naciśnięciu bolała i promieniowała. Po jakimś czasie ona prawie zanikła, ale ból po naciśnięciu pozostał.

Miesiąc temu lekarz stwierdził u mnie zapalenie zatok. Wydzielina spływa mi po tylnej ścianie gardła tylko z tej strony co ta pobolewająca wcześniej górna trójka, podrażniając je. Żadne leki nie pomagają. Teraz kończę kurację antybiotykiem, który też prawie w ogóle nie pomógł.

Dodam też, że nie mam innych objawów towarzyszących zapaleniu zatok, takich jak: ból głowy przy schylaniu, brak powonienia, zatkany nos czy gorączka. Czy to możliwe, że to jest zapalenie zatoki przynosowej spowodowane prze ten ząb? Bo 1 i 2 mam wyleczone kanałowo rok temu i nic się nie działo, a ta trójka jest żywa, ale nie widać żadnej zmiany na powierzchni.

Odpowiada prof. dr hab. med. Antoni Krzeski

Profesor dr hab. med. Antoni Krzeski jest kierownikiem Kliniki Otorynolaryngologii Wydziału Lekarsko-Dentystycznego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, która mieści się w Szpitalu Czerniakowskim.

Aniu miła, w medycynie wszystko jest możliwe, a zęby bezpośrednio przylegają do zatok. Istnieje więc możliwość, że stan zapalny dotyczący zębów rozszerzył się na zatoki. Ale czy tak jest można będzie powiedzieć dopiero po zbadaniu pacjenta i obejrzeniu tomografii zatok. Proszę zaufać swojemu dentyście lub poszukać takiego, do którego będzie Pani miała zaufanie. Pozdrawiam, Prof. A. Krzeski

miesięcznik "Zdrowie"

Agnieszka Paculanka