Radikulopatia: przyczyny, objawy, leczenie

Radikulopatia, korzeniowe zapalenie nerwu, syndrom korzeniowy - to różne określenia oznaczające schorzenia korzeni nerwowych, wywołane przewlekłym uciskiem w obrębie kręgosłupa lub w jego sąsiedztwie. Jakie są przyczyny i objawy radikulopatii? Jak przebiega jej leczenie?

Spis treści

1. Radikulopatia: przyczyny
2. Radikulopatia: objawy
3. Radikulopatia: rodzaje
4. Radikulopatia: rozpoznanie
5. Radikulopatia: leczenie

Radikulopatia (korzeniowe zapalenie nerwu, syndrom korzeniowy, radikulitis) to podrażnienie lub uszkodzenie korzeni nerwowych w wyniku patologicznych zmian w obrębie kręgosłupa. Czym są korzenie nerwowe? Od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe, każdy z nich jest utworzony przez korzenie nerwowe (radix nervi spinalis), zwane często "korzonkami nerwowymi". Na wysokości każdej przestrzeni międzykręgowej odchodzą po cztery korzenie: dwa korzenie brzuszne (zawierają włókna ruchowe) i dwa korzenie grzbietowe (zawierają włókna czuciowe). Występuje 31 par nerwów rdzeniowych:

• nerwy szyjne C1-C8 (8 par)
• nerwy piersiowe Th1-Th12 (12 par)
• nerwy lędźwiowe L1-L5 (5 par)
• nerwy krzyżowe S1-S5 (5 par)
• nerwy guziczne Co1 (1 para)

Radikulopatia: przyczyny

• wypuklina krążka międzykręgowego jest najczęstszą przyczyną radikulopatii
• zmiany kostne w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów lub choroby zwyrodnieniowej stawów (osteoarthritis), osteofity, guzy
• pacjenci z cukrzycą mogą skarżyć się na dokuczliwy ból w piersiowym odcinku kręgosłupa, będący radikulopatią
• grzybica, borelioza, kiła
• zakażenie wirusem półpaśca (Herpesvirus varicella zoster) - wywołuje zwykle bolesną radikulopatię z utratą czucia

Radikulopatia: objawy

W zależności od umiejscowienia patologii, objawy dotyczą różnych obszarów ciała, należą do nich:

• ból o ostrym i przenikliwym charakterze, zwykle jednostronny, który promieniuje wzdłuż dermatomu
• zaburzenia czucia (parestezje, dyzestezje)
• deficyty ruchowe

Radikulopatia: rodzaje

Podział radikulopatii ze względu na lokalizację:

• radikulopatie w odcinku lędźwiowym

Często możemy się spotkać z określeniem "rwa kulszowa", które obejmuje zespół objawów związanych z uciskiem/podrażnieniem nerwu kulszowego bądź korzeni nerwowych, z których połączenia powstaje (radikulopatia L4, L5,S1). Pacjenci skarżą się na ból okolicy pleców, kończyny dolnej, drętwienie podudzia czy stopy oraz osłabienie siły mięśniowej w obrębie kończyny dolnej. Może również wystąpić osłabienie odruchu kolanowego, skokowego. Częsty jest ból pośladka i skurcze mięśni. Chorzy mają również tendencję do odruchowego przesunięcia tułowia w jedną stronę, celem odciążenia kręgosłupa. W badaniu przedmiotowym większość prezentuje dodatni objaw Lasegue'a ( niemożność podniesienia wyprostowanej kończyny dolnej przy pozycji leżącej). W przypadku ucisku na poziomie ogona końskiego, mamy do czynienia z "zespołem ogona końskiego" i do objawów dołączają się symptomy ze strony jelit i pęcherza moczowego o różnym nasileniu. Stan taki wymaga pilnego leczenia, często neurochirurgicznego! W diagnozie różnicowej należy wziąć pod uwagę: zapalenie kaletek mięśni lędźwiowych, fibromialgię lędźwiową, zapalenie stawów, patologie lędźwiowego odcinka rdzenia kręgowego, bóle krzyżowo-lędźwiowego kręgosłupa.

• radikulopatie szyjne

Objawy obejmują ból szyi, w zależności od poziomu uszkodzenia może promieniować do kończyny górnej. Pacjenci często też zgłaszają ból okolicy międzyłopatkowej. Ponadto występuje drętwienie, ubytki czuciowe, zaburzenia ruchowe w obrębie szyi i kończyn górnych. Manewr prostowania i rotacji szyi, poprzez zmniejszenie wielkości otworu międzykręgowego, może nasilać objawy (objaw Spurlinga). Ból w obrębie szyi i kończyny górnej należy różnicować z: mielopatią szyjną, zespołem cieśni nadgarstka, zaburzeniem stożka rotatorów, procesem nowotworowym, półpaścem, zespołem górnego otworu klatki piersiowej, neuralgicznym zanikiem mięśni, niedokrwieniem mięśnia sercowego. Podczas zbierania wywiadu, należy zwrócić baczną uwagę na występowanie objawów alarmowych, które mogą sugerować poważną patologię. Towarzyszące objawy ogólne: gorączka, utrata masy ciała mogą być przejawem toczącego się procesu nowotworowego. Natomiast neurologiczne objawy z górnego motoneuronu, takie jak: objaw Babińskiego, Hoffmana, zaburzenia chodu mogą być manifestacją ucisku na szyjny odcinek rdzenia kręgowego, które wymaga dekompresji chirurgicznej. Szczególne postaci radikulopatii:

• radikulopatie infekcyjne

- wiąd rdzenia stanowi najczęstszą formę kiły układu nerwowego. Początkowo przebiega jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, następnie po 10-20 latach przetrwałej infekcji, prowadzi do rozległego niszczenia korzeni tylnych. Skutkiem jest szereg charakterystycznych objawów: strzelające bóle szczególnie wyrażone w kończynach dolnych, ataksja, zaburzenia pęcherza moczowego, źrenice Argylla Robertsona, arefleksja, utrata czucia proprioceptywnego, stawy Charcota, owrzodzenia troficzne, zaburzenia czucia (marznięcie, odrętwienie, mrowienie). Diagnozę potwierdza obecność przeciwciał przeciwko T. pallidum , które można znaleźć u wszystkich pacjentów z kiłą OUN. Leczenie obejmuje podawanie Penicyliny G dożylnie w dawce 2-4 mln jednostek co cztery godziny przez 10-14 dni- poliradikulopatia u pacjentów zakażonych HIV - w późnym etapie zakażenia wirusem HIV, gdy liczba limfocytów CD4 spada poniżej 200 komórek/µl, u pacjenta rozwijają się groźne dla życia infekcje oportunistyczne. Pozwalają one na postawienie rozpoznania zespołu nabytego niedoboru odporności - AIDS. Jednym z patogenów wywołujących takie infekcje jest wirus cytomegalii (CMV). Może prowadzić do wystąpienia poliradikulopatii. Na obraz kliniczny składa się: szybkie wystąpienie bólu i parestezji kończyn dolnych i okolicy krocza, zatrzymanie moczu, postępujący niedowład kończyn dolnych. Przy niepodjęciu leczenia zgon następuje w przeciągu 6 tygodni od wystąpienia objawów. Poprawę może przynieść zastosowanie gancyklowiru, ale tylko jeśli rozpoczniemy leczenie odpowiednio wcześnie.

• radikulopatia pourazowa

W porównaniu z pozostałymi strukturami budującymi nerw rdzeniowy, korzenie zawierają mniej kolagenu oraz brak w nich osłonek perineuralnych i epineuralnych. Wiąże się to z ich małą wytrzymałością na rozciąganie. W wyniku ciężkiego urazu z pociągnięcia może dojść do oderwania korzenia nerwowego. Korzenie przednie, z uwagi na cieńszą osłonkę z opony twardej, są bardziej podatne na uszkodzenie. Najczęściej mamy do czynienia z oderwaniem w odcinku szyjnym. W większości przypadków prowadzi to do wystąpienia jednego z dwóch zespołów klinicznych: - porażenie Erba-Duchenne'a - związane z porażeniem mięśni unerwionych przez korzenie C5 i C6 (mięśnie nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy, naramienny, dwugłowy), efektem jest zwis ramienia wzdłuż klatki piersiowej w rotacji wewnętrznej i wyproście w stawie łokciowym, najczęstszą przyczyną są wypadki motocyklowe, jednak obserwuje się również takie porażenie u noworodków w wyniku zabiegów położniczych.- porażenie Dejerine'a-Klumpke - wywołane porażeniem mięśnie unerwionych przez korzenie C8 i Th1, dochodzi do niedowładu i zaniku wewnętrznych mięśni ręki z charakterystyczną "ręką szponiastą", taki uraz może powstać w wyniku upadku z wysokości, podczas chwytania wystającego obiektu, w celu uniknięcia upadku.

Radikulopatia: rozpoznanie

Badania, które mogą być pomocne w rozpoznaniu radikulopatii:

• RTG - przydatność badania rentgenowskiego jest ograniczona, często nie udaje się uwidocznić zmian, warto jednak rozważyć wykonanie Rtg przy podejrzeniu złamania czy zmian przerzutowych
• EMG (badanie elektromiograficzne) - pozwala ocenić stan każdego z nerwów rdzeniowych oraz splotów, wskazuje lokalizację zmian oraz pozwala stwierdzić czy zmiany ostre postępują
• MRI (rezonans magnetyczny) - ma dużą skuteczność u pacjentów z wyraźnymi objawami korzeniowymi i pozwala zwykle znaleźć strukturalną przyczynę radikulopatii
• mielografia z następującą po niej TK (tomografią komputerową) - jest najczulszą metodą, jednak ze względu na inwazyjność nie powinna być badaniem pierwszego rzutu i wykonuję się ją głównie przy przeciwwskazaniach do MRI

Radikulopatia: leczenie

Pierwszym postępowaniem jest opanowanie bólu i procesu zapalnego. Stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz leki rozluźniające mięśnie szkieletowe. Poprawę komfortu chorego przynosi unikanie pozycji nasilających ból. Gdy minie faza ostrego stanu zapalnego, można rozszerzyć terapię o ćwiczenia rozciągające i poprawiające zakres ruchów, masaże, okłady ciepłe i zimne. Jeśli leczenie nie przynosi efektów, można zastosować zewnątrzoponowe blokady nerwów (z zastosowaniem anestetyków miejscowych oraz kortykosteroidów). Kolejnym krokiem jest leczenie operacyjne. Należy jednak pamiętać, że aby zakwalifikować pacjenta do leczenie neurochirurgicznego, konieczna jest zgodność objawów klinicznych z wynikami badań obrazowych.