Zapalenie wyrostka sutkowatego: przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie wyrostka sutkowatego jest schorzeniem, które występuje głównie u najmłodszych. Obecnie – przede wszystkim dzięki dostępności skutecznych antybiotyków - problem ten spotykany jest stosunkowo rzadko. Bagatelizować zapalenia wyrostka sutkowatego z całą jednak pewnością nie wolno - jego powikłaniami mogą bowiem być m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ale nawet i ropień mózgu.

Zapalenie wyrostka sutkowatego (ang. mastoiditis) to jedna z najczęstszych patologii tej struktury. Wyrostek sutkowaty (łac. processus mastoideus) to część kości skroniowej, którą jesteśmy w stanie dość łatwo zlokalizować - znajduje się on w obrębie głowy, za małżowiną uszną.

Struktura ta stanowi miejsce przyczepu różnych ważnych mięśni (m.in. mięśnia dwubrzuścowego), oprócz tego wpływa ona na czynność narządu słuchu. Sama budowa wyrostka sutkowatego jest dość specyficzna - w jego wnętrzu znajdują się bowiem liczne, wypełnione powietrzem przestrzenie, które mają ostatecznie kontakt z różnymi elementami ucha.

Na co dzień o wyrostku sutkowatym raczej nie myślimy, inaczej dzieje się już jednak wtedy, gdy w jego obrębie rozwiną się jakieś procesy patologiczne. Jedną z najczęstszych tego typu patologii, która bywa spotykana u ludzi, jest właśnie zapalenie wyrostka sutkowatego (ang. mastoiditis).

Spis treści

1. Zapalenie wyrostka sutkowatego: przyczyny
2. Zapalenie wyrostka sutkowatego: objawy
3. Zapalenie wyrostka sutkowatego: diagnostyka
4. Zapalenie wyrostka sutkowatego: leczenie
5. Zapalenie wyrostka sutkowatego: rokowania
6. Zapalenie wyrostka sutkowatego: zapobieganie

Zapalenie wyrostka sutkowatego: przyczyny

Stan zapalny wyrostka sutkowatego najczęściej widywany jest u najmłodszych pacjentów. Taka sytuacja wynika z tego, iż typowo zapalenie wyrostka sutkowatego stanowi powikłanie ostrego zapalenia ucha środkowego, czyli schorzenia, które choć może wystąpić w dowolnym wieku, to jednak najczęściej rozwija się u dzieci. Częstość tego typu komplikacji nie jest jednak zbyt duża - szacuje się, że powikłanie to rozwija się u zdecydowanie mniej niż 1% spośród wszystkich pacjentów zmagających się z ostrym stanem zapalnym ucha.

Istniejący u pacjenta stan zapalny przenosić się może ze struktur ucha na elementy budujące wyrostek sutkowaty - dojść może wtedy m.in. do zapalenia komórek powietrznych, które wchodzą w skład wyrostka. W tej sytuacji stan zapalny może prowadzić do różnorakich problemów, jednym z poważniejszych bywa destrukcja struktur kostnych.

Naprawdę różne bakterie bywają odpowiedzialne za stan zapalny wyrostka sutkowatego - wśród drobnoustrojów, które najczęściej wywołują ten problem, wymieniane są:

• Streptococcus pneumoniae
• Streptococcus pyogenes
• Staphylococcus aureus
• Moraxella catarrhalis
• Haemophilus influenzae

Za to, że najczęściej zapalenie wyrostka sutkowatego spotykane jest u dzieci, odpowiada kilka czynników. Przede wszystkim winne są temu odrębności anatomiczne, które dotyczą najmłodszych - u nich, ze względu chociażby na inne niż u dorosłych położenie trąbki słuchowej, drenaż wydzieliny z wnętrza wyrostka jest upośledzony, co sprzyja jej zaleganiu w jego wnętrzu i ostatecznie utrzymywaniu się stanu zapalnego - zapalenia trąbki słuchowej. Pod uwagę należy też wziąć tutaj to, że ostre zapalenie ucha środkowego wśród dzieci jest spotykane zdecydowanie częściej niż u przedstawicieli innych grup wiekowych - już sam ten fakt sprawia, że to właśnie najmłodsi są najbardziej predysponowani do wystąpienia zapalenia wyrostka sutkowatego.

Innymi jeszcze, również możliwymi przyczynami zapalenia wyrostka sutkowatego, są:

• niewłaściwe leczenie zapalenia ucha środkowego (np. zbyt krótko trwająca antybiotykoterapia - przy przedwczesnym jej zakończeniu dochodzić może do tego, że tak naprawdę nie dojdzie do pełnej eliminacji chorobotwórczych bakterii i pomimo tego, że pacjent przestanie odczuwać objawy zapalenia ucha, infekcja nadal będzie się u niego utrzymywać i finalnie stanem zapalnym mogą zostać objęte wtedy tkanki wyrostka sutkowatego)
• przewlekłe zapalenie ucha środkowego
• perlak (w jego przypadku możliwe jest to, że - przy powiększaniu się tej zmiany - dojdzie do zajęcia również i wyrostka sutkowatego, skutkującego ostatecznie jego zapaleniem)

Zapalenie wyrostka sutkowatego: objawy

Przebieg zapalenia wyrostka sutkowatego bywa różny - u jednych chorych pierwsze dolegliwości pojawiają się po tym, kiedy to zanikają u nich objawy wcześniej występującego zapalenia ucha środkowego, u innych zaś dochodzi do progresywnego narastania wcześniej istniejących symptomów. Mówiąc dokładniej, wśród możliwych objawów zapalenia wyrostka sutkowatego wymieniane są:

• silny, pulsujący ból ucha lub ból odczuwany w okolicy małżowiny usznej
• wydostawanie się z ucha ropy lub płynu o innym jeszcze charakterze
• obrzęk tkanek za uchem lub pod nim
• zaczerwienienie skóry za małżowiną uszną
• zmiana położenia małżowiny usznej (może ona np. zacząć odstawać)
• zaburzenia słuchu (w postaci np. niedosłuchu lub szumów usznych)

Wymienione dolegliwości jest w stanie zgłosić kilkuletnie dziecko, zdecydowanie nie powie o nich jednak znacznie młodszy pacjent. Zapalenie wyrostka sutkowatego u niemowlaka również może wystąpić i rozpoznać jest je zdecydowanie trudniej niż wtedy, gdy tego rodzaju choroba rozwinie się u starszego dziecka. Niepokojącymi dolegliwościami, które mogą świadczyć o zapaleniu wyrostka sutkowatego u niemowlęcia, mogą być:

• częsty płacz
• próby pociągania swoich uszu
• unikanie kładzenia się na jednej stronie twarzy
• wyraźna drażliwość
• opisane wcześniej zmiany dotyczące samej okolicy wyrostka sutkowatego (jego obrzęk, zaczerwienienie)

Poza już wspomnianymi, z zapaleniem wyrostka sutkowatego powiązane mogą być inne jeszcze, ogólnoustrojowe dolegliwości. Mowa tutaj o takich problemach, jak poczucie znacznego osłabienia, gorączka, wahania nastroju czy znaczny spadek apetytu.

Zapalenie wyrostka sutkowatego: diagnostyka

Najważniejsze w rozpoznawaniu zapalenia wyrostka sutkowatego jest zebranie wywiadu lekarskiego oraz przeprowadzenie badania przedmiotowego u chorego. Powiązanie stwierdzanych podczas nich odchyleń chociażby z informacją, że w niedawnym czasie pacjent przebył ostre zapalenie ucha środkowego, zazwyczaj umożliwia postawienie diagnozy tej choroby.

Czasami - szczególnie w wątpliwych sytuacjach - wykonywane są dodatkowe badania, m.in. badania obrazowe (takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy). W przypadku, gdy z ucha pacjenta wycieka jakaś treść, może ona zostać od niego pobrana i przekazana do analiz mikrobiologicznych – zidentyfikowanie konkretnego patogenu, odpowiedzialnego za wystąpienie zapalenia wyrostka sutkowatego, umożliwia dobór właściwego dla danego pacjenta antybiotyku.

Zapalenie wyrostka sutkowatego: leczenie

W leczeniu zapalenia wyrostka sutkowatego podstawową rolę odgrywa antybiotykoterapia - zazwyczaj leki podawane są chorym dożylnie, w związku z czym w przypadku rozpoznania schorzenia zwykle niezbędna staje się hospitalizacja.

W leczeniu empirycznym stosowane są antybiotyki o szerokim spektrum działania (takie jak np. ceftriakson), w leczeniu celowanym wykorzystanie znajdują z kolei bardzo różne preparaty - wszystko uzależnione jest w tym przypadku od tego, jaki dokładnie patogen odpowiada za wystąpienie schorzenia u danego chorego.

Czasami sama antybiotykoterapia, niestety, okazuje się niewystarczająca - w takiej sytuacji może zachodzić konieczność przeprowadzenia chirurgicznego leczenia zapalenia wyrostka sutkowatego. Pacjentom może zostać zaproponowany m.in. zabieg mastoidektomii, polegający na resekcji części wyrostka sutkowatego.

Zapalenie wyrostka sutkowatego: rokowania

Ogólnie rokowania pacjentów z zapaleniem wyrostka sutkowatego uznawane są za dobre - przy właściwie prowadzonym leczeniu u większości chorych udaje się doprowadzić do pełnego wyleczenia. Gorsze rokowania mogą mieć ci pacjenci, u których rozwiną się jakieś powikłania zapalenia wyrostka sutkowatego - takimi mogą być np. zapalenie błędnika czy porażenie nerwu twarzowego, jak i zdecydowanie poważniejsze jeszcze problemy, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy ropień mózgu.

Ryzyko ich rozwoju narasta przede wszystkim wtedy, kiedy pacjent z zapaleniem wyrostka sutkowatego - pomimo dręczących go dolegliwości - nie zgłasza się do lekarza i nie jest mu wdrażane niezbędne leczenie. Ze względu głównie na zagrożenie możliwymi konsekwencjami zapalenia wyrostka sutkowatego, wszyscy pacjenci, u których pojawią się dolegliwości, które mogą sugerować tenże problem, powinni bezzwłocznie udać się na konsultację do lekarza.

Zapalenie wyrostka sutkowatego: zapobieganie

Podstawową metodą zapobiegania zapaleniu wyrostka sutkowatego jest właściwe leczenie stanów zapalnych ucha środkowego. Należy po prostu przestrzegać otrzymywanych od lekarza zaleceń dotyczących postępowania w przypadku tej choroby - chociażby antybiotyk należy przyjmować przez tak długi czas, przez jaki zaleci to lekarz.

Terapii nie powinno się przerywać nawet wtedy, gdy krótko po rozpoczęciu leczenia dojdzie do ustąpienia objawów stanu zapalnego ucha - zbyt szybkie zakończenie leczenia, jak to już wcześniej opisywano, grozi pozostaniem bakterii w organizmie i znacząco nasila ryzyko wystąpienia zapalenia wyrostka sutkowatego.