Niedodma: przyczyny, objawy, leczenie

Niedodma (zapadnięcie płuca - atelectasis) to stan, w którym płuco nie wypełnia się powietrzem w wystarczającym stopniu. Fragment płuca objęty niedodmą nie bierze udziału w oddychaniu. Prowadzić to może do duszności, problemów z sercem, a nawet do śmierci. Jak diagnozuje się niedodmę i jak wygląda terapia w przypadku tej choroby?

Niedodma, inaczej zapadnięcie płuca (atelectasis) to stan zmniejszonego napowietrzenia płuca. Może on obejmować mniejszy lub większy fragment płuca, a nawet cały narząd. Polega na tym, że z braku dostępu powietrza ścianki pęcherzyków płucnych się sklejają.

Najczęściej, przyczyną tej sytuacji jest pogorszenie przepływu powietrza przez oskrzele wywołane zalegającym śluzem, ciałem obcym lub guzem. Do zwężenia światła oskrzela dojść może także w wyniku urazu lub ucisku z zewnątrz, np. przez powiększone węzły chłonne, guzy, płyn lub powietrze w jamie opłucnej. Inną przyczyną niedodmy może być zatorowość płucna, która prowadzi m.in. do zmniejszonego wydzielania surfaktanu, czynnika powierzchniowo czynnego. Jego zadaniem jest zapobieganie zapadaniu się pęcherzyków płucnych.

Istnieje jeszcze jeden rodzaj niedodmy, znacznie rzadziej występujący – niedodma pierwotna. Wywołana jest niedoborem wspomnianego surfaktanu. Dotyczy przede wszystkim noworodków, (wtedy mówimy o zespole błon szklistych inaczej zespół zaburzeń oddychania noworodka), oraz dorosłych z ciężką niewydolnością oddechową.

Podsumowując, niedodmę można podzielić na dwa podstawowe rodzaje: obturacyjną - wynikającą z niedrożności oskrzela, i nieobturacyjną - z ucisku.

Spis treści

1. Przyczyny niedodmy obturacyjnej
2. Przyczyny niedodmy nieobturacyjnej
3. Objawy niedodmy
4. Rozpoznanie niedodmy
5. Leczenie niedodmy

Przyczyny niedodmy obturacyjnej

• zalegający śluz w drogach oddechowych - taka sytuacja występuje u pacjentów z mukowiscydozą, po zabiegach medycznych, którym podawano leki osłabiające czynność mięśni oddechowych (gdy odruch kaszlu jest osłabiony gromadzący się śluz może zaczopować drogi oddechowe), u noworodków, a zwłaszcza wcześniaków, z niedoborem surfaktanu
• ciało obce w oskrzelu - dotyczy to głównie dzieci, które biorą do ust różne przedmioty - mogą się zakrztusić, a drobny element zassać do dróg oddechowych, dorośli krztuszą się raczej pokarmem
• uraz klatki piersiowej - gdy do płuca dostaje się krew

Przyczyny niedodmy nieobturacyjnej

• choroby układu oddechowego - guzy nowotworowe, ale także częste zapalenia płuc - powodują one powstawanie blizn, a tym samym zmniejszenie ich przekroju
• pojawienie się powietrza (odma) lub płynu w jamie opłucnej - powoduje to nacisk na płuca

Objawy niedodmy

• płytki, przyśpieszony oddech
• kaszel
• uczucie duszności
• przyśpieszona akcja serca
• sinica, spowodowana niedotlenieniem
• ból w klatce piersiowej
• niepokój
• obniżona temperatura ciała
• uszkodzenie tkanki płuc, bliznowacenie

Gdy niedodma dotyczy niewielkiego fragmentu płuca, może nie dawać żadnych objawów. Taka mała niedodma często mija też samoistnie, bez leczenia. Natomiast gdy zapadnięcie zajmuje większą część narządu, objawy mogą być bardzo nasilone, czasem dochodzi nawet do niewydolności płuca – przy czym jednocześnie może dojść do hiperwentylacji zdrowego płuca.

Rozpoznanie niedodmy

Niedodmę diagnozuje się już podczas standardowego badania osłuchowego. Lekarz powinien zwrócić uwagę na trzeszczenia w płucach oraz na obszary nieme. Na zapadnięcie płuca może również wskazywać stłumienie odgłosu opukowego. Czasem niedodmę nawet widać. Podczas głębokiego wdechu klatka piersiowa pacjenta wypełnia się niesymetrycznie - strona dotknięta niedodmą rozszerza się słabiej.

Dodatkowymi, a zarazem rozstrzygającymi, badaniami są tu rentgen (RTG) klatki piersiowej - na zdjęciu widoczne jest zacienienie jakiegoś obszaru płuc - oraz tomografia komputerowa (TK) płuc, która jest szczególnie przydatna w celu wykrycia przyczyny niedodmy. Może zobrazować np. guz albo powiększone węzły chłonne.

Leczenie niedodmy

Dobór odpowiedniej terapii wynika z postawionej diagnozy. Celem leczenia jest oczywiście przywrócenie płucom sprawności -spowodowanie, by zapadnięty miąższ płuc funkcjonował prawidłowo. Jednak droga do tego stanu u każdego pacjenta może być zupełnie inna.

Jeśli niedodma wynika z zapalenia płuc, pomoże antybiotyk, ale jeśli wywołuje ją uciskający guz nowotworowy, niezbędna może okazać się operacja chirurgiczna polegająca na usunięciu samej zmiany, bądź z fragmentem, a nawet całym płucem. Jeśli natomiast przyczyną niedodmy jest utknięcie ciała obcego, należy je usunąć z pomocą bronchoskopii. Polega to na wsunięciu do dróg oddechowych cienkiego aparatu rurkowego. Wspomagające leczenie polega zaś na podawaniu:

• tlenu przy trudnościach z oddychaniem oraz w celu optymalnego natlenienia krwi
• leków rozszerzających drogi oddechowe i ograniczających produkcję wydzieliny
• leków wykrztuśnych

Dodatkowo można wprowadzić oklepywanie klatki piersiowej i ćwiczenia oddechowe.

Czytaj też:

• Śródmiąższowe zapalenie płuc - objawy, przyczyny, leczenie
• Krwiak opłucnej: przyczyny, objawy, leczenie
• Ropień płuca - przyczyny, objawy, leczenie

Marta Uler