Lunatykowanie - przyczyny, objawy, leczenie

2020-06-12 12:16

Lunatykowanie zaliczane jest do zaburzeń snu i polega ono na tym, że osoba w trakcie snu wykonuje różne czynności – np. chodzić po mieszkaniu, gotować, czy być agresywnym wobec innych. Do dziś nie udało się jednoznacznie stwierdzić, jakie są przyczyny lunatykowania, istnieją jednak pewne hipotezy dotyczące podłoża tej nieprawidłowości. Jak sobie radzić z problemem somnambulizmu?

Autor: Getty Images Lunatykowanie - przyczyny, objawy, leczenie

Lunatykowanie (inaczej somnambulizm lub sennowłóctwo, ang. sleepwalking czy somnambulism) to zaburzenie snu zaliczane do grupy parasomnii. Występować może ono tak naprawdę w każdym wieku, najczęściej jednak lunatykują młode osoby - według statystyk tak jak bowiem rozpowszechnienie sennowłóctwa w populacji osób dorosłych sięga około 1,5%, tak wśród dzieci lunatykować może nawet do 5% z nich.

Lunatyzm wzbudzał ludzkie zainteresowanie od dawien dawna, w praktyce jednak przestał on być tak bardzo enigmatyczny dopiero w XIX wieku, kiedy to niemieckiego pochodzenia naukowiec, Karl Ludwig von Reichenbach, przeprowadził serię złożonych badań nad zjawiskiem somnambulizmu. Po jego opisach wielu różnych uczonych - m.in. Zygmunt Freud - zajmowało się lunatykowaniem, pomimo jednak ogromu przeprowadzonych nad nim badań, do dziś sennowłóctwo pozostaje jednym z najbardziej tajemniczych medycznych zagadnień.

Spis treści

Lunatykowanie: przyczyny
Lunatykowanie: objawy
Lunatykowanie: skrajne przypadki sennowłóctwa
Lunatykowanie: diagnostyka
Lunatykowanie: leczenie
Lunatykowanie: jak postępować z bliskim, który lunatykuje?

Lunatykowanie: przyczyny

Dotychczas nie udało się stwierdzić jakiejś jednej, konkretnej przyczyny lunatykowania. Ze względu na to, że problem ten najczęściej spotykany jest u dzieci, wielu już badaczy wysnuwało teorię, że doprowadzać do tego rodzaju zaburzeń snu może niedojrzałość różnych struktur układu nerwowego. Jak najbardziej takie podłoże sennowłóctwa jest możliwe, z drugiej jednak strony nie tłumaczy ono w pełni występowania tego zjawiska – w końcu lunatykować zdarza się również osobom dorosłym, u których układ nerwowy jest w pełni rozwinięty.

Współcześnie coraz więcej wiemy o roli genów w występowaniu różnych problemów zdrowotnych - zapewne nie budzi więc zdziwienia to, że wielu badaczy poszukiwało przyczyn lunatykowania właśnie w ludzkim kodzie genetycznym. Okazało się, że geny pewien wpływ na pojawianie się u ludzi somnambulizmu zdecydowanie mają - według jednego z badań wtedy, gdy jeden rodzic lunatykuje, dziecko ma 40% ryzyko, że samo będzie lunatykować, wtedy zaś, gdy obojgu rodzicom zdarza się wykonywać różne czynności we śnie, ryzyko, że podobne zaburzenia pojawią się u ich dziecka, sięgać może nawet 60%.

Wyróżnia się pewne problemy zdrowotne, które mogą zwiększać ryzyko lunatykowania. Wymienia się wśród nich przede wszystkim:

Wspomina się również i o tym, że lunatykowanie pojawiać się może po zażyciu przez człowieka pewnych leków - wśród środków, które przyjmowanie może skutkować nieprawidłowymi zachowaniami podczas snu, wymieniane są m.in.:

Zwraca się uwagę również i na to, że sprzyjać lunatykowaniu mogą takie problemy, jak przewlekły, silny stres, deprywacja snu oraz gorączka czy nieprawidłowa higiena snu.

Patrząc na powyższe doskonale widać, że potencjalnych przyczyn lunatykowania wymienić można wyjątkowo dużo, co jednak dokładnie sprawia, że niektórzy ludzie chodzą, jedzą czy wykonują inne jeszcze czynności w trakcie snu – tego tak naprawdę nie wiadomo.

Lunatykowanie: objawy

Typowo lunatykowanie ma miejsce w trakcie snu wolnofalowego, a mówiąc dokładniej w trakcie fazy snu NREM w ciągu pierwszych jednej-dwóch godzin od zapadnięcia w sen. W trakcie epizodu sennowłóctwa pacjent może mieć otwarte oczy, zdarza mu się nawet podejmować z kimś rozmowę, zdecydowanie należy tutaj jednak podkreślić, że lunatyk nie ma świadomości tego, co czyni – wtedy, gdy uda się go obudzić w trakcie lunatykowania, ale i już rano, po nocy, nie pamięta on tego, co czynił w nocy. Epizody wstawania z łóżka mają różny czas, typowo trwają one od kilku do około trzydziestu minut. Charakterystyczne jest to, że chodzącego po pokoju lunatyka bardzo ciężko jest wybudzić ze snu.

Co jednak dokładnie robią osoby, którym zdarza się sennowłóctwo? Otóż czynią one bardzo różne rzeczy. Jedni lunatycy po prostu chodzą po mieszkaniu, po czym udają się z powrotem do łóżka i przesypiają spokojnie resztę nocy. Innym zdarza się mówić do bliskich (jednakże trudno nazwać to rozmową, ponieważ lunatyk nie odpowiada logicznie na zadawane mu pytania), innym natomiast przytrafia się nocne przyrządzanie posiłków czy… sprzątanie mieszkania.

Lunatykowanie: skrajne przypadki sennowłóctwa

Teoretycznie wydawać by się mogło, że lunatykowanie jest całkowicie niegroźne – w końcu jaką krzywdę wyrządzić miałoby kilka minut chodzenia w nocy po własnym mieszkaniu? W praktyce jednak jest, niestety, całkowicie inaczej i problem ten naprawdę bywa poważny. Lunatykujący człowiek nie jest świadomy tego, co czyni – zdarza się, że doświadczy on jakiegoś urazu (np. przez to, że w trakcie włóczenia się po mieszkaniu uderzy się on o jakiś mebel czy upadnie). Dochodzi czasem do tego, że lunatyk próbuje opuścić mieszkanie np. przez okno – czym grozi natomiast takie zachowanie, tłumaczyć zapewne nie trzeba.

Choć jest to rzadkość, to jednak w literaturze natknąć się można na opisy bardzo drastycznych zachowań lunatykujących ludzi. Opisywano już przypadki samobójstw popełnionych podczas lunatykowania, a nawet zabójstw, których dokonały osoby zmagające się z sennowłóctwem. Sprawy karne, które toczą się w takim przypadkach, zazwyczaj ciągną się latami – trudno w końcu potwierdzić lub wykluczyć, że zabójca był nieświadom swoich czynów ze względu właśnie na lunatykowanie, zdarzało się już zresztą tak, że winny zabójstwa wykorzystywał możliwość lunatykowania jako swoje alibi.

Lunatykowanie: diagnostyka

Patrząc na to, jak niebezpieczne może być lunatykowanie, osoby, które słyszą od swoich bliskich, że często zdarza im się wykonywać różne czynności podczas snu, zdecydowanie powinny udać się do specjalisty.

Najistotniejsze w rozpoznawaniu tego zaburzenia snu są relacje bliskich lunatyka, którzy w stanie potwierdzić lub nawet zarejestrować nagrania epizodów lunatykowania. Cenne bywa również badanie polisomnograficzne, w którego trakcie u osób lunatykujących wykryte mogą być pewne nieprawidłowości dotyczące przebiegu snu, takie jak np. zwiększona liczba nocnych wybudzeń (występująca szczególnie w trakcie snu wolnofalowego).

Lunatykowanie: leczenie

Przez to, że nie udało się dotychczas wyróżnić bezpośredniej przyczyny lunatykowania, nie istnieją jakieś jedne, sprawdzone metody leczenia tej parasomnii. Pomocne mogą być jednak naprawdę różnego rodzaju oddziaływania. Częstość epizodów somnambulizmu można zredukować poprzez dbałość o właściwą higienę snu. W tym celu należy podjąć próby zachowania regularności w kwestii godzin kładzenia się spać, ale i wstawania.

Zdecydowanie należy unikać bardziej angażujących aktywności w godzinach wieczornych (takich jak korzystanie z komputera czy smartfona, oglądanie telewizji czy ćwiczenia fizyczne), jak i powstrzymać się od spożywania obfitych posiłków w krótkim czasie przed planowanym zaśnięciem. Ważne jest również to, aby w sypialni panowały warunki jak najbardziej sprzyjające oddaniu się w objęcia Morfeusza – nie powinny do niej docierać intensywne hałasy czy światło, w pokoju powinna również panować odpowiednia temperatura.

Pacjentom, którzy lunatykują, polecane bywają różnego metody, dzięki którym będą oni ostatecznie po prostu spokojnie, bez obaw, sypiać. U niektórych osób udaje się ograniczyć częstość występowania lunatykowania dzięki psychoterapii, u innych zaś pacjentów korzystne efekty przynosi hipnoza. Czasami podejmowane są próby farmakologicznego leczenia lunatykowania – tę opcję wykorzystuje się jednak głównie wtedy, gdy człowiek lunatykuje bardzo często i w takiej sytuacji zalecane mogą mu być m.in. takie środki, jak np. benzodiazepiny czy leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (np. paroksetyna).

Lunatykowanie: jak postępować z bliskim, który lunatykuje?

U osób lunatykujących bez wątpienia niezwykle ważne jest wspieranie ich przez najbliższą rodzinę. Zwraca się uwagę na to, aby ich bliscy starali się ograniczać związane z sennowłóctwem zagrożenia – należy pamiętać o tym, aby na noc dokładnie zamknąć okna czy drzwi od mieszkania, warto również pomyśleć o tym, aby zlikwidować z mieszkania lub zabezpieczyć te przedmioty, o które może się chociażby uderzyć lunatykujący człowiek.

Co zaś zrobić w nocy, kiedy nasze dziecko czy partner lunatykuje? Przede wszystkim należy spróbować spokojnie zaprowadzić go do łóżka – wdawanie się z nim w dyskusje czy próba prowadzenia z lunatykiem dialogu najprawdopodobniej spełzną na niczym, w końcu nie jest on świadomy tego, co robi ani tego, co wtedy mówi. Co więcej, gwałtowne ruchy czy silne próby wybudzenia lunatyka mogą zakończyć się tym, że nasz bliski zacznie przejawiać wobec nas zachowania agresywne. Pomocne w postępowaniu z lunatykiem są więc przede wszystkim spokój, cierpliwość i opanowanie.

lek. Tomasz Nęcki