Kacheksja (wyniszczenie organizmu): przyczyny, objawy, leczenie

Kacheksja to stan ciężkiego wyniszczenia organizmu człowieka, obserwowany zazwyczaj u pacjentów w zaawansowanym stadium przewlekłej choroby, najczęściej nowotworowej. Jak rozpoznać kachesję? Jak przebiega leczenie, gdy organizm chorego jest wyniszczony?

Kacheksja (wyniszczenie organizmu) może być powikłaniem zarówno samego schorzenia, jak i długotrwałego, specjalistycznego leczenia. Głębokie niedożywienie doprowadza do znacznego ubytku masy ciała, zaników mięśniowych, osłabienia, a także złego samopoczucia, izolacji od otoczenia i depresji.

W wielu przypadkach rozwój kacheksji wpływa na przebieg leczenia pacjentów, znacznie obniża jakość życia i pogarsza rokowanie, a także doprowadza do skrócenia czasu przeżycia i zwiększa ryzyko zgonu chorych cierpiących z powodu chorób nowotworowych.

Spis treści

1. Kacheksja (wyniszczenie organizmu): przyczyny
2. Kacheksja (wyniszczenie organizmu): objawy
3. Kacheksja (wyniszczenie organizmu): diagnoza
4. Kacheksja (wyniszczenie organizmu): lecznie
5. Kacheksja (wyniszczenie organizmu): powikłania

Kacheksja (wyniszczenie organizmu): przyczyny

Wśród przyczyn występowania wyniszczenia organizmu, czyli kacheksji, w pierwszej kolejności wyróżnia się choroby nowotworowe, które doprowadzają do niewystarczającego przyjmowania pokarmów, zaburzeń wchłaniania oraz zaburzeń metabolicznych.

Znaczny ubytek masy ciała i skrajne niedożywienie obserwuje się u pacjentów chorujących na nowotwory przewodu pokarmowego (zwłaszcza jego górnego odcinka, czyli rak przełyku i rak żołądka) oraz rak trzustki, a także inne choroby przewlekłe, zarówno wirusowe (wirusowe zapalenie wątroby, AIDS), jak i te doprowadzające do niewydolności nerek, niewydolności serca, czy niewydolności płuc.

Na to czy i ewentualnie kiedy rozwinie się skrajne wyniszczenie organizmu w głównej mierze wpływa rodzaj nowotworu, jego lokalizacja, stadium zaawansowania klinicznego, a także rodzaj terapii stosowanej w leczeniu onkologicznym.

Należy pamiętać, że znaczny ubytek masy ciała i niechęć do przyjmowania pokarmów w krótkim czasie doprowadzają do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta chorego przewlekle, co prowadzić może nawet do wykluczenia z programu lekowego lub odroczenia terapii i może być przyczyną wcześniejszej jego śmierci.

Kacheksja (wyniszczenie organizmu): objawy

Do najczęściej obserwowanych objawów u wyniszczonych pacjentów należy niezamierzony, znaczny ubytek masy ciała. Pacjenci w zaawansowanych stadiach chorób przewlekłych często skażą się na utratę apetytu i chęć do jedzenia nawet swoich ulubionych potraw.

Powtarzające się nudności i wymioty także nie sprzyjają regularnemu przyjmowaniu posiłków. Na spadek łaknienia wpływ może mieć stosowanie leków onkologicznych i chemioterapii. Wywołują one często bardzo bolesne i utrudniające przełykanie zmiany zlokalizowane na błonach śluzowych jamy ustnej, oraz suchość i zmiany grzybicze w ich obrębie.

Dochodzi do znacznego, widocznego przez samego pacjenta i jego rodzinę zmniejszenia ilości tkanki tłuszczowej i zaniku masy mięśniowej. Chorzy z wyniszczeniem organizmu są bardziej podatni na infekcje ze względu na obniżenie odporności.

U osób leżących pojawiać mogą się masywne obrzęki w okolicy stóp, podudzi, okolicy lędźwiowej kręgosłupa a także dłoni, które wynikają z niedostatecznej podaży i nadmiernej utraty białka.

Chory staje się osłabiony, senny, chronicznie zmęczony, nie ma na nic siły i ochoty. Powtarzające się zawroty głowy, zasłabnięcia, omdlenia, uczucie kołatania serca, a także duszności świadczyć mogą o pogłębiającej się niedokrwistości (anemii).

Postępujące wyniszczenie i spadek masy ciała pogarszają stan psychiczny chorych. Wielu wyniszczonych pacjentów w zaawansowanym stadium choroby przewlekłej jest zależnych od opiekunów czy rodziny w czynnościach życia codziennego, mają obniżony nastrój, są labilni emocjonalnie i cierpią na depresję. Warto w takiej sytuacji poprosić o pomoc i rozmowę psychologa.

Kacheksja (wyniszczenie organizmu): diagnoza

Wyniszczenie organizmu ocenia się na podstawie niezamierzonej, postępującej utraty masy ciała chorego oraz towarzyszących jej objawów klinicznych. Dodatkowo wykonać można badania laboratoryjne, w których ocenia się morfologię krwi pacjenta, zwłaszcza zawartość erytrocytów i leukocytów, a także stężenie prealbumin, albumin, białka całkowitego i transferryny w surowicy krwi.

Do tej pory nie opisano w literaturze żadnych badań umożliwiających jednoznaczne potwierdzenie rozwoju kacheksji, diagnoza stawiana jest na podstawie objawów klinicznych prezentowanych przez pacjenta, zwłaszcza procentowej utraty masy ciała mierzonej przed zachorowaniem.

Za niepokojący uznaje się ubytek masy ciała większy niż 5% w ciągu 6. miesięcy, zwłaszcza z towarzyszącym zanikiem tkanki mięśniowej i zaburzeniami metabolicznymi.

Jest to wczesny objaw zaburzeń odżywiania, który wymaga wprowadzenia właściwego leczenia żywieniowego.

Kacheksja (wyniszczenie organizmu): lecznie

Leczenie wyniszczonego pacjenta jest trudne, oparte głównie na leczeniu choroby podstawowej, czy to choroby nowotworowej czy innego przewlekłego schorzenia. Natomiast niezbędne jest także wprowadzenie zbilansowanej, bogatobiałkowej i wysokokalorycznej diety, a czasem także farmakoterapii.

Najkorzystniejsze dla chorego jest żywienie dojelitowe (czyli drogą przewodu pokarmowego), które obejmuje zarówno podawanie posiłków drogą doustną oraz stosowanie przemysłowych płynnych diet doustnych, jak również żywienie przez przetokę odżywczą lub zgłębnik wprowadzony do żołądka lub jelita cienkiego.

Bardzo ważne jest, aby chory w zaawansowanym stadium choroby przewlekłej był jak najdłużej karmiony doustnie, dlatego warto zadbać o akceptowaną przez pacjenta konsystencję posiłków, a także smak oraz wielkość porcji przyjmowanych pokarmów.

Należy podawać posiłki, które chory lubi i je najchętniej, najlepiej w małych porcjach, ale często (7-8 razy dziennie). W celu ustalenia prawidłowo zbilansowanej diety warto zgłosić się o pomoc i poradę do dietetyka.

Na rynku dostępne są także specjalistyczne preparaty przemysłowe i odżywki służące do dokarmiania pacjentów odmawiających przyjmowania posiłków.

Można je stosować zamiast, a także pomiędzy posiłkami, ponieważ są bogatokaloryczne, łatwostrawne, wysoko przyswajalne i dostarczają organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Wśród przeciwwskazań do żywienia dojelitowego wyróżnia się między innymi niedrożność przewodu pokarmowego, niedokrwienie jelit, a także ciężki wstrząs i upośledzenie wchłaniania.

Gdy żywienie dojelitowe staje się niewystarczające, należy rozważyć dołączenie do terapii żywienia pozajelitowego. Polega ono na dostarczaniu substancji odżywczych w formie specjalnie przygotowanej mieszaniny bezpośrednio do krwioobiegu.

Używane są w tym celu cewniki donaczyniowe, wprowadzane do żył centralnych lub żył obwodowych, a także przetoki tętniczo-żylne. Żywienie wyniszczonego pacjenta wspomagać można także farmakoterapią, która polega głównie na podawaniu leków pobudzających łaknienie, a także substancji działających przeciwwymiotnie i przyspieszających pasaż jelitowy.

Nie należy zapominać o rehabilitacji oraz wykonywaniu regularnych ćwiczeń fizycznych dostosowanych intensywnością do możliwości pacjenta. Zapobiegają one powstawaniu odleżyn oraz przykurczy i zaników mięśniowych.

Kacheksja (wyniszczenie organizmu): powikłania

Pacjent z wyniszczeniem często nie może kontynuować zaplanowanej wcześniej terapii choroby przewlekłej lub leczenia onkologicznego ze względu na podwyższone ryzyko wystąpienia groźnych dla życia powikłań podawanych środków, a także zmniejszenia ich skuteczności.

Nadmierna utrata masy ciała pacjenta zmagającego się z chorobą nowotworową obniża także rokowanie na wyleczenie. W takim wypadku zazwyczaj terapia farmakologiczna jest przerywana, a przeprowadzenie ewentualnego zabiegu chirurgicznego odroczone do czasu poprawienia stanu klinicznego pacjenta.