Arteterapia - na czym polega lecznicza moc sztuki?

Arteterapia to terapia przez sztukę. Rzeźba, malarstwo, taniec czy śpiew otwierają nam dostęp do naszego wnętrza: emocji, potrzeb, lęków. Ale arteterapia pomaga nie tylko w przypadku chorej duszy – nieoceniona bywa również w leczeniu chorób fizycznych. Arteterapia jest dobra dla każdego i w każdym wieku: mogą z niej korzystać dzieci, osoby dorosłe i seniorzy. Jak działa ten rodzaj psychoterapii? Jakie są rodzaje arteterapii?

Arteterapia, czy inaczej artterapia, to - jak nazwa wskazuje - terapia przez sztukę. Dokładniej, jest to rodzaj psychoterapii, która wykorzystuje różne dziedziny artystyczne. Pozytywny wpływ sztuki na psychikę człowieka znany jest od dawna. Arteterapię stosowali już pod koniec XIX w. dwaj francuscy psychiatrzy A. A. Tardieu i M. Simon, ale sam termin - z ang. "art therapy" – po raz pierwszy został użyty przez angielskiego nauczyciela, Adriana Hilla w 1942 roku.

Sam Sigmund Freud postulował doniosłą rolę twórczości artystycznej w badaniu treści nieświadomości. W Polsce, na początku XX w. metodą tą zajmował się wybitny pedagog i etyk, prof. Stefan Szuman, a po nim krakowski onkolog, prof. Julian Aleksandrowicz, który wprowadził tę technikę do szpitali jako uzupełnienie tradycyjnych metod kuracji.

Działania artystyczne są sposobem na wyrażenie siebie, a wie o tym doskonale każdy plastyk, tancerz, czy muzyk. Wokaliści powtarzają, że dopiero po wejściu na scenę czują, że żyją, że są sobą. Osoby z problemami natury emocjonalnej, psychologicznej, często dopiero przez sztukę są w stanie się otworzyć. Jest to bezcenne, bo tylko wtedy terapeuta może im pomóc. Należy podkreślić, że w arteterapii nie trzeba mieć żadnych uzdolnień w kierunku określonej dziedziny sztuki, to nie ma znaczenia. Działanie terapeutyczne ma sam proces twórczy.

Spis treści

1. Arteterapia: dla kogo?
2. Jak działa arteterapia?
3. Przykłady arteterapii

Arteterapia: dla kogo?

Terapia sztuką jest skuteczna zwłaszcza w przypadku osób mających kłopoty z komunikacją werbalną, zmagających się z depresją, nerwicami, zaburzeniami lękowymi, leczących uzależnienia lub u ludzi, którzy po jakiejś traumie starają się powrócić do normalnego funkcjonowania.

Sprawdza się u pacjentów niepełnosprawnych intelektualnie, może być także z powodzeniem stosowana jako terapia uzupełniająca w procesie leczenia chorób somatycznych, np. nowotworów. Arteterapia jest wspaniałym sposobem dotarcia do dzieci z problemami emocjonalnymi, po ciężkich przejściach, autystycznych, ale i formą dającą odprężenie, uwalniającą od napięcia - dla tych zupełnie zdrowych. Dobór terapii do pacjenta uzależniony jest od kilku czynników: przede wszystkim od predyspozycji lub zainteresowań samego pacjenta ("zawsze chciałam malować obrazy, ale nie było mi dane"), ale także od inwencji terapeuty oraz jego własnych umiejętności czy doświadczeń.

Jak działa arteterapia?

Ekspresja artystyczna powoduje w człowieku uczucie wyzwolenia, można to określić jako katharsis (z greckiego - oczyszczenie). Polega to na tym, że w pewnym momencie, gdy intensywnie i z zaangażowaniem pracujemy nad swoim dziełem, "puszczają" blokady emocjonalne, nagromadzone emocje znajdują w końcu ujście, lęki ustępują, zmniejsza się napięcie. To sprawia, że pacjent zyskuje większą łatwość w otworzeniu się przed terapeutą, ale i sam zaczyna uświadamiać sobie podłoże swoich problemów, a to z kolei jest zwykle początkiem pozytywnych zmian.

Arteterapia działa na dwóch płaszczyznach - nieświadomej i świadomej. O tej pierwszej - płaszczyźnie nieświadomej - mówimy wtedy, gdy do pacjenta zaczyna docierać to, co do tej pory wypierał lub z czego nie zdawał sobie sprawy. Wydaje się, że to jest sedno psychoterapii. Przykładem może być sytuacja, w której na arteterapię zgłasza się osoba, która nie jest w stanie zbudować normalnego związku. Dzięki zajęciom, np. z malarstwa, w pewnym momencie udaje się dotrzeć do pewnych zdarzeń z jej dzieciństwa i zrozumieć, jak wpłynęły one na ukształtowanie się całej jej osobowości. Jednak równie ważna jest ta świadoma, bardziej namacalna płaszczyzna. Jeśli przy okazji arteterapii, dowiemy się, że potrafimy malować naprawdę dobre obrazy, rośnie nasze poczucie własnej wartości. To zaś daje daje nam wiarę w swoje możliwości, zmienia nasz sposób postrzegania świata, a nawet myślenia, czy odczuwania. Przez arteterapię może narodzić się zupełnie nowy człowiek.

Są trzy podstawowe funkcje arteterapii:

• korekcyjna – odzyskanie równowagi psychicznej, rozładowanie frustracji, zmniejszenie lub unicestwienie lęków, wyleczenie depresji, ułatwienie komunikacji z innymi ludźmi, budowanie pozytywnego nastawienia do świata, zmniejszenie poziomu agresji, podniesienie samooceny, itp.;
• edukacyjna – wzbogacenie życia wewnętrznego, zdobycie nowych umiejętności, poszerzenie wiedzy;
• rekreacyjna – zajęcia z arteterapii mogą być przecież wspaniałym sposobem na spędzenie wolnego czasu, po prostu formą relaksu.

Przykłady arteterapii

Choreoterapia – terapia tańcem i ruchem w ogóle. Umożliwia integrację emocji i stanu ducha z ciałem, uwalnia od stresu, pozwala na porzucenie dawnych wzorców ruchowych i naukę nowych. Dzięki choreoterapii możliwe jest bardziej świadome doświadczanie własnego ciała, pokonywanie jego ograniczeń, wyzwalanie pożądanych reakcji, jak radość, odprężenie, otwartość.

Muzykoterapia – praca z głosem w niezwykły sposób otwiera pacjenta. Ludzie, którzy uczą się śpiewać, nagle obserwują w codziennym życiu, że zaczęli... mówić (w znaczeniu – wyrażać siebie, mówić, czego chcą). Inny rodzaj muzykoterapii (bierny) polega po prostu na słuchaniu utworów muzycznych. Spokojne dźwięki wpływają na ciało i umysł relaksująco, bądź przeciwnie – pobudzająco (zależnie od efektu, który chcemy uzyskać). Z kolei granie na instrumentach daje pacjentowi poczucie sprawstwa.

Bajkoterapia – terapeuta dobiera odpowiednie bajki terapeutyczne i czyta je. Raczej jest to terapia skierowana do dzieci, ale niekoniecznie. Słuchanie bajki wpływa kojąco, zabija nudę, czasem podsuwa pewne rozwiązania.

Filmoterapia – terapia przez film. Terapeuta podsuwa filmy podejmujące temat, który w jakiś sposób koreluje z problemami pacjenta. Oglądanie filmów zakończone jest dyskusją.

Terapia przez sztuki plastyczne, takie jak: rysunek, malarstwo, rzeźba, grafika, tkactwo, wycinanki, kolorowanki i wiele innych – przez plastyczne dzieła pacjenta można dowiedzieć się wielu rzeczy o nim samym. Wyjątkiem są kolorowanki, które działają raczej wyłącznie relaksująco (no, chyba, że ktoś koloruje wszystko na czarno). Ale prosty rysunek, na którym pacjent proszony jest o narysowanie swojej rodziny, może być cennym drogowskazem dla terapeuty. Jak dziecko widzi swoją rodzinę? A jak siebie na jej tle? Może się okazać, że jest największą postacią na rysunku. Albo, że wcale go tam nie ma...

Marta Uler