Zaburzenia psychiczne u osób starszych

Zaburzenia psychiczne u osób starszych często przebiegają inaczej niż u młodszych pacjentów. Depresja u seniora może być powiązana przede wszystkim z drażliwością, zaburzenia psychotyczne – z podejrzliwością i odizolowaniem się od bliskich osób. Jednymi z częściej występujących u starszych pacjentów zaburzeń psychicznych są otępienia. Jakie jeszcze zaburzenia psychiczne wyróżnia się u osób starszych i jak one się objawiają? Kiedy należy udać się z seniorem do lekarza?

Spis treści:

1. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: przyczyny
2. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: depresja
3. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: otępienia
4. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia psychotyczne
5. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia lękowe
6. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia snu
7. Zaburzenia psychiczne typowe dla osób starszych
8. Zaburzenia psychiczne u osób starszych: leczenie

Zaburzenia psychiczne u osób starszych to narastający problem w psychiatrii. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), tak jak obecnie odsetek w populacji ludzi po 60. roku życia sięga około 12%, tak już w 2050 roku – według szacunków – wynosić on może już nawet 22%. Wiąże się to z poprawą standardów opieki medycznej.

W związku z tym coraz większy nacisk kładzie się na rozwój geriatrii, ale i jej bardziej szczegółowych dziedzin. Jedną z wyróżnianych jest psychogeriatria, której przedmiotem zainteresowania są choroby i zaburzenia psychiczne u osób starszych.

U seniorów, podobnie jak u osób w każdym innym wieku, występują rozmaite schorzenia z zakresu psychiatrii. Psychogeriatrię wyodrębnia się jednak z tego powodu, że pewne problemy są specyficzne właśnie dla starszej grupy wiekowej. Niektóre jednostki u osób w podeszłym wieku prowadzą do występowania nieco innych objawów niż wtedy, kiedy są one spotykane u ludzi młodszych.

U wielu seniorów – ze względu na odrębny obraz kliniczny – zaburzenia psychiczne wieku podeszłego nie są właściwie rozpoznawane i odpowiednio leczone, dlatego też w pełni zasadne jest szerzenie informacji dotyczących natury i przebiegu tychże właśnie jednostek. Dodać tutaj należy, że zaburzenia psychiczne u osób starszych są po prostu częste – szacuje się, że na różne z nich cierpi nawet więcej niż 15% pacjentów mających 60 i więcej lat.

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: przyczyny

Wiek podeszły jest niestety okresem, w którym u większości ludzi występuje wiele czynników ryzyka zaburzeń psychicznych. To właśnie w późnych latach życia pacjenci nierzadko stają się samotni – zdarza się, że ich zapracowani krewni nie mają dla nich czasu i senior większość czasu spędza całkowicie sam. Nierzadko osoba starsza doświadcza również utraty bliskiego człowieka – np. małżonka – i to również może sprzyjać rozwinięciu się u niej jakichś zaburzeń psychicznych.

Wśród innych jeszcze czynników ryzyka zaburzeń psychicznych u osób starszych wymieniane są:

• choroby przewlekłe (takie jak np. choroba niedokrwienna serca, cukrzyca czy przewlekła obturacyjna choroba płuc)
• poważne zmiany życiowe (np. przejście na emeryturę lub zmiana miejsca zamieszkania – sprzyjać problemom psychiatrycznym może zarówno przeprowadzka nawet do własnych dzieci, jak i do domu opieki dla seniorów)
• trudności finansowe (spowodowane np. otrzymywaniem niskiej emerytury)
• utrata kontaktów z innymi ludźmi

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: depresja

Depresję typowo kojarzy się z obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań czy uczuciem stałego zmęczenia, w przypadku jednak zaburzeń depresyjnych wieku podeszłego ich objawy mogą być nieco inne.

Owszem, depresja wieku starczego również może być powiązana z obniżonym nastrojem starszego pacjenta, dużo jednak częściej na pierwszy plan wysuwają się w tym przypadku znaczna drażliwość czy nerwowość. Senior może chociażby wybuchać w przypadku drobnych nieporozumień czy być niemiły w kontakcie nawet i ze swoimi ukochanymi wnukami.

Poza wymienionymi objawami pojawiać się mogą również zaburzenia snu (zwykle w postaci trudności z zasypianiem i wczesnego budzenia się), znacznie zmniejszone łaknienie czy ciągłe poczucie winy.

Dość charakterystyczne dla tego rodzaju depresji są skargi chorych na zaburzenia poznawcze (polegające na pogorszeniu pamięci, koncentracji i uwagi), a także różne objawy somatyczne, m.in. wciąż odczuwane przez pacjenta dolegliwości bólowe mogą nie być wcale spowodowane chorobą somatyczną, a wynikać po prostu z depresji.

Czytaj też:Problemy z pamięcią u seniorów. Jak im zapobiegać?Zaburzenia pamięci (w młodym wieku, u starszych, po wypadku) - przyczyny, objawy, leczenie. Zaburzenia pamięci krótko- i długotrwałej

Stanowczego podkreślenia wymaga tutaj jeszcze jeden aspekt: otóż depresja u seniorów może prowadzić również do myśli samobójczych i zwiększonego przez to ryzyka popełnienia samobójstwa, dlatego też problemu tego nigdy nie wolno bagatelizować.

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: otępienia

Najczęściej powiązanymi ze starszym wiekiem zaburzeniami psychicznych są zaburzenia otępienne. W powszechnym mniemaniu ich podstawowym objawem są zaburzenia pamięci i rzeczywiście, w przypadku najczęstszego z otępień - którym jest choroba Alzheimera - trudności pamięciowe wysuwają się u chorych na pierwszy plan.

Nie zawsze tak jednak jest - istnieją zaburzenia otępienne, w których przebiegu dominować mogą chociażby znaczne zmiany zachowania seniorów czy zaburzenia myślenia oraz trudności z wykonywaniem codziennych czynności.

Do grupy otępień zalicza się wspomnianą wyżej chorobę Alzheimera, ale i takie jeszcze jednostki, jak:

• otępienie naczyniowe
• otępienie czołowo-skroniowe
• otępienie poudarowe
• otępienie z ciałami Lewy’ego

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia psychotyczne

Do grupy zaburzeń psychotycznych zaliczana jest m.in. schizofrenia. Choroba ta rzadko ma swój początek dopiero w wieku podeszłym - zdecydowanie częściej ma miejsce sytuacja, gdzie choruje na nią senior, u którego pierwsze objawy schizofrenii pojawiły się już w młodym wieku.

Podobnie jak i w innych grupach wiekowych, schizofrenia może być powiązana z występowaniem objawów wytwórczych - którymi mogą być urojenia i omamy - dużo jednak częściej, w przypadku pacjentów w zaawansowanym wieku, wyraźnie widoczne są tzw. negatywne objawy tej jednostki. Do nich należą m.in. takie problemy, jak bladość emocjonalna, odizolowanie się od ludzi, całkowita utrata zainteresowań otaczającym światem czy apatia.

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia lękowe

Jednym z częstszych zaburzeń psychicznych u osób starszych są zaburzenia nerwicowe. Zaburzenia snu, poczucie stałego zmęczenia, drażliwość czy stałe uczucie niepokoju mogą być przejawami właśnie różnorodnych zaburzeń lękowych.

Poza nimi, u seniorów towarzyszyć im mogą również i somatyczne przejawy lęku, którymi mogą być m.in. kołatania serca, uczucie wzmożonego napięcia mięśniowego czy różnego rodzaju dolegliwości bólowe (np. bóle głowy).

U starszych osób pojawiać się mogą m.in. zespół lęku uogólnionego, jak i zaburzenie paniczne, fobia społeczna czy zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD). Tego typu zaburzenia psychiczne u osób starszych częściej spotykane są u kobiet niż u mężczyzn.

Czytaj też:Nerwica lękowa: objawy. Boisz się czegoś czy masz już nerwicę lękową?

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: zaburzenia snu

Wraz z wiekiem, całkowicie naturalnie, dochodzi do zmniejszenia ilości niezbędnego dla organizmu czasu nocnego wypoczynku – seniorzy śpią po prostu krócej od ludzi młodych.

Trudności z zasypianiem czy bardzo wczesnego budzenia nie można jednak zawsze tłumaczyć samym tylko wiekiem – jeżeli problemy tego rodzaju pojawiają się u starszej osoby zasadniczo podczas każdej nocy, jak najbardziej można je już traktować jako jedno z zaburzeń psychicznych u osób starszych.

Zawsze należy podjąć się próby poszukiwania czynników, które odpowiadają za wystąpienie tego problemu – takowymi mogą być np. zaburzenia depresyjne czy zaburzenia lękowe. Właściwa diagnoza podłoża problemu jest niezbędna, ponieważ to właśnie ku niemu kierowane są oddziaływania, które mają na celu doprowadzić do ustąpienia trudności ze snem u osoby starszej.

Zaburzenia psychiczne typowe dla osób starszych

Problemów psychiatrycznych, które bywają spotykane u osób starszych, można by jeszcze wymienić wiele. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne nieprawidłowości, które spotykane są w tej właśnie grupie wiekowej – mowa tutaj m.in. o takich jednostkach, jak:

• zespół Diogenesa: związane są z nim znaczne zmiany zachowania seniora, gdzie na pierwszy plan wysuwają się zwykle znaczne zaniedbania higieniczne oraz zbieranie - przez ogół społeczeństwa uważanych za całkowicie zbędne - przedmiotów
• zespół zachodzącego słońca: osoby zmagające się z tym problemem doświadczają znacznych zmian zachowania w godzinach wieczornych, gdzie stają się one m.in. pobudzone (czasami nawet agresywne), doświadczają dezorientacji czy omamów wzrokowych

Zaburzenia psychiczne u osób starszych: leczenie

Właściwie prowadzona terapia zaburzeń psychicznych jest ważna w każdym wieku, seniorzy są jednak jedną z tych grup, w których leczenie problemów psychiatrycznych jest wyjątkowo istotne. Przede wszystkim zaniechanie leczenia może skutkować tym, że dojdzie do zaostrzenia - występujących u większości osób w wieku podeszłym - ich przewlekłych chorób somatycznych.

Senior z zaburzeniami psychicznymi może w końcu zaniedbywać przyjmowanie leków czy całkowicie ignorować zalecaną mu przez lekarzy dietę (szczególnie istotną np. u osób z nadciśnieniem tętniczym czy cukrzycą). Dodatkowo im dłuższy upływa czas od wystąpienia zaburzeń psychicznych u osób starszych do rozpoczęcia ich leczenia, tym większe staje się ryzyko tego, że niezbędna terapia pozwoli uzyskać oczekiwane efekty zdecydowanie później niż wtedy, gdyby rozpocząć ją już we wczesnym czasie od zachorowania.

Leczenie zaburzeń psychicznych u osób starszych z całą pewnością bywa niełatwe - konieczne u seniorów jest stosowanie mniejszych niż u młodych osób dawek leków (co wynika m.in. ze zmian czynności wątroby i nerek, które zachodzą wraz ze starzeniem się organizmu), jak i dość często pojawiają się trudności przy zalecaniu pacjentowi, jaki dokładnie preparat powinien on stosować (ze względu na to, że seniorzy przyjmują zazwyczaj wiele różnych leków, włączając mu jakiś nowy środek trzeba szczególną uwagę zwrócić na potencjalne interakcje).

Zdecydowanie należy podkreślić jedno: jak najbardziej trzeba leczyć zaburzenia psychiczne u seniorów, ponieważ właściwie dobrana terapia umożliwia dłuższe zachowanie sprawności i dobrego poziomu funkcjonowania.