Rumień - przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Rumień (z łac. erythema), czyli lokalne zaczerwienienie powierzchni skóry, to jeden z najczęstszych objawów dermatologicznych. Zmiany rumieniowe mogą być spowodowane miejscowym podrażnieniem, a także stanowić objaw stanu zapalnego lub infekcji w obrębie skóry. W niektórych schorzeniach z rumieniem współistnieją rozmaite objawy towarzyszące - w takich przypadkach rumień może stać się "samodzielną" jednostką chorobową. Niekiedy zmiany rumieniowe ustępują samoistnie, inne natomiast wymagają odpowiednio dobranego leczenia. Dowiedz się, jakie są przyczyny powstawania rumienia, które rodzaje rumienia występują najczęściej, jak rozpoznać rumień oraz jak przebiega jego leczenie.

Spis treści

1. Rumień: przyczyny
2. Rodzaje rumienia
3. Rumień u dzieci

Rumień (z łac. erythema) to miejscowe zaczerwienie skóry, które może pojawić się u każdego, w każdym wieku, a jego przyczyny mogą być bardzo różnorodne.

Rumień: przyczyny

Zmiany rumieniowe na skórze mogą występować w przebiegu wielu chorób o różnych podłożach. Źródłem ich powstawania jest rozszerzenie i napływ krwi do cienkich naczyń (tzw. kapilar) położonych w powierzchownych warstwach skóry.

Do typowych przyczyn takiego stanu należą infekcje, urazy i rany skóry, a także stany zapalne. Rumień jest wówczas objawem przekrwienia powstającego w celu zwiększenia przepływu krwi. Wraz z krwią do miejsca docelowego docierają komórki układu odpornościowego, cząsteczki przekazujące informacje o stanie zapalnym, a także czynniki ułatwiające gojenie i naprawę tkanek.

Do uszkodzenia skóry objawiającego się rumieniem dochodzi również w przebiegu oparzeń słonecznych lub oddziaływania innych rodzajów promieniowania (na przykład podczas radioterapii).

Innym czynnikiem, powodującym rozszerzenie naczyń (w tym również w skórze), jest histamina. Jest to substancja uwalniana w organizmie m.in. w przebiegu reakcji alergicznych. Zmiany rumieniowe na skórze mogą więc towarzyszyć różnego rodzaju alergiom.

Do innych schorzeń współistniejących z rumieniem należą niektóre choroby tkanki łącznej. Ciekawym przykładem jest toczeń rumieniowaty układowy, w przebiegu którego na twarzy może występować charakterystyczny rumień w kształcie motyla.

Oprócz wyżej wymienionych przyczyn powstawania rumienia, w dermatologii wyodrębniona została grupa tzw. dermatoz rumieniowych. Są to choroby skóry, których głównym objawem jest rumień, cechujący się szczególnymi właściwościami. Oprócz charakterystycznego wyglądu zmian skórnych, możliwe jest również występowanie dodatkowych objawów. Najważniejsze rodzaje rumienia przedstawiono poniżej.

Rodzaje rumienia

• rumień polekowy (rumień trwały)

Rumień polekowy i rumień trwały to różne nazwy tej samej jednostki chorobowej. Jak sama nazwa wskazuje, zmiany skórne - okrągłe lub owalne, brązowe plamy - są spowodowane zażywaniem określonych leków. Pacjenci często sami zauważają przyczynę przebarwień, gdyż zwykle pojawiają się one w tym samym miejscu po zażyciu konkretnego leku. Podstawą diagnostyki jest dokładnie zebrany wywiad dotyczący przyjmowanych środków, a leczenie polega na odstawieniu leku powodującego zmiany. Rumień polekowy może pojawić się na skórze po zażyciu różnych farmaceutyków; statystycznie najczęściej wywołują go antybiotyki, sulfonamidy, środki hormonalne oraz przeciwalergiczne.

• rumień wędrujący

Rumień wędrujący to przykład schorzenia o dobrze poznanym podłożu. Jego przyczyną jest namnażanie się w skórze bakterii z rodzaju Borrelia burgdorferi. Rumień wędrujący jest więc wczesnym objawem przenoszonej przez kleszcze boreliozy. Zazwyczaj pojawia się w miejscu ukłucia w ciągu kilku-kilkunastu dni.

Rumień wędrujący ma charakterystyczny wygląd - przypomina czerwony pierścień, szerzący się obwodowo od miejsca wkłucia kleszcza. W niektórych przypadkach towarzyszą mu ogólnoustrojowe objawy infekcji: zmęczenie, gorączka i bóle mięśni. Rozpoznanie rumienia wędrującego jest wskazaniem do wdrożenia antybiotykoterapii przeciwko boreliozie (najczęściej stosuje się amoksycylinę lub doksycyklinę). W przypadku braku pewności, czy zmiana skórna jest rumieniem wędrującym, można wykonać dodatkowe badania laboratoryjne (oznaczenie we krwi stężenia przeciwciał przeciwko bakteriom Borrelia).

• rumień guzowaty

Rumień guzowaty (z łac. erythema nodosum) to choroba o podłożu zapalnym. Jej charakterystycznym objawem są bolesne, kilkucentymetrowe guzy barwy czerwonej, zmieniające z czasem kolor na sinobrunatny. Zmiany typowo lokalizują się na przedniej powierzchni podudzi. Stan zapalny będący przyczyną rumienia guzowatego rozwija się w tkance podskórnej. Do najczęstszych objawów towarzyszących należą bóle stawów oraz gorączka.

Dokładny mechanizm powstawania rumienia guzowatego pozostaje niejasny. Najczęściej wiąże się go z inną infekcją w obrębie organizmu (bakteryjną, wirusową lub grzybiczą), czasem może również towarzyszyć schorzeniom autoimmunologicznym (choroba Leśniowskiego-Crohna, sarkoidoza), nowotworom lub ciąży. Zmiany skórne w rumieniu guzowatym zwykle ustępują samoistnie i goją się bez pozostawienia widocznych śladów. W przypadku znanego podłoża można stosować leczenie przyczynowe (np. antybiotykoterapia przy ustalonej przyczynie bakteryjnej).

• rumień stwardniały

Rumień stwardniały (łac. erythema induratum) to kolejny przykład rumienia o prawdopodobnym podłożu infekcyjnym. Najczęściej wiąże się go z zakażeniem prątkiem gruźlicy, ponieważ większość pacjentów z rumieniem stwardniałym ma dodatnie wyniki testów na gruźlicę. Zmiany skórne, podobnie jak w rumieniu guzowatym, zwykle pojawiają się na podudziach (choć rumień stwardniały znacznie częściej występuje na tylnej powierzchni łydek). Cechą różnicującą guzy w obu chorobach jest proces gojenia - w rumieniu stwardniałym przebiega ono znacznie gorzej. Po początkowej, bolesnej fazie, choroba zwykle przyjmuje przewlekły przebieg. Nasilenie bólu zmniejsza się, ale w okolicy guzów pojawiają się głębokie owrzodzenia, a na powierzchni skóry mogą pozostać trwałe ślady.

• rumień wielopostaciowy

Rumień wielopostaciowy (z łac. erythema multiforme) to w zasadzie grupa chorób o różnym nasileniu i wyglądzie zmian skórnych. U ich podłoża leży reakcja układu odpornościowego na rozmaite bodźce: zastosowane leki, przebyte zakażenie, bądź inne (często niezidentyfikowane) czynniki.

Zmiany skórne najczęściej lokalizują się na kończynach, choć ich charakterystyczną cechą jest również możliwość pojawiania się na błonie śluzowej jamy ustnej.

Postać łagodna rumienia wielopostaciowego zwykle nie powoduje poważnych dolegliwości, nie wymaga również specjalistycznego leczenia. Zupełnie inaczej przebiega postać ciężka, którą w dermatologii podzielono na dwie osobne jednostki chorobowe:

• zespół Stevensa-Johnsona
• zespół TEN (toksycznej nekrolizy naskórka)

Zmiany rumieniowe zajmują bardzo rozległe obszary, towarzyszy im również znacznie poważniejszy stan ogólny pacjentów. Najgroźniejszą postacią rumienia wielopostaciowego jest zespół TEN, w którym dochodzi do oddzielania się naskórka od pozostałych warstw skóry. Utrata naturalnej bariery ochronnej naraża pacjentów na utratę wody, która zostaje niekontrolowanie odparowana z powierzchni ich ciała. W ten sposób dochodzi do zaburzeń elektrolitowych i zakażeń, które mogą stanowić zagrożenie życia. Z powodu odmiennego i znacznie cięższego przebiegu zespołów Stevensa-Johnsona oraz TEN, niektóre publikacje naukowe wykluczają je obecnie poza spektrum rumienia wielopostaciowego.

• rumień nekrolityczny wędrujący

Rumień nekrolityczny wędrujący to przykład skórnego zespołu paraneoplastycznego, czyli schorzenia współistniejącego z chorobą nowotworową. Ten typ rumienia jest skutkiem zmian metabolicznych, wywoływanych w większości przypadków przez tzw. glucagonoma. Jest to szczególny rodzaj nowotworu trzustki, produkujący duże ilości glukagonu - czyli hormonu działającego przeciwnie do insuliny.

Nadmiar glukagonu, oprócz zmian skórnych typu rumienia nekrolitycznego wędrującego, wpływa na metabolizm całego organizmu. Najczęstszym objawem towarzyszącym jest cukrzyca. Rumień nekrolityczny wędrujący może przypominać zespół TEN (patrz powyżej) z powodu spełzania naskórka w obrębie zmian rumieniowych. Leczenie rumienia nekrolitycznego wędrującego, podobnie jak leczenie innych zespołów paraneoplastycznych, polega na terapii choroby podstawowej - w tym przypadku nowotworu trzustki.

• rumień dłoniowy

Rumień dłoniowy (z łac. erythema palmarum), czyli zaczerwienienie skóry na dłoniach, to objaw towarzyszący wielu chorobom. Typowo kojarzony jest ze schorzeniami wątroby, takimi jak marskość wątroby, nadciśnienie wrotne lub przewlekła niewydolność wątroby.

Inną grupą chorób współistniejących bywają choroby reumatologiczne (np. RZS). Na jego powstawanie mogą również mieć wpływ zmiany hormonalne, w szczególności podwyższone stężenie estrogenów w czasie ciąży. W wielu przypadkach rumień dłoniowy nie musi świadczyć o żadnym schorzeniu, czasem również może być cechą dziedziczoną genetycznie.

Rumień u dzieci

Choć większość chorób rumieniowych opisanych powyżej może występować zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, niektóre z nich są charakterystycznie wyłącznie dla populacji pediatrycznej. Mowa o dwóch podtypach rumieni: zakaźnym oraz nagłym. Są to choroby infekcyjne wieku dziecięcego, wywoływane zakażeniem wirusowym.

• rumień zakaźny (tzw. choroba piąta)

Rumień zakaźny to choroba infekcyjna, występująca najczęściej u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Czynnikiem wywołującym jest wirus (konkretnie parwowirus B19). Początkowe objawy przypominają przeziębienie - stan podgorączkowy, katar, czasami dołącza do nich ból stawów.

Po kilku dniach pojawia się główny objaw choroby - intensywnie czerwony rumień na twarzy (stąd potoczna nazwa - "zespół spoliczkowanego dziecka"), szerzący się na tułów, pośladki i kończyny dziecka. Zmiany skórne mogą naprzemiennie ustępować i nawracać w ciągu kilku tygodni, typowo nasilają się pod wpływem przegrzania.

Ponieważ podłoże rumienia zakaźnego jest wirusowe, nie istnieje dostępne leczenie przyczynowe (nie należy również stosować antybiotyków). Rumień zakaźny u dzieci w zdecydowanej większości przypadków przebiega łagodnie. Jego cechą jest duża łatwość rozprzestrzeniania, przy czym największa zakaźność występuje przed pojawieniem się typowych zmian skórnych. Na kontakt z parwowirusem B19 muszą być szczególnie wyczulone kobiety ciężarne, ponieważ zakażenie w czasie ciąży może spowodować niszczenie krwinek płodu i być przyczyną poważnych powikłań.

• rumień nagły (gorączka trzydniowa)

Rumień nagły, zwany również gorączką trzydniową lub chorobą szóstą, to choroba dotycząca młodszych dzieci (zwykle poniżej 3-go roku życia). Wywołują ją wirusy z grupy Herpes (HHV-6 i HHV-7). Przebieg schorzenia jest bardzo charakterystyczny: dziecko nagle gorączkuje (nawet do 40°C), zwykle bez towarzyszących objawów.

Po kilku (najczęściej - zgodnie z nazwą - trzech) dniach temperatura wraca do normy, a na skórze tułowia i twarzy pojawia się rumieniowa wysypka. Ogólny stan dziecka pozostaje dobry. Pewne ryzyko związane jest z wysoką gorączką, która w niektórych przypadkach może powodować drgawki gorączkowe. Podobnie jak w przypadku rumienia zakaźnego, nie istnieje leczenie przyczynowe rumienia nagłego.

"Trzydniówkę" leczy się wyłącznie objawowo, kontrolując temperaturę dziecka (można podawać niesteroidowe leki przeciwzapalne i/lub paracetamol), a także dbając o odpowiednie nawodnienie podczas trwania gorączki.

Czytaj też:

• Rumień wędrujący
• Rumień nagły

O autorze

Krzysztofa Białożyt

Studentka medycyny na Collegium Medicum w Krakowie, powoli wkraczająca w świat ciągłych wyzwań pracy lekarza. Szczególnie zainteresowana ginekologią i położnictwem, pediatrią oraz medycyną stylu życia. Miłośniczka języków obcych, podróży i górskich wędrówek.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Krzysztofa Białożyt