Rogowacenie słoneczne: przyczyny, objawy, leczenie

Rogowacenie słoneczne (dawniej rogowacenie starcze) to zmiany na skórze, powstające na skutek nadmiernej ekspozycji na promienie UV. Jakie są objawy rogowacenia słonecznego i na czym polega leczenie takich zmian skórnych?

Spis treści

1. Rogowacenie słoneczne: lokalizacja
2. Rogowacenie słoneczne: wygląd zmian
3. Jak powstaje rogowacenie słoneczne?
4. Czy rogowacenie słoneczne jest groźne?
5. Rogowacenie słoneczne: diagnostyka
6. Z czym różnicować rogowacenie słoneczne?
7. Rogowacenie słoneczne: leczenie
8. Profilaktyka rogowacenia słonecznego

Rogowacenie słoneczne było dawniej nazywane również rogowaceniem starczym, ponieważ obserwowano je przede wszystkim u ludzi starszych lub starzejących się, którzy przez wiele lat byli narażeni na szkodliwe działania promieniowania UV.

Samo rogowacenie to proces który naturalnie zachodzi w naszej skórze. Polega on na obumieraniu i złuszczaniu wierzchnich warstw naskórka, które są stopniowo "wypychane" przez komórki młode, znajdujące się w warstwach głębszych, które powoli wydostają się na powierzchnię naszej skóry. Czasem rogowacenie, gdy jest zbyt nasilone, może przyjmować patologiczny charakter, a w przypadku rogowacenia słonecznego sprawcą takiego stanu są (jak sama nazwa wskazuje) promienie słoneczne.

Rogowacenie słoneczne: lokalizacja

Rogowacenie słoneczne w związku z patogenezą umiejscawia się w obszarach, które są narażone na przewlekłe, intensywne działanie promieni słonecznych. Zmiany typu rogowacenia słonecznego możemy więc głównie zobaczyć na twarzy, karku, głowie, a także nieosłoniętych częściach kończyn górnych i dolnych.

Rogowacenie słoneczne: wygląd zmian

Zazwyczaj rogowacenie słoneczne prezentuje się jako zmiany o szaro-żółto-brunatnym zabarwieniu, zbudowane z kilku warstw zrogowaciałego naskórka o nierównej powierzchni. Zmiany te są szorstkie w dotyku, mogą leżeć w poziomie skóry lub wystawać ponad nią. Przy próbie usunięcia takiej zmiany skóra pod nią zacznie delikatnie krwawić. Taka postać rogowacenia słonecznego rozwija się przez wiele lat, a zanim pojawi się typowy obraz kliniczny można zaobserwować w tych charakterystycznych miejscach pogrubioną, pomarszczoną skórę, pokrytą licznymi i głębokimi zmarszczkami. Na powierzchni skóry widzimy również teleangiektazje, które są poszerzonymi, drobnymi naczyniami krwionośnymi. Taka skóra w wyniku działania promieni UV zostaje uszkodzona nie tylko na powierzchni, ale dochodzi również do rozpadu i zahamowania syntezy kolagenu i włókien elastycznych w jej głębszych warstwach.

Jak powstaje rogowacenie słoneczne?

Wiadomo już, że za powstawanie rogowacenia słonecznego odpowiedzialne są promienie słoneczne. W jakim mechanizmie jednak dochodzi do uszkodzenia komórek skóry? Promieniowanie UV powoduje powstawanie zmian bezpośrednio w DNA naszych komórek. W warunkach fizjologicznych posiadamy pewien gen, który jest odpowiedzialny za hamowanie ich proliferacji. Promieniowanie UVB powoduje uszkodzenie tego genu, w wyniku czego komórki zaczynają wzrastać w niekontrolowany sposób. Dotyczy to przede wszystkim komórek położonych najbardziej na zewnątrz. Komórki w głębszych warstwach "nie nadążają" i w związku z tym na powierzchni skóry gromadzą się złuszczone, starsze komórki naskórka. To wszystko powoduje, że skóra nie ma wystarczająco dużo czasu, aby się zregenerować po częstych i długotrwałych ekspozycjach na słońce.

Czy rogowacenie słoneczne jest groźne?

Jeśli dojdzie do uszkodzenia DNA komórek, są one pozbawione jakiejkolwiek kontroli. Dlatego rogowacenie słoneczne uważane jest za stan przednowotworowy, który może po wielu latach prowadzić do powstania raka skóry, jakim najczęściej jest rak kolczystokomórkowy. Takim przekształceniom do pełnoobjawowego raka skóry ulega około 10-20 % przypadków rogowacenia słonecznego. Na przemianę o charakterze nowotworowym może wskazywać szybkie powiększanie się zmiany, tendencje do tworzenia się nadżerek i owrzodzeń oraz krwawienie.

Rogowacenie słoneczne: diagnostyka

Rogowacenie słoneczne ma na tyle charakterystyczną morfologię, że zwykle wystarczy "rzut oka" lekarza, aby podejrzewać tę właśnie chorobę. Jednak diagnostyka wszystkich zmian skórnych zawsze powinna obejmować badanie histopatologiczne wycinka, ponieważ nigdy nie można mieć pewności, że zmiana, którą widzimy jest całkowicie niegroźna. W badaniu mikroskopowym rogowacenie słoneczne będzie charakteryzowało się występowaniem tak zwanych komórek atypowych, to znaczy takich, które odbiegają wyglądem od prawidłowych komórek. Komórki atypowe mogą być większe, o zmienionym kształcie, z inną morfologią jąder komórkowych. W rogowaceniu słonecznym takie komórki występują jedynie w naskórku. Jeśli komórki atypowe przekraczają błonę podstawną, która jest granicą między naskórkiem a skórą właściwą, mówimy wtedy już o procesie nowotworowym. To pokazuje nam, że badanie histopatologiczne jest niezbędne w postawieniu prawidłowej diagnozy, ponieważ postępowanie w rogowaceniu słonecznym znacząco różni się od terapii nowotworów.

Z czym różnicować rogowacenie słoneczne?

Tak jak wspomniano, rozpoznanie rogowacenia słonecznego opiera się na diagnostyce histopatologicznej. Kliniczne choroba ta może przypominać inne dermatozy, takie jak wspomniany wcześniej nowotwór, brodawkę łojotokową, brodawki płaskie, chorobę Bowena czy hiperkeratotyczną postać tocznia rumieniowego przewlekłego.

Rogowacenie słoneczne: leczenie

Po potwierdzeniu w badaniu histopatologicznym nienowotworowego charakteru zmiany zaleca się wdrożenie leczenia, aby ograniczyć toczący się proces. Dostępnych jest kilka metod terapeutycznych. W leczeniu rogowacenia słonecznego stosuje się między innymi krioterapię ciekłym azotem, maści zawierające retinoidy, fluorouracyl lub krem zawierający imikwimod, który jest niestety bardzo drogi i przez to niedostępny dla wszystkich. Stosowanie maści i kremów zawierających te substancje zmiękcza szorstkie, zrogowaciałe warstwy i dzięki temu wspomaga naturalny proces rogowacenia skóry. Taką terapie miejscową stosuje się w różnych schematach i konfiguracjach, zazwyczaj jednak trwa ona kilka tygodni. Jeśli badanie mikroskopowe potwierdzi, że mamy do czynienia z nowotworem, pozostaje nam jedynie leczenie radykalne, które może polegać na głębokim mrożeniu ciekłym azotem lub na chirurgicznym usunięciu całej zmiany.