Poikilodermie wrodzone

Poikilodermia wrodzona nie jest jednostką chorobową, lecz obrazem chorobowym składającym się z triady objawów takich jak atrofia skóry, siateczkowate przebarwienia i teleangiektazje. Jakie są przyczyny i objawy poikilodermii? Jak przebiega leczenie?

Spis treści

1. Poikilodermie wrodzone

Chorobę różnicuje się z anemią Fanconiego, która charakteryzuje się plamistą hiperpigmentacją i podobnymi zmianami w szpiku kostnym.

Poikilodermia rozwija się na tle odczynów kontaktowych, chorób tkanki łącznej, chorób rozrostowych układu chłonnego czy wskutek ekspozycji na promieniowanie X. Występuje również w przebiegu uwarunkowanych genetycznie zespołów jako poikilodermie wrodzone (zespół Rothmunda-Thomsona, wrodzona dyskeratoza, anemia Fanconiego, zespół Kindlera, poikilodermia z towarzyszeniem pęcherzy, hereditary acrokeratotic poikiloderma, hereditary sclerosing poikiloderma, poikilodermia z towarzyszącą neutropenią).

Poikilodermie wrodzone

• Zespół Rothmunda-Thomsona

To bardzo rzadko występująca wrodzona poikilodermia, na całym świecie odnotowano około 300 przypadków. Częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Schorzenie dziedziczone jest autosomalnie recesywne, a defekt dotyczy genu kodującego enzym – helikazę DNA.

Pierwszym objawem jest rumień policzków przybierający siateczkowaty wzór, który pojawia się w 1 roku życia. Stopniowo zasięg zmian obejmuje coraz to większe obszary skóry – uszy, podbródek, czoło, kończyny i pośladki. Tułów zwykle pozostaje wolny od objawów. Dodatkowo może wystąpić nadwrażliwość na światło słoneczne, a u niektórych chorych na odsiebnych częściach kończyn powstają ogniska rogowacenia mogące ulegać transformacji w raki kolczystokomórkowe i podstawnokomórkowe. Co ciekawe, zarówno włosy, gruczoły łojowe i potowe mogą występować w zmniejszonej liczbie lub być całkowicie nieobecne. Wszyscy chorzy są niskiego wzrostu i około połowa z nich ma zaćmę pojawiającą się we wczesnym dzieciństwie. Inne nieprawidłowości występujące u chorych to hipogonadyzm, łukowate wygięcie piszczeli, drobne ręce i stopy, hipoplastyczne kciuki i wady zębów. Charakterystyczne jest zwiększone ryzyko zachorowania na mięsaka kości. Inteligencja jest prawidłowa.W przypadkach niepowikłanych rozwojem nowotworu złośliwego, czas przeżycia jest prawidłowy. Leczenie ograniczone jest do stosowania filtrów przeciwsłonecznych i regularnych kontroli z badaniami obrazowymi celem wykrycia kostniakomięsaka.

• Wrodzona dyskeratoza

To bardzo rzadka choroba, dziedziczona większości przypadków w sposób sprzężony z chromosomem X. Defekt dotyczy mutacji w obrębie dyskeriny – białka jądrowego niezbędnego do syntezy rybosomalnego RNA i działania telomerazy. Defekty telomerazy działają niekorzystnie na czas życia komórek, gdyż ulega on skróceniu.

Objawy ograniczają się do skóry i błon śluzowych. Prawie u wszystkich chorych charakterystyczne jest występowanie ciemnej, brązowoszarej, siatkowatej hiperpigmentacji, której towarzyszy atrofia skóry i teleangiektazje. Zmiany te mają zwykle swój początek w dzieciństwie i najczęściej zajmują twarz, tułów i uda. Występuje ciągłe łzawienie oczu jako wynik przewlekłego stanu zapalnego spojówek i powiek. Przewód łzowy jest często hipoplastyczny. Paznkokcie na początku są hipertroficzne, następnie stają się dystroficzne. Na końcu występuje zanik paznokci przypominający pterygium (pterygium-like atrophy). Charakterystyczne są przerzedzone włosy, nadmierna potliwość skóry pod pachami oraz niezbyt nasilone rogowacenie dłoni i podeszew stóp. W obrębie błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych i odbytu występują rozlane hiperkeratotyczne ogniska, przekształcające się w raka kolczystokomórkowego w młodym wieku. U połowy chorych występuje pancytopenia typu Fanconiego. Ze względu na występowanie śluzówkowych raków kolczystokomórkowych i ryzyka aplazji szpiku kostnego rokowanie jest złe. U niektóry pacjentów wykonuje się przeszczepianie szpiku.

• Anemia Fanconiego

Anemia Fanconiego występuje z częstością 1:300 000 i dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Spowodowana jest mutacją w obrębie różnych genów naprawy DNA.

Charakterystyczne objawy to pancytopenia, wady nerek, nieprawidłowości w obrębie kośćca, opóźnienie umysłowe i niedobór wzrostu. Zmiany skórne obejmują rozlaną hiperpigmentację, ogniskową hipopigmentację i plamy typu kawy z mlekiem. W obrębie fałdów skóry, skóra jest ciemno zabarwiona.

U pacjentów występuje zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, szczególnie często występuje ostra białaczka szpikowa.

Rokowanie z powodu znacznie podwyższonego ryzyka zachorowania na ostrą białaczkę szpikową i ryzyka rozwoju raków kolczystokomórkowych (głównie w obrębie głowy, szyi i okolicy okołoodbytniczej) jest złe. Przeszczepienie szpiku jest leczeniem z wyboru.

• Zespół Kindlera

Zaliczany jest do rodziny pęcherzowego oddzielania się naskórka, dziedziczy się autosomalnie recesywnie. Defekt dotyczy mutacji genu KIND1 kodującego kindlinę-1, co skutkuje nieprawidłowym ogniskowym przyleganiem i uszkodzeniem przymocowania aktynowego cytoszkieletu do błony plazmatycznej w keratynocytach warstwy podstawnej. Skutkiem tego jest zaburzenie biegunowości i adhezji keratynocytów do błony podstawnej.

Choroba ewoluuje od wrodzonego tworzenia pęcherzy i łagodnej nadwrażliwości na słońce do uogólnionej poikilodermii w wieku dorosłym.

Choroba manifestuje się wrodzonym tworzeniem się pęcherzy na skórze, które ustępują wraz z wiekiem. Występuje łagodna nadwrażliwość na słońce oraz wczesna, uogólniona, postępująca poikilodermia z rozległymi zanikami. Może występować rogowacenie dłoni i stóp oraz nieprawidłowości paznokci, jak również przykurcze i zrastanie palców rąk. Z powodu zaników i suchości skóra chorych wygląda na przedwcześnie postarzałą. Dodatkowo może wystąpić wrażliwość dziąseł, słabe uzębienie i wczesne, szybko postępujące zapalenie ozębnej. Zajęte mogą być błony śluzowe cewki moczowej, odbytu, przełyku i narządów płciowych prowadząc do powstania w ich obrębie zwężeń.

Rokowanie jest dobre, należy jednak pamiętać o zwiększonym ryzyku wystąpienia raka kolczystokomórkowego skóry lub błon śluzowych.

• Hereditary Acrokeratotic Poikiloderma (Poikilodermia z rogowaceniem)

To grupa chorób dziedziczonych autosomalnie dominująco. Charakterystyczna jest wczesna faza zapalna, z początkowym rumieniem odsiebnych części ciała i pęcherzami, z następowym zajęciem okolic zgięciowych. Skóra okolic odsiebnych jest zanikowa z licznymi brodawkowatymi grudkami mogącymi utrzymywać się długotrwale i zajmować dodatkowo kolana i łokcie.W niektórych rodzinach zmiany poikilodermiczne są opisywane jako pierwotnie występujące na twarzy, a w innych jako zgięciowe. Pacjenci są zdrowi, bez zaćmy, opóźnienia umysłowego czy hipogonadyzmu.

• Hereditary Sclersosing Poikiloderma

Dziedziczona autosomalnie dominująco. Objawy choroby rozpoczynają się dzieciństwie. Cechuje się stwardnieniem oraz zanikiem skóry okolic odsiebnych z towarzyszącą rozlaną hipo i hiperpigmentacją. Nie występują teleangiektazje. W okolicach zgięciowych mogą występować hiperkeratotyczne lub stwardniałe pasma.

U niektórych pacjentów może występować dysplazja żuchwowo-akralna, z hipoplazją żuchwy, dysplastycznymi obojczykami, niezamknięciem szwów czaszkowych, skróceniem paliczków i zanikiem skóry części odsiebnych oraz poikilodermią.

• Poikiloderma z towarzyszącą neutropenią (Poikilodermia Indian Nawaho)

Dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny. Oprócz neutropenii, charakterystyczne jest występowanie grudkowej osutki części odsiebnych, która przekształca się w przebarwienia i odbarwienia szerzące się odśrodkowo. Pacjenci wykazują zgrubienie paznokci (pachyonychia) oraz nawracające infekcje płucne. Może być pomylona z zespołem Rothmunda-Thomsona. Podobne choroby stwierdzono u innych, nierdzennych mieszkańców Ameryki.