Osutka polekowa - jak leczyć? Rodzaje osutek polekowych

Osutka polekowa - co to jest? Kiedy pojawiają się osutki polekowe i jak je leczyć? Osutki polekowe mają różną postać w zależności od reakcji organizmu na leki.

Spis treści

1. Osutka polekowa – czym jest?
2. Osutka polekowa – różnicowanie objawów
3. Osutka polekowa – leki a choroby autoimmunologiczne
4. Osutki polekowe – diagnostyka i leczenie

Osutka polekowa jest terminem stosowanym w dermatologii na określenie zmian skórnych pojawiających się na skórze lub błonach śluzowych. Osutki polekowe są skórną manifestacją alergii na przyjmowane środki farmaceutyczne.

Należy pamiętać, że osutki polekowe to nie jedyne rodzaje osutek wyróżniane w dermatologii. Występują one na skórze lub błonach śluzowych i są reakcją alergiczną organizmu na przyjmowane leki. Do objawów osutek polekowych zaliczane są m. in.: rumień trwały, rumień wielopostaciowy, rumień guzowaty. Objawy osutek polekowych zależą od rodzaju przyjmowanego leku i wyróżniamy wśród nich m. in. rumień trwały czy guzowaty.  

Osutka polekowa – czym jest?

Osutka polekowa jest skórną manifestacją alergicznej reakcji na przyjmowane leki.  Pojawia się ona zazwyczaj po okresie trzech tygodni od rozpoczęcia stosowania substancji leczniczej. Do objawów wywoływanych przez immunologiczne reakcji na leki można zaliczyć:

• rumień trwały - przyjmuje postać zazwyczaj pojedynczego, dobrze odgraniczonego wykwitu o brunatnym zabarwieniu. Najczęściej jest on wywoływany przez barbiturany, kwas acetylosalicylowy, aminofenazon, sulfonamidy. Odstawienie konkretnego leku skutkuje cofnięciem się choroby.
• zmiany typu erythema multiforme (rumienia wielopostaciowego) z odmianą Stevensa Johnsona - na błonach śluzowych jamy ustnej, oczu oraz narządów płciowych oraz skórze pojawiają się pęcherze, a nawet nadżerki. Zmianom skórnym towarzyszy gorączka oraz bóle stawowe. Leki związane z pojawieniem się tej osutki to sulfonamidy, barbiturany oraz penicylina wraz z jej pochodnymi. W leczeniu wykorzystuje się antybiotyki o szerokim spektrum działania razem z lekami odczulającymi takimi jak wapń bądź leki antyhistaminowe.
• zmiany typu erythema mutliforme typu toksycznej nekrolizy naskórkowej- na skórze i błonach śluzowych obecne są zmiany rumieniowe i pęcherzowe, które przyczyniają się do spełzania naskórka całymi płatami. Objawom skórnym towarzyszy wysoka gorączka i ciężki stan chorego. Jest to bardzo poważne powikłanie leczenia, ponieważ może prowadzić nawet do zgonu. Może być wywołane przez sulfonamidy, barbiturany, penicylinę wraz z pochodnymi, a także furosemid. W związku z rozległymi uszkodzeniami skóry, które skutkują zaburzeniami elektrolitowymi w celu uzyskania poprawy stanu chorego podaje się płyny wieloelektrolitowe i osocze. Skuteczne okazuje się także stosowanie cyklofosfamidu z prednizonem.
• zmiany typu erythema nodosum (rumienia guzowatego) - guzy mogące wywołać ból pojawiają się zazwyczaj w obrębie podudzi, są czerwone, ale z biegiem czasu mogą zmieniać barwę na sinobrunatną. Występuje również ból w stawach oraz podwyższona temperatura ciała. Najczęstszą przyczyną jest stosowanie sulfonamidów lub penicyliny. Odstawienie odpowiedzialnych za reakcję substancji często wystarcza do poprawy stanu chorego.
• zmiany krwotoczne - ujawniają się w postaci wylewów krwawych do skóry. Wywołane mogą być przez tiazydy, złoto, sulfonamidy, allopurinol, niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz pochodne penicyliny. Leczenie opiera się na stosowaniu kortykosteroidów z lekami immunosupresyjnymi.
• jodzica - są to zmiany na skórę i błonach śluzowych do który dochodzi w wyniku długotrwałego zażywania niewielkich dawek jodu. Mogą przyjmować postać pokrzywki, dobrze napiętych pęcherzy krwotocznych oraz grudek i krostek, podobnych do tych, które występują w trądziku. U pacjentów uczulonych podanie radiologicznego środka kontrastującego może wywołać bardzo poważne reakcje, prowadzące nawet do śmierci.
• bromica - jest to charakterystyczne schorzenie powstające w wyniku stosowania bromku. Najczęstszą formą są zmiany trądzikopodobne i bujające. Pęcherze pojawiają się znacznie rzadziej. 

Osutka polekowa – różnicowanie objawów

 Istnieje także grupa objawów, które mogą mieć związek z zażywanymi lekami, ale występują też w przebiegu innych chorób. Przykładami takich zmian są na przykład:

• pokrzywka oraz obrzęk - na powierzchni skóry pojawiają się różnokształtne bąble, zazwyczaj obrzęknięte o barwie zaróżowionej lub bledszej niż reszta skóry. Do leków, które je wywołują należą kwas acetylosalicylowy oraz barbiturany. Innymi czynnikami powodującymi pokrzywkę mogą być spożyte pokarmy, lub alergeny wziewne oraz niska i wysoka temperatura. Ulgę przynosi chorym stosowanie leków antyhistaminowych oraz wapnia. Pokrzywka może też wystąpić w przebiegu reakcji immunologicznej prowadzącej do najpoważniejszej postaci alergii czyli wstrząsu anafilaktycznego.  Innymi objawami wstrząsu są szybkie tętno, niskie ciśnienie krwi, bóle w okolicy zamostkowej, świąd, drgawki, duszność i wymioty. Dochodzi do niego w wyniku stosowania prokainy lub penicyliny. W krytycznych sytuacjach w szpitalu podaje się dożylnie roztwór adrenaliny i domięśniowo hydrokortyzonu.
• zmiany liszajowate przypominające liszaj płaski - są wywoływane przez sole złota, środki przeciwmalaryczne, tiazydy, fenotiazynę, furosemid, propranolol. Podstawą leczenia jest stosowanie kortykosteroidów.
• odczyny fototoksyczne - pojawiają się przy stosowaniu leków doustnych takich jak psoraleny, sulfonamidy, tetracykliny, gryzeofulwina, leki przeciwarytmiczne, hipotensyjne, przeciwpadaczkowe lub leków do stosowania zewnętrznego na przykład  furokumaryny, dziegci i barwników. Substancje te zwiększają wrażliwość skóry na promieniowanie nadfioletowe i mogą prowadzić do powstawania przebarwień.
• odczyny fotoalergiczne mogą powstawać w trakcie korzystania z leków takich jak sulfonamidy, chlorotiazyd, trankwilizery, pochodne fenotiazyny, salicylanilidy, heksachlorofen, kwas paraaminobenzoesowy. 
• osutki krostkowe - spowodowane mogą być karbamazepiną, chloramfenikolem, furosemidem lub fenytoiną.
• acute generalized exanthematous pustulosis, AGEP (ostra uogólniona osutka krostkowa) - na skórze pojawiają się wykwity krostkowe, niezwiązane z mieszkami włosowymi. Objawem towarzyszącym jest gorączka oraz może dochodzić do spełzania naskórka. Leczenie polega na podawaniu cyklosporyny lub leków immunosupresyjnych.
• osutki trądzikowe - najczęściej w obrębie twarzy i pleców występują zaskórniki oraz grudki i krostki. Pojawiają się wyniku stosowania kortykosteroidów, doustnych środków antykoncepcyjnych, izoniazydu, haloperidolu. W terapii używa się leków przeciwłojotokowych, keratolitycznych, przeciwzapalnych a nawet antybiotyków takich jak tetracykliny lub erytromycyna.
• łysienie - wypadanie włosów również może być skutkiem stosowania środków farmaceutycznych. Najczęstszymi substancjami przynoszącymi takie efekty są leki cytostatyczne i immunosupresyjne takie jak cyklofosfamid i metotreksat, jednak swój udział mają także leki przeciwtarczycowe, doustne środki antykoncepcyjne, retinoidy i substancje przeciwkrzepliwe, na przykład kumaryna lub heparyna.
• zmiany w obrębie paznokci - zwykle manifestują się przebarwieniami spowodowanymi fluorouracylem, środkami przeciwmalarycznymi oraz solami srebra lub złota. 

Osutka polekowa – leki a choroby autoimmunologiczne

Osutka polekowa nie jest jedynym negatywnym objawem stosowania leków. Stosowanie niektórych leków może też indukować poszczególne choroby autoimmunologiczne, takie jak:

• pęcherzyce - powstają w wyniku korzystania z penicylaminy, kaptoprylu i fenylbutazonu. Wyróżniamy pęcherzycę zwykłą oraz liściastą. Pęcherzyca zwykła cechuje się zmianami występującymi na błonach śluzowych i skórze w postaci pęcherzy i nadżerek. Dochodzić może do spełzania naskórka.

W przypadku pęcherzycy liściastej charakterystyczne są wykwity w postaci złuszczających się nadżerek i płytkich pęcherzy.

Leczenie pęcherzyc polega na stosowaniu kortykosteroidów skojarzonych z lekami immunosupresyjnymi ze względu na autoimmunologiczne podłoże choroby. Najczęściej stosowanymi immunosupresantami są w tym wypadku cyklofosfamid, metotreksat i azatiopryna.

• pemfigoid - ujawnia się jako zmiany pęcherzowe, rumieniowo-obrzękowe lub pokrzywkowe. Może być wywołany przez furosemid, ibuprofen, penicylaminę, salazosulfapirydynę. W leczeniu korzysta się z kortykosteroidów.
• linijna IgA dermatoza pęcherzowa - przyjmuje postać zgrupowanych, dużych i dobrze napiętych pęcherzy występujących na podłożu zmian rumieniowo-obrzękowych. Do wystąpienia zmian przyczyniają się wankomycyna, rifampicyna, fenytoina oraz kaptopril. Zalecane jest stosowanie sulfapirydyny lub sulfonów w połączeniu z kortykosteroidami.
• nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka - w okolicach narażonych na urazy pojawiają się duże pęcherze, którym towarzyszy świąd. Zmiany mogą być związane z zażywaniem sulfonamidów, sulfametoksypirydazyny, furosemidu oraz penicylaminy. Leczenie opiera się na sulfonach skojarzonych z kortykosteroidami.
• toczeń rumieniowaty - wykwity w postaci rumienia występują w obrębie twarzy przyjmując charakterystyczny kształt motyla. Może być indukowany przez hydralazynę, hydantoinę, izoniazyd oraz streptomycynę. W terapii korzysta się z kortykosteroidów oraz leków immunosupresyjnych.

Osutki polekowe – diagnostyka i leczenie

Osutki polekowe manifestują się na skórze w różnych formach i często odstawienie leku odpowiedzialnego za reakcję wystarcza do jej cofnięcia. Zawsze warto jednak udać się do lekarza w celu dokładnej diagnostyki i prawidłowego leczenia, ponieważ niektóre pozornie błahe objawy mogą poprzedzać stany krytyczne, prowadzące nawet do zgonu. 

Diagnostyka opiera się w znacznej części na zebraniu dokładnego wywiadu w zakresie stosowanych substancji. Często przeprowadzane są też testy ekspozycji lub śródskórne. Testy te wykonywane są zazwyczaj tylko w szpitalach, ze względu na duże ryzyko wystąpienia reakcji prowadzącej do wstrząsu anafilaktycznego. Testy śródskórne polegają na śródskórnych wstrzykiwaniu różnych stężeń badanego leku. 

Do badań alergii kontaktowych mogą być też wykorzystywane testy naskórkowe płatkowe, opierające się na umiejscowieniu na skórze badanej substancji znajdującej się na bibułce i zaklejeniu tego obszaru folią. Wyniki odczytuje się po 48 i 72 godzinach. W przypadkach potwierdzających alergię na skórze pojawia się rumień lub wyprysk.

W diagnostyce osutek polekowych pokrzywkowych korzysta się także z testu radio-alergo-absorpcyjnego (RAST). Umożliwia on wykrycie we krwi swoistych przeciwciał IgE, które powstają w organizmie przeciwko konkretnym alergenom, którymi w tym przypadku są środki farmaceutyczne.

Polecamy: Rumień polekowy trwały: przyczyny, objawy, leczenie

O autorze

Joanna Mazurek

Studentka kierunku lekarskiego. Pasjonuje się zdrowiem i wszystkim co z nim związane, także zdrowym żywieniem. W wolnym czasie zajmuje się czytaniem kryminałów i treningiem siłowym.