Fotochemioterapia czyli terapia PUVA - wskazania i przebieg

Fotochemioterapia to o jedna z metod leczenia światłem. Inna nazwa tej formy leczenia to terapia PUVA - Psoralen Ultra-Violet A. Kiedy stosuje się tę metodę? Na czym polega i jak przebiega leczenie PUVA?

Spis treści

1. PUVA - na czym polega?
2. PUVA - rodzaje terapii
3. PUVA - wskazania do leczenia
4. PUVA - działania niepożądane
5. PUVA - przeciwwskazania

PUVA to skrót od angielskiego Psoralen Ultra-Violet A. To jedna z metod leczenia światłem, czyli fotochemioterapia. W procesie leczenia wykorzystywane jest promieniowanie UVA wraz z doustnie podanym środkiem chemicznym, który uwrażliwia skórę na działanie promieniowania. Metoda jest wykorzystywana do leczenia chorób dermatologicznych, takich jak np.

• łuszczyca
• bielactwo
• łysienie plackowate
• trądzik

PUVA - na czym polega?

Terapia PUVA to najczęściej stosowana oraz najbardziej korzystna metoda fotochemioterapii, z której pacjenci odnoszą dużo korzyści.

Zabieg leczniczy polega na wykorzystaniu połączonego działania promieniowania ultrafioletowego (UVA) oraz związków o działaniu światłouczulającym, co zwiększa skuteczność leczenia.

Spośród związków fotouczulających używane są przede wszystkim psolareny - związki zaliczane do furanokumaryn, które m. in. zwiększają repigmentację skóry, co jest wykorzystywane w leczeniu bialactwa.

PUVA - rodzaje terapii

Dotychczas opracowano kilka rodzajów terapii PUVA.

• Metoda klasyczna

Tu wykorzystuje się psolareny, które podaje się doustnie, ponieważ maja one działanie ogólnoustrojowe. Preparat przyjmuje się 1-3 godziny przed rozpoczęciem naświetlania UVA.

• Metoda Bath

To kąpiele lecznicze, do których dodaje się psolareny. Dzięki temu można uniknąć ogólnoustrojowego działania substancji, które jest zaliczana do toksycznych. Dla każdego pacjenta przygotowuje się kąpiel z właściwa dawką środka chemicznego. Kąpiel jest połączona z naświetlaniem promieniami ultrafioletowymi.

• Moczenie

To metoda zbliżona do PUVA Bath. Różnica polega na tym, że kąpieli poddaje się określone części ciała np. ręce, stopy.

• Topical

W tej formie terapii psolareny nakłada się bezpośrednio na skórę, a następnie rozpoczyna się naświetlanie.

• Sol

Metoda podobna jest do klasycznej. Środek chemiczny podaje się pacjentowi doustnie, ale do naświetlania wykorzystuje się światło słoneczne. Nie ma jednak możliwości precyzyjnego wyliczenia dawki promieniowania. Dlatego tęż metoda ta nie jest obecnie wykorzystywana.

• RePUVA (Retinoid PUVA)

Zabieg łączy klasyczną fotochemioterapię z doustnym podawaniem retinoidów. Dla pacjenta jest to korzystne, ponieważ można zastosować do naświetlań mniejsze dawki promieniowania ultrafioletowego. Niższe niż w metodzie klasycznej.

PUVA - wskazania do leczenia

Jak powiedziano we wstępie terapię PUVA wykorzystuje się do leczenia schorzeń dermatologicznych. Dla wielu chorych, u których klasyczne terapie zawiodły jest to ostatnia szansa na zmianę wyglądu chorej skóry.

Metoda PUVA najczęściej jest wykorzystywana do leczenia ciężkich postaci łuszczycy, takich jak:

• łuszczyca krostkowa
• łuszczyca stawowa
• erytrodermia łuszczycowa

Metoda doskonale się sprawdza przy leczeniu:

• bielactwa
• łysienia plackowatego i całkowitego
• ciężkich postaci trądziku młodzieńczego
• liszaja płaskiego
• przyłuszczycy
• twardzina ograniczona
• pokrzywka barwnikowa

Z powodzeniem może być stosowana również do leczenia wyprysku (głównie tego obejmującego dłonie) oraz atopowego zapalenia skóry.

Celowość stosowania tej metody leczniczej wykazano również w leczeniu niektórych skórnych postaci chłoniaków - zwłaszcza w ziarniniaku grzybiastym oraz zespole Sezary’ego.

Zabieg ten można także stosować zapobiegawczo w przypadku pacjentów cierpiących na pokrzywkę świetlną czy różnego rodzaju osutki świetlne (zwłaszcza te wielopostaciowe).

PUVA - działania niepożądane

Jak każdy inny zabieg leczniczy, PUVA jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań, które najczęściej mają związek z nietolerancją substancji światłouczulających, a rzadziej z reakcją organizmu na działanie promieniowania ultrafioletowego. albo połączeniem tych dwóch elementów. Działania niepożądane po zastosowaniu PUVA dzieli się na dwie grupy:

• Powikłania bezpośrednie (nazywane bywają ostrymi)

powstające od razu lub w krótkim czasie od przeprowadzenia zabiegu. Objawem powikłania bezpośredniego są nudności i wymioty będące efektem nietolerancji doustnych psolarenów. Mogą także pojawić się zawroty głowy, trudności ze snem (zarówno nadmierna senność, jak i trudności z zasypianiem), a także zaburzenia nastroju (rozdrażnienie, smutek).

Obserwowanym dość często działaniem niepożądanym zastosowania PUVA może być nasilenie się istniejących lub pojawienie się nowych zmian skórnych. Są to zmiany o charakterze rumienia, ale mogą się pojawić także pęcherze, wysypy zmian nie łuszczycowych oraz nasilenie zmian trądzikowych.

Niezwykle uciążliwym powikłaniem jest znacznie nasilony, często napadowy świąd skóry, głównie fragmentów wolnych od zmian chorobowych. Pacjenci często podkreślają, że świąd jest gorszy od bólu i znacznie większym stopniu utrudnia codzienne funkcjonowanie, jest przyczyną problemów ze snem. Może też przyczyniać się do zaburzenia koncentracji.

• Powikłania odległe to takie, których pojawienie się następuje po upływie długiego czasu od zabiegu fotochemioterapii

Najczęściej występującym powikłaniem odległym terapii PUVA terapii jest przyspieszenie procesu starzenia się skóry - staje się ona mniej elastyczna, pojawiają się zmarszczki, dochodzi do zwiększenia liczby przebarwień na jej powierzchni.

Najgroźniejszym, ale występującym dość rzadko powikłaniem jest zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów skóry innych niż czerniak (rak kolczystokomórkowy skóry, rak podstawnokomórkowy skóry).

PUVA - przeciwwskazania

Terapia PUVA jest obarczona ryzykiem wystąpienia różnego rodzaju działań niepożądanych dlatego nie może być stosowana u wszystkich osób, które potrzebują takiego leczenia. Przeciwwskazaniem do stosowania PUVA jest:

• okres ciąży i karmienia - mechanizm działania tej metody fotochemioterapii nie jest do końca poznany, w związku z czym nie można z całkowitą pewnością wykluczyć, że nie wpłynie ona niekorzystnie na rozwijające się dziecko
• młody wiek pacjenta - leczenia nie stosuje się u dzieci, zwłaszcza tych, które nie ukończyły jeszcze 12. roku życia
• wystąpienie na skórze nietypowych znamion, występowanie raka w przeszłości - stosowanie terapii PUVA zwiększa ryzyko rozwoju nieczerniakowych nowotworów skóry, zwłaszcza u osób obciążonych już pewnym ryzykiem onkologicznym
• choroby oczu - zaćma, jaskra
• nadwrażliwość na psolareny
• nadwrażliwość na światło
• stosowanie innych niż psolareny substancji o działaniu światłouczulającym - (leki - tetracykliny, sulfonamidy, pochodne fenotiazyny, leki stosowane w leczeniu depresji, niektóre leki cytostatyczne, leki przeciwmalaryczne, niektóre preparaty stosowane w leczeniu arytmii serca, gryzeofulwina, środki zawierające beta-karoten)
• towarzyszące choroby neurologiczne - w tym padaczka
• ciężkie uszkodzenie wątroby lub uszkodzenie nerek
• nadciśnienie tętnicze

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Anna Jarosz