Egzema czyli wyprysk - rodzaje, przyczyny, leczenie

Egzema, czyli wyprysk, to grupa chorób skóry o podobnych objawach, ale różnorodnych przyczynach. Egzema może być spowodowana zarówno kontaktem skóry z czynnikiem, na który jesteśmy uczuleni, jak i wynikać z innych mechanizmów (podrażnienie, łojotok, problemy z krążeniem żylnym). Objawy wypryskowe są również charakterystyczne dla atopowego zapalenia skóry, powstającego na podłożu alergicznym. Dowiedz się, jak rozpoznać egzemę, gdzie szukać przyczyn jej powstawania oraz jakie są dostępne metody leczenia.

Spis treści

1. Egzema - rodzaje egzemy i mechanizmy powstania
2. Leczenie egzemy

Egzema, inaczej wyprysk, stanowi w istocie stan zapalny powierzchownych warstw skóry, spowodowany różnymi czynnikami. Niezależnie od mechanizmu powstania, wygląd zmian skórnych i dolegliwości odczuwane przez pacjenta mają wiele cech wspólnych.

Pierwszym z charakterystycznych objawów jest uporczywy świąd i zaczerwienienie skóry. Na jej powierzchni pojawiają się grudki i pęcherzyki.

Im silniejszy jest odczyn zapalny, tym większe nasilenie objawów - zmiany skórne mogą zlewać się razem, często towarzyszy im również wysięk zapalny.

Z tymi dolegliwościami może współistnieć obrzęk i opuchlizna, szczególnie w tych rejonach, gdzie skóra jest stosunkowo wiotka (na przykład okolice oczu). W przypadku egzemy spowodowanej przez substancje toksyczne, oprócz świądu pojawia się również ból.

W zależności od rodzaju wyprysku, zmiany mogą pojawiać się w różnych rejonach ciała.

Charakterystyczną cechą egzemy jest naprzemienne występowanie okresów ustępowania i nawracania objawów.

Przewlekłe zmiany wypryskowe powodują złuszczanie naskórka oraz przesuszenie i pogrubienie skóry.

Egzema - rodzaje egzemy i mechanizmy powstania

Zmiany wypryskowe mogą powstawać na podłożu różnych rodzajów reakcji: kontaktu z czynnikami wywołującymi alergię bądź uszkadzającymi skórę, jako wyraz odpowiedzi organizmu na zakażenie bądź w związku ze schorzeniami przewlekłymi.

Różne rodzaje egzemy mogą powodować odmienne dolegliwości. Najważniejsze rodzaje egzemy i mechanizmy powstawania wyprysku to:

• wyprysk kontaktowy alergiczny

Egzema kontaktowa, zwana również kontaktowym zapaleniem skóry, jest spowodowana narażeniem skóry na kontakt z substancjami wywołującymi reakcję alergiczną. Umiejscowienie zmian jest związane z rejonem skóry, który miał styczność z czynnikiem alergizującym. Typowo są to dłonie i przedramiona.

Alergia kontaktowa może być wywoływana przez różne czynniki, najczęściej chemiczne - metale (chrom, nikiel, kobalt), gumy i żywice. Często nie jesteśmy świadomi ich obecności w przedmiotach i produktach, z którymi mamy do czynienia na co dzień: kosmetykach, biżuterii, ubraniach.

Do innych typowych alergenów należą konserwanty i barwniki, a także składniki stosowanych miejscowo leków (np. maści).

Wyprysk alergiczny może być również spowodowany przez czynniki, z którymi mamy kontakt w pracy - wówczas jest on chorobą zawodową. Jest to stosunkowo częsta przypadłość pracowników przemysłu (kontakt z gumami, farbami, lakierami), fryzjerów (kosmetyki), a także pracowników służby zdrowia (alergia na lateks).

Aby przekonać się, jaka konkretnie substancja wywołuje ten rodzaj egzemy, przeprowadza się tzw. płatkowe testy skórne. Na skórze pleców umieszcza się specjalne bibułki, nasączone substancjami, które najczęściej wywołują reakcję alergiczną. Po 48 i 72 godzinach, przeprowadza się obserwacje skóry - próba dodatnia świadczy o uczuleniu na dany odczynnik. Rozpoznajemy ją wtedy, gdy w miejscu kontaktu pojawia się zaczerwienienie i zmiany wypryskowe.

• wyprysk kontaktowy toksyczny

Ten rodzaj wyprysku jest bardzo podobny do wyprysku kontaktowego alergicznego, jednakże mechanizm jego powstania jest inny. W tym przypadku nie dochodzi bowiem do reakcji alergicznej. Przyczyną zmian wypryskowych jest bezpośrednie podrażnienie skóry przez substancję dla niej toksyczną.

Zmiany wypryskowe z podrażnienia występują u wszystkich osób, które mają do czynienia ze szkodliwą substancją, a nie tylko u tych, które są na nią uczulone. Uszkodzenie skóry występuje wyłącznie w rejonie, który był bezpośrednio narażony na działanie toksycznego czynnika.

W przypadku wyprysku alergicznego, zmiany skórne mogą zajmować większe obszary.

Ten rodzaj egzemy jest najczęściej wywołany przez chemiczne (żrące) środki czystości.

• wyprysk atopowy

Atopowe zapalenie skóry charakteryzuje się powstawaniem zmian wypryskowych, które są skórnym objawem genetycznej skłonności do reakcji alergicznej.

Egzema nie jest tutaj skutkiem bezpośredniego kontaktu skóry z substancją uczulającą. Tendencja do reakcji alergicznej jest w tym przypadku cechą wrodzoną, a czynniki ją wywołujące to najczęściej alergeny pokarmowe (np. cytrusy) lub alergeny wziewne (np. pyłki traw).

Atopowe zapalenie skóry może występować rodzinnie. Zmiany skórne mogą pojawić się już w okresie wczesnego dzieciństwa. Często współistnieją również z innymi schorzeniami o podłożu alergicznym (astma, katar sienny).

Typowa lokalizacja zmian atopowych to wewnętrzna powierzchnia przedramion, tylna powierzchnia podudzi, skóra głowy oraz dłonie. U niemowląt zmiany często umiejscawiają się na twarzy.

Skóra atopowa ma szczególe cechy charakterystyczne, spowodowane zniszczeniem swojej naturalnej bariery ochronnej. Jest wybitnie przesuszona, towarzyszy jej bardzo uporczywy świąd i nadwrażliwość.

AZS cechuje się naprzemiennym występowaniem zaostrzeń i ustępowania zmian skórnych. Choroba w wielu przypadkach ustępuje samoistnie.

• wyprysk pieniążkowaty

Zmiany skórne w wyprysku pieniążkowatym są okrągłe, ostro odgraniczone od otoczenia - stąd nazwa tego rodzaju egzemy. Jego pochodzenie jest niejasne, jednakże podejrzewa się związek z infekcjami bakteryjnymi lub grzybiczymi.

Wyprysk pieniążkowaty częściej występuje u osób starszych, ma tendencję do nawrotów i charakteryzuje się nasilonym świądem. Zmiany zazwyczaj pojawiają się na podudziach, tułowiu i rękach.

• wyprysk potnicowy

Egzema potnicowa występuje wyłącznie na dłoniach i stopach. Skóra pokrywa się pęcherzami wypełnionymi płynem i bardzo swędzi. Zmiany mogą nasilać się podczas ciepłych dni. Wyprysk potnicowy może stanowić postać alergii kontaktowej, czasami współistnieje także z grzybicą stóp. Jest to wówczas wyraz nadwrażliwości na alergeny grzybicze.

• wyprysk łojotokowy

Egzema łojotokowa - łojotokowe zapalenie skóry - pojawia się w okolicach nasilonego wydzielania łoju, mających tendencję do przetłuszczania. Należą do nich: owłosiona skóra głowy, twarz i (rzadziej) tułów. Zmiany tego typu mogą również występować u niemowląt w pierwszych tygodniach życia. Oprócz typowych cech wyprysku (zaczerwienienie, grudki) często towarzyszy im obecność wysięku, który zasycha na skórze w postaci żółtawych strupów. Na owłosionej skórze głowy zmiany są bardzo zbliżone do łupieżu. Oprócz samego łojotoku, wyprysk może być nasilany przez zakażenie skóry drożdżakami.

• wyprysk podudzi

Ten rodzaj wyprysku ma podłoże zupełnie inne od pozostałych – jest spowodowany zaburzeniami krążenia żylnego. Występuje typowo u osób starszych na podudziach. Zazwyczaj współistnieje z niewydolnością żylną, żylakami i owrzodzeniami kończyn dolnych.

Leczenie egzemy

Aby dobrać skuteczny rodzaj terapii zmian skórnych w egzemie, konieczne jest poznanie przyczyn jej powstania. Jeśli uda się zidentyfikować czynnik, wywołujący zmiany wypryskowe w kontakcie ze skórą, należy najzwyczajniej w świecie go unikać.

Miejscowo zazwyczaj skuteczne są maści z dodatkiem kortykosterydów. Jeśli lekarz podejrzewa nadkażenie zmian skórnych, może dodatkowo przepisać środki przeciwbakteryjne lub przeciwgrzybicze.

W sytuacjach, gdy egzema zajmuje duże obszary ciała, podaje się również kortykosterydy doustne. Powszechnie stosowane są również doustne leki przeciwalergiczne (przeciwhistaminowe).

Odmienne reguły leczenia dotyczą wyprysku atopowego. Kluczowe znaczenie ma pielęgnacja skóry za pomocą emolientów, czyli środków natłuszczających. Ich zadaniem jest zapobieganie wysychaniu skóry. Miejscowo stosuje się również maści sterydowe, a także leki z grupy tzw. inhibitorów kalcyneuryny.

Innym rodzajem terapii są naświetlania promieniami ultrafioletowymi UVA i UVB (fototerapia).

Wreszcie, w przypadku braku odpowiedzi na wszystkie powyższe formy leczenia, wprowadza się doustne leczenie immunosupresyjne, które ma za zadanie wyhamować nadmiernie reaktywny układ odpornościowy. Do najczęściej stosowanych immunosupresantów należą cyklosporyna i azatiopryna.

Jeżeli prawdopodobne jest podłoże infekcyjne wyprysku, warto wdrożyć dodatkowe leczenie przeciwdrobnoustrojowe. Przykładowo, w wyprysku łojotokowym, który często ma związek z zakażeniem drożdżakowym, stosuje się miejscowo leki przeciwgrzybicze (np. ketokonazol).

Leczenie przyczynowe wyprysku podudzi wymaga natomiast środków działających wzmacniających ściany naczyń i poprawiających krążenie żylne.

Jaka to choroba?

Pytanie 1 z 12

Co dolega temu dziecku?

Atypowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry

Atypiczne zapalenie skóry

Następne pytanie

Krzysztofa Białożyt